Farmatsevtika o‟quv instituti talabalari uchun adabiyoti
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
MnO 4 - Mn 2+ (1) NO 2 - NO 3 - (2) (1) yarim reaksiyaga 1 qoidani (2) yarim reaksiyaga (3) qoidani qo‘llaymiz. MnO 4 - + 8H + +5e Mn 2+ + 4H 2 O 2 NO 2- + H 2 O -2e NO 3 - + 2H + 5 Bu reaksiyalardagi strelkalarni tenglik ishorasiga aylantirish uchun o‘ng va chap tomondagi zaryadlar sonini tenglashtirish kerak. Umumiy reaksiyani tuzish uchun oksidlovchi qabul qilgan va qaytaruvchi yo‘qotgan elektronlar sonidan foydalanib va eng kichik ko‘paytuvchiga ko‘paytirib hadma had qo‘shamiz: 5NO 2 - +5H 2 O+2MnO 4 - +16H + =5NO 2 - +10H + +2Mn 2+ +8H 2 O O‘xshash ionlarni qisqartirib reaksiyaning ion tengalamasini hosil qilamiz: 5NO 2 - +2MnO 4 - +6H + =5NO 2 - +2Mn 2+ +3H 2 O Ion tenglamadan molekulyar tenglamaga o‘tish uchun ion tenglamaning chap va o‘ng tomoniga mos keladigan anion va kationlarni qo‘shamiz, shundan so‘ng ionlarni molekulalarga birlashtirib molekular tenglamani hosil qilamiz. 5NO 2 - + 2MnO 4 - + 6H + = 5NO 2 - +2Mn 2+ + 2H 2 O 5K + 2K + + 3SO 4 2- = 5K + + 2SO 4 2- + 2K + + SO 4 2- 5KNO 2 +2KMnO 4 +3H 2 SO 4 =5KNO 3 +2MnSO 4 +K 2 SO 4 +3H 2 O Oxirgi tenglama oksidlanish-qaytarilish reaksiyasining to‘liq molekulyar tenglamasi hisoblanadi. 73 2-misol. 2KMnO 4 +3Na 2 SO 3 +H 2 O=3Na 2 SO 4 +2MnO 2 +2KOH MnO 4 - + SO 3 2- +H 2 O→MnO 2 + SO 4 2- +…… Oksidlovchi uchun (2) qoidani va qaytaruvchi uchun (3) qoidani qo‘llab yarim reaksiyalarni yozamiz: MnO 4 - +2H 2 O+3e MnO 2 +4OH - 2 SO 3 2- +H 2 O-2e SO 4 2- +2H + 3 2MnO 4- +3SO 3 2- +H 2 O=2MnO 2 +SO 4 2- +2OH - To‘liq molekulyar tenglama yozish uchun mos ionlar qo‘shiladi: 2KMnO 4 +3Na 2 SO 3 +H 2 O=3Na 2 SO 4 +2MnO 2 +2KOH Vodorod peroksidi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida sharoitga qarab ham oksidlovchi ham qaytaruvchi xossasini namoyon etadi. 3-misol. Н 2 О 2 +FeSO 4 +H 2 SO 4 →Fe 2 (SO 4 ) 3 +H 2 O Fe 2+ -2e Fe 3 + 1 2 H 2 O 2 +2H + + 2e 2H 2 O 2 1 2Fe 2+ +H 2 O 2 +2H + =2Fe 3+ +2H 2 O Bu reaksiya molekula holda quyidagicha yoziladi: H 2 O 2 +2FeSO 4 +H 2 SO 4 =Fe 2 (SO 4 ) 3 +2H 2 O 4- misol. KJ+H 2 O 2 →J 2 +KOH 2J - -2e J 2 1 H 2 O 2 +2e 2OH - 1 5-misol. NaCrO 2 +H 2 O 2 +NaOH=Na 2 CrO 4 +H 2 O CrO 2 - +4OH - -3e CrO 4 2- +2H 2 O 2 H 2 O 2 +2e 2OH - 3 2CrO 2- +2OH - +3H 2 O 2 =2CrO 4 2- +4H 2 O 2NaCrO 2 +3H 2 O 2 +2NaOH=2Na 2 CrO 4 +4H 2 O Vodorod peroksidi kuchli oksidlovchilar bilan (KMnO 4 , (NH 4 ) 2 Cr 2 O 7 ,K 2 Cr 2 O 7 va bosqalar) bilan qaytaruvchi bo‘lib reaksiyaga kirishadi va oksidlanadi. 6-misol. Н 2 О 2 +МnO 4 - +H + →O 2 +Mn 2+ ……. Н 2 О 2 -2e O 2 +2H + 5 MnO 4 - +8H + +5e Mn 2+ +4H 2 O 2 5H 2 O 2 +2MnO 4 - +6H + =5O 2 +2Mn 2+ +8H 2 O 5H 2 O 2 +2KMnO 4 +3H 2 SO 4 =5O 2 +2MnSO 4 +H 2 SO 4 +8H 2 O 7-misol. H 2 O 2 +[Fe(CN) 6 ] 3- +OH - =O 2 +[Fe(CN) 6 ] 4- +……… H 2 O 2 +2OH - -2e O 2 +2H 2 O 1 [ Fe(CN) 6 ] 3- +1e [Fe(CN) 6 ] 4- 2 H 2 O 2 +2OH - +2[Fe(CN) 6 ] 3- =O 2 +2H 2 O+2[Fe(CN) 6 ] 4- H 2 O 2 +2K 3 [Fe(CN) 6 ]+2KOH=O 2 +2K 4 [Fe(CN) 6 ]+2H 2 O 74 8.4. Oksidlovchi va qaytaruvchining ekvivalenti Oksidlovchi va qaytaruvchilar doim ekvivalent miqdorda reaksiyaga kirishadilar. Oksidlovchi yoki qaytaruvchining ekvivalenti deb , ularning 1 mol elektronlariga mos keladigan miqdorga aytiladi. Oksidlovchining ekvivalentini topish uchun uning molekulyar massasini shu reaksiyada oksidlovchi qabul qilgan elektronlar soniga bo‘lish kerak. Qaytaruvchining ekvivalentini topish uchun uning molekulyar massasini shu reaksiyada qaytaruvchi bergan elektronlar soniga bo‘lish kerak. Misol. Fe 2+ +Cr 2 O 7 2- +H + →Fe 3+ +Cr 3+ +…… Fe 2+ -e=Fe 3+ 6 Cr 2 O 7 2- +14H + +6e 2Cr 3+ +7H 2 O 1 6Fe 2+ +Cr 2 O 7 2- +14H + 6Fe 3+ +2Cr 3+ +7H 2 O Molekulyar holda yozilsa: 6FeSO 4 +K 2 Cr 2 O 7 +7H 2 SO 4 =3Fe 2 (SO 4 ) 3 +Cr 2 (SO 4 ) 3 +K 2 SO 4 +7H 2 O Oksidlovchining ekvivalenti . E K 2 Cr 2 O 7 =М/6=296/6=49g/моl Qaytaruvchining ekvivalenti . E FeSO 4 =M/1=152 g/mol. Umumiy holda E= М/n M-oksidlovchining yoki qaytaruvchining molekulyar massasi; n-oksidlovchi yoki qaytaruvchi molekulasidagi atom yoki ionlarning qabul qilgan yoki bergan elektronlar soni. 8.5. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari potensiallari Reaksiya uchun olingan oksidlovchi va qaytaruvchi orasida reaksiya ketishi yoki ketmasligini bilish uchun ularning normal oksidlanish –qaytarilish potensiallarini bilish kerak.Ularning qiymati jadvallarda keltirilgan. Normal elektrod potensiali qancha kichik bo‘lsa , metall shuncha aktiv bo‘lib,osonlik bilan oksidlanadi, tuzlaridan qiyinlik bilan qaytariladi. Har bir metall normal elektrod potensiali o‘zinikidan yuqori bo‘lgan barcha metallarni ularning tuzlaridan siqib chiqaradi.Galvanik elementlarda ham oksidlanish –qaytarilish jarayonlari ketganligi sababli ularning elektr yurituvchi kuchini normal elektrod potensiallarini farqidan topish mumkin. Misol. Zn-2e=Zn 2+ Cu 2+ +2е=Сu Е Zn/Zn 2+ = -0.763 v ; E Cu/Cu 2+ =+0,337 v Unda shu oksidlanish-qaytarilish reaksiyasi uchun Е Сu/Сu 2+ - Е Zn/Zn 2+ = 0.337 - (-0.763) = 1.1 v Agar 2 FeCl 3 +SnCl 2 = 2 FeCl 2 + SnCl 4 reaksiyasi olinsa E Fe 2+ /Fe 3+ = +0,77 v E Sn 4+ /Sn 2+ =+0,15 v Bu qiymatlarga ko‘ra Sn 4+ /Sn 2+ jufti qaytaruvchi, Fe 2+ /Fe 3+ jufti esa oksidlovchi bo‘la oladi. Oksidlovchining standart elektrod potensiuali qaytaruvchinikidan katta shuning uchun bu reaksiya chapdan o‘ngga bora oladi. Agar 2NaCl+ Fe 2 (SO 4 ) 3 =2FeSO 4 + Cl 2 +Na 2 SO 4 Reaksiyaning ion tenglamasi: 2Cl - + Fe 3+ = Cl 2 +Fe 2+ 2Cl - /Cl 2 jufti uchun E= +1,36 v; Fe 3+ /Fe 2+ jufti uchun E= +0,77 v; 20-jadval.298 K da standart oksidlanish-qaytarilish(elektrod) potentsiallari Elektroddagi yarim reaksiya oks/red , V Elektroddagi yarim reaksiya oks/red , V Li + +e Li o K + +e K o Ba 2+ +2e Ba o Ca 2+ +2e Ca o Na + +e Na o -3,05 -2,92 -2,90 -2,76 -2,71 F 2 -2e 2F - H 2 O 2 +2H + +2e 2H 2 O PbO 2 +4H + +SO 4 2- +2e PbSO 4 +2H 2 O MnO 4 - +4H + +3e MnO 2 +2H 2 O +2,87 +1,78 +1,69 +1,68 75 La 3+ +3e La o Mg 2+ +2e Mg o H 2 +2e 2H - Al 3+ +3e Al o Mn 2+ +2e Mn o Zn 2+ +2e Zn o Fe 2+ +2e Fe o Cr 3+ +e Cr 2+ Co 2+ +2e Co o PbSO 4 +2e Pb+SO 4 2- Ni 2+ +2e Ni o Sn 2+ +2e Sn o Pb 2+ +2e Pb o 2H + +2e H 2 o SO 4 2- +4H + +2e H 2 SO 3 +H 2 O Hg 2 Cl 2 +2e - 2Hg+2Cl - Cu 2+ +2e - Cu o I 2 +2e 2I - -2,37 -2,37 -2,23 -1,71 -1,03 -1,71 -0,76 -0,41 -0,41 -0,40 -0,35 -0,23 -0,14 -0,13 0,00 +0,20 +0,27 +0,34 +0,56 MnO 4 - +8H + +3e MnO 2 +2H 2 O PbO 2 +4H + +2e Pb 2+ +2H 2 O Ge 4+ +e Ge 3+ Cl 2 +2e 2Cl - Cr 2 0 7 2- +14H + 2Cr 3+ +7H 2 O O 2 +4H + +4e 2H 2 O Br 2 (S)+2e 2Br - AuCl 4 - +3e Au+4Cl - NO 3 - +4H + +3e NO+2H 2 O 2Hg 2+ +2e Hg o 2 Ag + +e Ag o Hg 2 2+ +2e 2Hg o Fe 3+ +3e Fe 2+ 0 2 +2H + +2e H 2 O 2 MnO 4 - +2H 2 O+3e MnO 2 + 4 OH - MnO 4 - +e - MnO 4 2- 0 2 +2H 2 0+4e 4OH - +1,51 +1,46 +1,44 +1,36 +1,33 +1,23 +1,21 +1,09 +0,99 +0,96 +0,91 +0,80 +0,80 +0,77 +0,68 +0,59 +0,34 +0,40 Oksidlovchining standart elektrod potensiali qaytaruvcinikidan kichik shuning uchun bu reaksiya to‘g‘ri yonalish bo‘yicha bormaydi. 2Cl - /Cl 2 jufti oksidlovchi , Fe 3+ /Fe 2+ jufti esa qaytaruvchi bola oladi. Demak, reaksiya bu yerda teskari tarafga boradi. Elektronlar elektrod potensiyali kichik metalldan potensiali katta metallga o‘tadi. Bir qancha elektrodlarning 298 K da standart oksidlanish-qaytarilish(elektrod) potentsiallari qiymati 20 jadvalda berilgan. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining ahamiyati. Tirik organizmdagi barcha reaksiyalar oksidlanish-qaytarilish reaksiyalaridan iboratdir. Nafas olish, ovqat hazm qilish, turli biokimyoviy sintezlar asosida oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari yotadi. Organizmda mikroelementlar yetishmasligi ana shu oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining yo‘nalishida o‘zgarishlar ro‘y berishi bilan bog‘langan. Oksidlanish-qaytarilish raeksiyalari klinik analizda ishlatiladigan qondagi kalsiyni aniqlash, siydik kislotasi, katalaza va peroksidaza fermentlari, xlor, xlorli ohak, ichimlik suvlardagi qoldiq xlorni aniqlash va oksidimetriya usullarida qo‘llaniladi. 8.6.Elektroliz Elektroliz jarayoni. Elektr toki ta‟sirida suyuqlanma yoki eritmada ketadigan oksidlanish qaytarilish reaksiyalari elektroliz deb ataladi. Elektoliz jarayoni syuqlanma yoki eritmada amalga oshadi. Suyuqlanmalar elektrolizi. Elektoliz jarayonini belgilaydigan ko‘rsatkichlardan biri elektrodlardir. Agar tuzlarning suyuqlanmasiga biror inert modda , masalan, grait, ko‘mir yoki platina elektrod tushirilgan bo‘lsa, shu suyuqlanmada oksidlanish – qaytarilish reaksiyasi sodir boladi. Suyuqlanmada ham Na + va Cl - ionlari hosil bo‘lgani uchun katodda kationlar qaytarilsa, anodda anionlar oksidlanadi. NaCl Na + +Cl - katod(-) Na + +e Na o 2 qaytarilish Anod(+) 2C1 - -2e Cl 2 o 1 oksidlanish Elektrolizning umumiy tenglamasi: 2NaCl= 2Na o Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling