Farmarsevtik texnologiya

3.2Ajratib olingan moddalarni tozalash

Organik moddalarni ajratish va tozalash usullari

Organik moddalar bilan insoniyat qadimdan bevosita aloqada bo‘lib kelganligi tufayli ulardan foydalanish, ajratib olish, saqlash usullarini bilganlar. Spirtli bijg’ish natijasida hosil bo’lgan etil spirtini haydash yo‘li bilan ajratib olish usulini yoki sumalakni uzoq muddat qaynatganda qaynatish markazi hosil qilish uchun mayda toshlar qo’shib qaynatish zarurligidan amalda foydalanganlar.
Organik kimyoni alohida fan sifatida rivojlanishi ushbu moddalarni toza holda ajratib olib ularni xossalarini o’rganish usullari ham rivojlanib ‘bordi.
Organik moddalarni ishlatish va ulaming xossalarini o’rganishda ularni toza (individual) holatda ajratib olish zarur bo’ladi.
Tabiatda uchraydigan, hamda laboratoriyalarda va sanoatda olinadigan organik moddalar odatda aralashma holatida bo‘ladi. Moddalarning tozaligini belgilovchi muayyan fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlar, masalan, suyuqlanish temperaturasi, kristallanish temperaturasi, nur sindirish ko‘rsatkichi, zichligi, yutilish spektrlari haqida ma’lumotlar, xromatografik tahlil va boshqalar mavjud bo‘lib, ular moddalarning tozalik darajasiga qarab o‘zgarishi mumkin, toza moddalar uchun esa doimiy bo‘ladi.
Toza modda olish uchun aralashmani alohida komponentlarga ajratish va kerakli tozalik darajasigacha tozalash zarur. Buning uchun ajratish va tozalash metodlaridan foydalaniladi. Hozirgi paytda gaz xromatografiyasi, yuqori bosim ostidagi suyuqlik xromatografiyasi kabi, yuqori tozalikdagi moddalarni olish imkoniyatini beradigan ajratish metodlari mavjud bo‘lib, ular amalda keng qo’llanilmoqda.

1. Kristallash usuli

Qattiq moddalarni tozalashning azaldan qo‘llanib kclinadigan metodi. Ushbu metod turli xil moddalarni ma’lum erituvchilarda har xil eruvchanligiga asoslangan bo‘lib, bunda lemperaturaning pasayishi aksariyat holatlarda moddalarning eruvchanligini kamayishiga olib keladi. Qaynoq eritmani filtrlab erimaydigan qo’shimchalar ajratiladi va eritma sovitilganda erigan modda kristallanadi.
Qayta kristallash yoki bilan moddaning tozaligini yanada oshirish mumkin. Ushbu metodning varianti suyuqlanmadan kristallash hisohlanadi.

2.