Farg’оna davlat universiteti harbiy ta’lim fakulteti

3. Qon ketishini vaqtinchalik to ‘xtatish.
Qon ketishi faqat og‘ir asoratlarga ohb kehb qolmasdan, jarohatlangan yaradoming o‘hmiga ham sabab bo lishi mumkin. Shuning uchun yaradorga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatilishidan asosiy maqsad, qon ketishini vaqtinchalik to‘xtatishdir.
Tashqi qon ketayotganda, yirik arteriyalar barmoqlar bilan boshadi, jgut yoki bosuvchi bog’lam qo‘yiladi va yaradoming qo’l-oyoqlar bo‘g‘imlarini egish, bukish, qayirish orqali ham qon ketishini to‘xtatish mumkin. Odam tanasida jgut (bog’lov) qo‘yib, qon ketishini to‘xtatish joylari 20 tani tashkil qiladi. Lekin amalyotda faqatgina bir nechtasidan foydalaniladi. Yara yoki kuygan yuzalarga aseptik bog'lovlar qo‘yish. Aseptik bog‘lovlari jang maydonida qo‘yish uchun aniq belgilangan qoidalarga rioya qilsh kerak. Yaraga qo‘lni tekkizish, yaradan kiyim-kechak qoldiqlari, bo’laklar va boshqa yot jismlarni olib tashlash tavsiya etilmaydi. Qorin bo‘shhg‘idan chiqib ketgan ichki a’zolami joyiga qo‘yish man etiladi. Asfiksiyaning oldini olish yoki uni bartaraf etish. Og‘ir jarohatlanish va zaharlanishlar nafas olishning to‘satdan to‘xtab qolishiga olib kelishi mumkin. Nafas olishni tiklash uchun sun’iy nafas oldirish muolajalari o‘tkaziladi. Sun’iy nafas oldirishning bir nechta samarali usullari mavjud, lekin ular foydah bo‘lishi uchun nafas olish yo‘llarining o‘tkazuvchanligi yo’lga qo‘yilgan bo‘lishi kerak. Tilning orqaga ketishi nafas olish yo‘llarining bekilib qolishiga sabab boshiqa yot jismlar nafas yo‘llari bekilib qolishining ikkinchi sababchisi bo‘lishi mumkin. Nafas yo’llarining o‘tkaziivchanligi tiklangandan so‘ng darhol sun'iy nafas oldirishga kirishiladi. Sun’iy nafas oldirishning «og‘izdan og‘izga» va «og‘izdan burunga» usullari eng oddiy va samarali hisoblanadi. Agar nafas olish tiklanmasa, S shaklida bo‘lgan havo o‘tkazgich yoki TD,-1 nafas oldirish nayi orqali sun’iy nafas oldiriladi. Jarohatlangan joyni vaqtinchalik immobiliiyitsiya qiiish. Suyaklar sinishri natijasida atrofdagi to‘qimalar, mushaklar, qon tomirlari va nervlar uzriisJri kuzatiladi. Bunday noxush, og'ir asorat (shok, qon ketish)larning oldini olish uchun to‘qima va suyaklar qimirlamashgiga erishish kerak. Jang maydonida singan snyaklarni vaqtinchalik immobilizatsiya qilsh uchun fanerh, to‘rga o‘xshagan va narvonsimon shinalardan, qo‘1 ostidagi vosi- talar (taxtacha, faner, karton, cho‘plar to‘dasi va boshqalar jdan foydalaniladi. Shinalarni singan joylarga qo‘yishda esa o‘rnatilgan qoidalarga rioya qilsh kerak.
Tanaga shpris-tyubik yordamida og‘riqsiz antiruvchi vosita yuborish. Tanadagi suyaklar sinishi, keng ko‘lamdagi yaralar va yumshoq to‘qimalar ezganda og'riq qoldirish uchun teri ostiga og‘riqsizlantiruvchi vositalar (omnopon, morfin, promedol)ni shpris-tyubiklar yordamida jarohatlan- ganning o‘zi yoki yordam ko‘rsatuvchi shaxs yuboradi. Ichish uchun tabletka ko‘rinishida bo‘lgan prepamtlar (antibiotiklar va boshqalar)ni berish.
— ikkilamchi infeksiya rivojlanishining oldini olish uchun bir vaqtning o‘zida shaxsiy aptechkadagi penaldan 6 dona antibiotik (tetrasikhn), shaxsiy flyajkadagi suv bilan ichiladi. Jarohat turlari. Teri, shifliq pardalar, chuqur joylashgan to‘qimalar va ichki organlar yuzasinmg mexanik yoki boshqa ta sir natijasida buzilishiga ochiq shikastlanishlar yoki jarohatlar deyiladi. Jarohatlovchi predmetning qandayligi va uning shakliga ko‘ra, sanchilgan, kesilgan, chopilgan, lat yegan, yirtilgan, o‘q tekkan, tishlangan jarohatlar mayjud. Predmet o‘tkir bo‘lib, shikast tez yetkazilsa, jarohat cheti shunchalik kam shikastlanadi. To‘mtoq buyum ta'sirida hosil bo‘lgan jarohatlarda jarohat cheti ko‘p shikastlanadi. Qattiq og'riydi va bu ba’zan shok holatining rivojlanishiga olib keladi.
Sanchilgan jarohatlar sanchiladigan predmetlar, ya’ni pichoq, nayza, bigiz, igna sanchiiganda hosil bo‘ladi. Mazkur turda jarohatning tashqi teshigi kichkina bo‘lib, o‘zi, odatda, chuqur bo’ladi. Jarohat kanali tor, to‘qimalarning so‘rilishi natijasida (mushaklarning qisqarishi, terining surihshi) egri-bugri bo‘ladi. Bu esa sanchilgan jarohatlarni xavfli qiladi. Chunki ichki organlarning shikastlanganligi va ularning chuqurhgini aniqlash qiyin bo‘ladi. Ichki organlaming payqalmay qolgan shikastlari ichki organlardan qon ketishi, peritonit (qorin pardasining yallig’anishi) va pnevmotoraksga sabab bo‘hshi mumkin. Ezilgan jarohatlar o‘tkir tig'li buyum (pichoq, ustara, oyna, skalpel) kesgauda yuzaga keladi. Bunday jarohatning chetlari tekis va ezilmagan bo‘ladi. Chopgan jarohatlar o‘tkir, biroq og‘ir buyum (bolta, qilich va boshqalar) bilan urganda sodir bo‘ladi. Tashqaridan qaraganda u kesilgan jarohatni ko’tsatishi mumkin, biroq jarohat katta sohani egallaydi va aksari suyaklarning shikastlanishi bilan o‘tadi. Jarohat chetlari biroz ezilgan bo‘ladi. Lat yegan jarohatlar to’mtoq buyum (bolg'a, tosh va boshqa)lar bilan majaqlangan, notekis, qonga belangan bo’ladi. Tomirlaming shikastlanishi va ulaming trombozga uchrashidan jarohat chetlarining oziqlanishi buziladi va ular nekrozga uchraydi. falajaqlangan to‘qimalar mikroblar ko‘payishi uchun qulay muhit hisoblanadi. Shu sababli urib olingan jarohatlarga infeksiya oson tushadi. Tishlab olingan jarohatlar hayvon yoki odam tishi bilan yetkaziladi.
Zaharlangan jarohatlar zahariovchi moddalar qo‘llanilishi natijasida zaharli moddaraning tushishi, chayon yoki ilon chaqishi bilan xarakterlanadi.
O‘q tekkan jarohatlar tananing o‘qotar quroldan otilgan o‘qdan jarohat- lanishidir. O'qotar qurollariga: avtomat, vintovka va pistoletlar, portiash natijasida oskolkalardan ajrab chiquvchi qurollar, ya’ni artilieiiya snaryadlari, mina, qo‘1 granatasi, aviabomba, hajimli portlovchi o‘qotar qurollar va boshqalar kiradi. Snaryadning turiga ko‘ra, o‘q, sochma o‘q va oskolkadan yaralainishlar faiqlanadi. O‘qotar quroldan jarohatlanganlar orasida ko‘pdan ko‘p va aralash jarohatlanishlar kuzatihsh ko‘zda tutadi. Turli xil qurollaring ta’sir etish va bir turdagi qurolning turi shikastlovchi omillari ta’sirini hisobga olgan holda: kombinatsiyalashgan, ko‘pdan ko‘p miqdordagi va aralashgan jarohatlar bo‘ladi.
Kombinatsiyalashgan yaralanishlar deyilganda, turli xil qurollar bilan (masalan, o‘qotar quroldan yarador bo‘lish va yadro qurolning yorug‘]ik nurlanishdan) yoki bir turdagi qurolning turli shikastlovchi omilari ta’sirida (masalan, kuyish, yarador bo'lish va yadro qurolining o‘tib kiruvchi nurlanishidan shikastlanish) yuzaga kelish tushuniladi. Birinchi navbatda, ma’lum bir shifokor-mutaxassis tomonidan yordam ko’rsatishiga muhtoj bo’lgan jarohatlanish asosiy jarohatlanish hisoblanadi. Ko‘pdan ko‘p yaralanishlar deyilganda, biror qurol ikki yoki undan ortiq jarohatlovchi snaryadi bilan kishi tanasining bir necha anatomik a’zosining (masalan, bir nechta o‘q bilan yoki granata, bomba yoki snaryadlarning parchalari bilan jarohatlanishi); teri qavati va ichki organ a’zolarini. Aralashgan yaralanishlar deyilganda, kishi tanasining bir necha a’zolarini bir snaryadning yaralovchi o‘qi yoki parchasi natijasida kuyishi va jarohatlanishi tushuniladi. (masalan, torakoabdominal a'zosining jarohatlanishi).