Farmatsevtika o‟quv instituti talabalari uchun adabiyoti

Alyuminiyning  galloidli  birikmalari.  Al
2
O
3
    yoki  Al  ni  suvsiz  HF  da  erishiga 
asoslangan. Bu birikma kimyoviy inert, qiyin suyuqlanuvchan, suvda erimaydi: 
2Al + 6HF = 2AlF
3 
+ 3H
2
 
Suvsiz alyuminiy xlorid havoda tutaydi, chunki gidrolizga uchraydi: 
AlCl
3 
+ 3KOH = Al(OH)
3 
+ 3KCl 
AlCl
3
,AlBr
3
,AlI
3
  ikkita molekula birlashgan holda bo‘lib   Al
2
Gal
6
 formulaga  ega. 
Alyuminiyning  vodorodli  birikmasi(AlH
3
)    polimer  tuzilishga  ega.  Oq  kukun  alan 
deyiladi.  105 
o
S  da  vodorod  ajratish  bilan  parchalanadi.  Litiy  tetragidroalyuminatga  AlCl
3
  ni 
efirli sharoitda ta‘sir etish orqali olinadi: 
3Li[AlH
4
]+AlCl
3
=4AlH
3
+3LiCl 
 Alyuminiy va azot asosida juda qiziq birikmalar mavjud. Tarkibi jihatdan bu birikmalar 
uglevodorodlarga o‘xshab ketadi: 
 
CH
3-
CH
3
           CH
2
=CH
2
                   CH

CH            C
6
H
6
 
NH
3
-AlH
3
        NH
2
=AlH
2
                NH

AlH             N
3
Al
3
H
6
 
Alozan              alozen                    alozin                  alazol 
Alyuminiyning kompleks birikmalari. Eritmada  alyuminiy ioni akva komplekslar hosil 
qiladi(Al(H
2
O)
6
3+
).Qiyin  eriydigan  ftoridli  komplekslar  keng  tarqalgan:  Na
3
[AlF
6
],  Na
2
[AlF
5
], 
Na[AlF
4
].  Tarkibida  xlor,brom  va  iod  ionlari  tutgan  komplekslarning  eruvchanligi  yaxshi: 
K[AlCl
4
], K[AlBr
4
], K[AlI
4
]. 
 AlH
3 
ni asosli gidridlar ta‘siridan tetragidridialyuminatlar hosil bo‘ladi: 
                          LiH+AlH
3
=Li[AlH
4
] 
     Bunday  birikmalar kristall tuzilishga ega, oq rangli moddalar, ular organik  kimyoda 
katalizatorlar sifatida ishlatiladi.    
Tibbiyotda  ishlatilishi.  Alyuminiy  birikmalari  tibbiyotda  ishlatiladi.  Alyuminiy 
gidroksidi  adsorbsiya  qiluvchi  va  o‘rovchi  material.  Uni  surtmalar  tayyorlashda,  utkir  va 
surunkali  oshqozon  yaralarini  davolashda,  shuningdek  oshqozonni  kislotaligi  ortib  ketganda 
tavsiya etiladi. U almagel preparati tarkibiga kiradi. 
Kaliy alyuminiyli kvas –KAl(SO
4
)
2
*12H
2
O tashqaridan qon to‘xtatish uchun ishlatiladi.   

 
 
194 
Alyuminiyning farmakologik ta‘siri Al
3+ 
ioning  oqsillar  (proteinlar)  bilan  gel  hosil  qilib 
cho‘kadigan  komplekslar  hosil  qilishiga  asoslangan.  Bu  mikrob  to‘qimalarining  cho‘kishiga  va 
yallig‘lanish jarayoning kamayishiga olib keladi. 
Al(CH
3
COO)
3 
birikmasi  8%  li  eritma  holatida  Burov  suyuqligi  deyiladi  va  tibbiyotda 
ishlatiladi.      
 
 
               22.3. Galliy guruhchasi elementlari 
Galliy guruchasi elementlariga Ga, In, Tl kiradi. Agar Al Ga o‘tilsa elementlarning atom 
radiuslari qisqarib,  ionlanish  potensiali  ortadi.    In dan Tl qarab borilganda bo‘lsa atom radiusi 
ortib, ionlanish potensiali ham birmuncha ko‘payadi. Bu guruh elementlarida galliy va indiyda 
+3 oksidlanish darajasi, Tl uchun +1 oksidlanish darajasi  ko‘proq uchraydi. 
Tabiatda uchrashi.  Bu guruh elementlari Al, Pb va Zn rudalari tarkibida turli minerallar 
holatida uchraydi.  
 Galliy  izotoplaridan 
31
69
Ga(60,2%)  va 
31
71
Ga  (39,8%)  tarqalgan.  Sun‘iy  izotoplardan 
31
72
Ga bo‘lib, uning yarim yemirilish davri 14,2 soat va radioaktiv indikator sifatida ishlatiladi. 
Tabiatda indiy izotoplari 
49
113
In (4,33%)va 
49
115 
Jn (95,67%) uchraydi. Talliyning izotop 
tarkibi esa quyidagicha: 
81
203
Tl (29,50%)  va 
81
205
Tl (70,5%). 
 Olinishi.    Galliy  va  uning  analoglari  polimetall  rudalardan  murakkab  kimyoviy  qayta 
ishlash natijasida oksidlar yoki xloridlar holatiga o‘tkaziladi. 
Keyin odatdagi metallar bilan qaytarish yoki eletroliz usullari ishlatiladi.  
           Fizik  xossalari.  Odatdagi  sharoitda  galliy  guruhchasi  elementlari  oq,  kumush  rang  oson 
suyuqlanuvchan metallardir. Galliy eng kichik suyuqlanish haroratiga ega (29,8
o
S)     
          Xossalari.  Galliy  va  indiyning  sirti  oksid  pardasi  bilan  qoplangan.  Lekin  Tl  oson 
oksidlanadi. Bu metallar oson kislorod bilan qizdirilganda ta‘sir etadi, ayniqsa talliy.  Xlor, brom 
bu metallarga xona sharoitida, yod esa qizdirilganda ta‘sirlashadi. 
       Galliy ishqorlarda eriydi va galliyning gidroksokomplekslarini hosil qiladi: 
                      2Ga+6H
2
O+6NaOH= 3H
2
+2Na
3
[Ga(OH)
6
]  
Indiy va talliy ishqorlar ta‘siriga chidamli.  
         Birikmalari.    Ga
2
O
3
-  oq  kristal  modda.  In
2
O
3
  –  sariq  rangga  ega.    Tl
2
O
3
    jigar  rangli 
birikma.  Bu  elementlar  oksidlari  suvda  erimaydi.  Ga,  In    va    Tl  ga  tegishli  gidroksidlar  suvda 
erimaydi va Al(OH)
3
 ga o‘xshab ketadi. Ga – In - Tl qatorida gidroksidlarning asoslik xossalari 
kuchayib  boradi.      Oksidlar  va  gidroksidlarning  kislotalarda  erishida    akva  komplekslar  hosil 
bo‘lishi kuzatiladi: [Me(H
2
O]
3+
      . Bunday komplekslar Ga va  In  (III) uchun rangsiz,  lekin Tl 
(III) uchun och-sariq rangli. Indiy va galliyda gidroksokomplekslar hosil bo‘lishi sodir bo‘ladi: 
                             In(OH)
3
+3KOH=K
3
[In(OH)
6
] 
         Bu  birikmalarda  ham  alyuminiyga  o‘xshash  KInO
2
    va  KGaO
2
  indatlar  gallatlar  ma‘lum. 
Talliy  (I)  birikmalari  asosli  xarakterga  ega.  Tl
2
O  (suyuql.  harorati  300
o
S)  qora  rangda,  suvda 
yaxshi eriydi.  TlOH kuchli asos, 100
o
S larda suvini yo‘qotadi. 
         Galogenli  birikmalar.  Ga,  In  va  Tl  ning  galogenli  birikmalari  (ayniqsa  xloridli)  oson 
uchuvchan,  ularning bug‘lari ikki molekulalai va past suyuqlanish haroratiga ega.  
        InCl
3 
-och  kul  rang,  yaltiroq  kristal  modda.  Galliy,  indiy  va  talliyning  ftoridlari  qiyin 
suyuqlanuvchan va suvda eriydigan moddalar. 
                   2Ga+3Cl
2
=2GaCl
3
 
Galliy, indiy va talliy birikmalari zaharli.  
III A guruh elementlarining tibbiytdagi ahamiyati. Odam   organizmida borning 
miqdori juda oz (10
-5%
).Asosan bor o‘pkada (0,34 mg), qalqonsimon bezda (0,30 mg ) taloqda 
(0,26 mg) jigar va miyada (0,22 mg) buyrak va yurak muskullarida (0,21 mg) to‘planadi.Borning 
organizmdagi roli hali to‘la o‘rganilmagan. 
Organizmda ortiqcha bor borligi zararlidir. Borning ko‘payishi adrenalinni aktivligini 
kamaytirib, amilaza  va proteaza faoliyatini zaiflashtiradi. 

 
 
195 
Hayvonlarga ortiqcha bor berilganda  u uglevodlar va oqsillar almashinuviga ta‘sir qilib, 
endemik ichak kasalliklari enteritlar paydo bo‘lishiga sabab bo‘lgan. 
Alyuminy asosan qon zardobida, o‘pkada, jigar, suyaklarda, buyrakda, tirnoqda va 
sochda to‘planishi aniqlangan. Bir sutkada alyuminiy 47 mg  iste‘mol qilinishi kerak. U 
bog‘lovchi to‘qimalar, suyak toqimalari va fosfor almashinuviga ta‘sir etadi. 
Galliy va indiyning biologik ta‘siri hali o‘rganilmagan. 
Talliy bo‘lsa ancha zaharli elementlardan biridir. Tl
+ 
ioni Ag
+
 ioniga o‘xshash oltingugurt 
tutgan ligandlar bilan oson ta‘sirlashadi.  Agar organizmga juda oz miqdorda talliy kiritilsa ham 
u sochlarni to‘kilishiga sabab bo‘ladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
23- bob. IV A guruh elementlari 
 
IV А guruh asosiy guruhchasiga 5 ta element kiradi. Uglerod, kremniy, germaniy,  qalay 
va  qo‘rg‘oshin  bu  elementlar  uchun  eng  chetki  qavatda  4  tadan  elektron  bor.  Ularning 
oksidlanish  darajasi  –4,  +2  va  +4  bo‘lishi  mumkin.  Qaytaruvchi  xossasi  atom  radiusi  ortishi 
bilan  kuchayadi.  Oksidlovchi  xossasi  ugleroddan  qo‘rg‘oshinga  qarab  kamayadi.  44-jadvalda 
guruh elementlarining eng muhim xossalari keltirilgan. 
44-jadval. 1Y A guruh elementlarining  eng asosiy xossalari 
Xossalar 
                                  Elementlar 
   6
12
C 
   
14
28
Si 
 
32
73
Ge  
 
50
 
119
 Sn 
 
82
207
Pb 
Elektron 
formulasi 
2s
2
2p
2
 
3s
2
3p
2
 
4s
2
4p
2
 
5s
2
5p
2
 
6s
2
6p
2
 
Ionlanish  
energiyasi 
11,26 
 8.15 
7,90 
7,34 
7,42 
Atom 
 radiusi 
0,077 
0,117 
0,139 
0,158 
0,175 
Elektro 
manfiyligi 
2,5 
1,75 
2,0 
1,70 
1,55 
Zichligi 
 l.3,54 
Gr.2,25 
2,33 
5,35 
7,28 
11,34 
Suyuql. 
harorati 
 l.3540 
Gr.3800 
1413 
 958 
 232 
327 
Qayn. 
4347 
2630 
2730 
2350 
1750 

 
 
196 
harorati 
 
 
 
23.1. Uglerod 
 
Tabiatda  tarqalishi.  Uglerod  keng  tarqalgan  kimyoviy  elementlar  jumlasiga  kiradi,  u 
ko‘p  anorganik  va  organik  moddalar  tarkibiga  kiradi.  Uglerod  minerali  ko‘proq  karbonatlar 
holida uchraydi: 
 
Na
2
CO
3
 

 10H
2
O – soda, Na
2
CO
3
 

 CaCO
3
 

 2H
2
O – pireonit.  
MgCO
3
  -  magnezit,  
MgCO
3 

 CaCO
3
 – dolomit, CaCO
3
 – viperit va temir shpati – FeCO
3
. 
MnCO
3
, ZnCO
3
 – marganes va rux shpati holatida uchraydi. Shuningdek suvni tarkibida kalsiy 
va magniy gidrokarbanatlari holatida uchraydi. 
Organik  dunyoda  uglerod  eng  asosiy  element  hisoblanadi.  Uning  miqdori  hamma 
kimyoviy elementlar miqdoridan 10 marta ko‘p. Bu oqsil,  vitaminlar,  yog‘, neft, ko‘mir asosida 
qazilma boyliklar, antrasen qo‘ng‘ir ko‘mir slanes va boshqalar.   
Tabiatda uglerodning ikkita barqaror izotopi ma‘lum: 
6
12 
C (98,892%) va
  6
13
C (1,108%). 
Uglerodning atom massasi 10 dan 16 gacha bo‘lgan radioaktiv izotoplari olingan. 
Atmosferada neytronlar ta‘sirida uglerodning radioaktiv izotopi 
6
C
14 
izotopi hosil bo‘ladi. 
O‘simliklar   va tirik organizmlar qoldig‘iga qarab topilmalarning yoshi shu izotop miqdoridan 
aniqlanadi:                                                                 
                                     7
14
N  +  
0
1
n  =  
6
14
C  +  
1
1
H 
                                                                          
Fizik xossalari. Uglerod tabiatda grafit va olmos holida uchraydi. Sintetik usulda olingan 
karbin va polikumulen allotropik shakl o‘zgarishlar ham ma‘lum. 
Olmos.  Qattiq  rangsiz  kristall  modda.  sp
3 
gibridlanish  tufayli  har  bir  uglerod  atomi 
boshqa to‘rtta uglerod atomi bilan sigma bog‘ yordamida bog‘langan.Atomi kub kristall panjara 
hosil qiladi(38-rasm). Uglerod atomlari orasidagi masofa 0,154 nm.Olmosning qattiqligi sababi 
har bir uglerod atomi boshqasi bilan ikki elektronli bog‘ hosil qilganidir. Olmosning zichligi 3,5 
g/sm
3
.  
 
38-rasm. Olmos kristall panjarasining tuzilishi. 
  
Olmos  va  boshqa  nodir  metallar  og‘irligi  karatlarda  belgilanadi  (1  karat  0,2  g). 
Hozirgacha  topilgan  olmoslar ichida  eng  kattasi Janubiy Afrtkada  topilgan  “Kulinom” olmosi. 
Uning  og‘irligi  3020  karat  yoki  604  g.  Olmos  rangli,  rangsiz  va  qora  olmoslarga  bo‘linadi. 
Olmosdan metallarni teshishda, burg‘ilashda, aniq uskunalar tayyorlashda ishlatiladi. 

 
 
197 
 
 
39-rasm. Grafit kristall panjarasining tuzilishi. 
 
Grafit.  Geksagonal tuzilishga ega bo‘lgan qora qo‘ng‘ir modda, u qavatli tuzilishga ega. 
Bunda  uglerod  atomlari  sp
2
  gibridlangan  ega.  Bunda  har  bir  atom  uchta    kovalent  bog‘  hosil 
qiladi. 4 ta elektrondan ikkitasi bog‘ hosil qilishda ishtirok etmaydi. Uglerod atomlari orasidagi 
masofa 0,142 nm, uglerod atomlari qatlamlari bo‘lsa bir-biridan 0,689 nm uzoqlikda joylashgan. 
Grafitning zichligi 2,1-2,5 g/sm
3
. 
Grafit elektrodlar tayyorlashda, yog‘lash materiallari tayyorlashda va yadro reaktorlarida 
neytronlarni sekinlashtiruvchi modda sifatida keng ko‘lamda qo‘llaniladi. Butun dunyoda ishlab 
chiqariladigan grafitning ma‘lum qismi qalamlar tayyorlashga ketadi. 
Grafitda 100000 atm bosimda 3000 – 3500

S da sun‟iy olmos olinadi. 1000

S qizdirilsa 
olmos grafitga aylanadi. 1750

S bu jarayon tezlashadi. 
Karbin.  Uglerodning  uchinchi  shakl  o‘zgarishi  karbin  deyiladi.  U  chiziqli  polimer. 
Karbinda uglerod atomlari o‘zaro uch bog‘ bilan bo‘langan. Karbin yarim o‘tkazgich, yorug‘lik 
ta‘sir etganda  unung o‘tkazuvchanligi anchagina oshadi.: 
                         -C

C-C 

C-C

C-C

C- 
Xuddi shunga o‘xshash birikma  polikumulen ham ma‘lum bo‘lib uglerodning  yana bir 
shakl o‘zgarishi ham deyiladi: 
                          =C=C=C=C=C=C=C=C= 
Keyinchalik karbin tabiatda borligi aniqlangan. 
 Hozirgi paytda nanotexnologiya usullari yordamida uglerodning chiziqli polimeri grafen 
olingan.  Bu  tola  hosil  qiluvchi  polimer.  Uning  qalinligi  soch  tolasidan  150000  marta  kichik, 
lekin  pishiqligi  po‘latdan  minglab  marta  yuqori.  Bunday  toladan  to‘qilgan  parda  ichidagi 
narsalar ko‘zga ko‘rinmaydi. Grafenning amaliy ahamiyati nihoyatda kattadir.  
Amorf ko‟mir(uglerod yoki saja). Amorf ko‘mirning hamma turi sun‘iy usulda olinadi. 
Saja – qattiq,  suyuq va gazsimon ko‘mir tutgan moddalarni to‘la  yonmasligi natijasida 
hosil bo‘ladi. Sajadan bo‘yoqlar, tush, kauchukka qo‘shiladigan qo‘shimcha sifatida ishlatiladi. 
 Yog‟och ko‟miri.  Ko‘mirni quruq haydash orqali havosiz joyda olinadi. 
Kimyoviy  xossalari.  Uglerodning  hamma  allotropik  shakl  o‘zgarishlari  kimyoviy 
jihatdan  inert.  Masalan,  olmos  ko‘p  kimyoviy  reaktivlar  bilan  ta‘sirlashmaydi.  Unga  yuqori 
haroratda  kuchli  oksidlovchilar  ta‘sir  etadi.  Masalan,  kislorod,  zar  suvi,  nitrat  kislota.  Bunda  
olmos  СО
2
 gacha oksidlanadi. 
Grafit.  Kimyoviy  ta‘sirga  grafit  olmosga  qaraganda  faolroqdir.  Amorf  ko‘mir  grafitga 
qaraganda tezroq reaksiyaga kirishadi. 
Kuchli  oksidlovchilar  ta‘sirida  uglerodning  (II)  yoki  (IV)  valentli  birikmalari  hosil 
bo‘ladi. 

 
 
198 
2С + О
2
 = 2СО                           С + О
2
 = СО
2
 
Yuqori  haroratda uglerod vodorod bilan reaksiyaga kirishadi: 
                    C+2H
2
=CH
4   
CH
4
    kovalent  bog‘lanishli,  molekula  tetraedrik  tuzulishga  ega.    Uning  molekulasi 
qutbsiz tabiatga ega.   
 Shuningdek harorat ta‘sirida oltingugurt(1000
o
S), kremniy(2000
o
S) va bor(2000
o
S) bilan 
ta‘sirlashadi: 
       C+2S=CS
2
  ;            Si+C= SiC;            4B+C=B
4
C 
SiC va B
4
C- kovalent tabiatli polimer birikmalar. Ular juda qattiq, qiyin suyuqlanuvchan, 
kimyoviy jihatdan inert ekanligi bilan tafsiflanadi. 
Karbidlar.  Metallarning  uglerod  bilan  hosil  qilgan  birikmalaridir  Karbidlar  odatda 
kristall moddalar. Ularda kimyoviy bog‘lanish tabiati har xil.  
I,  II,  III  guruh  elementlarining  karbidlari  ion  bog‘lanishga  yaqin  bog‘lanishga  ega. 
Bularga misol qilib alyuminiy karbid va kalsiy karbidni olish mumkin. 
Al
4
C
3
              Al 

 C 

 Al 

 C 

 Al 

 C 

 Al                              C 
CaC
2     
                                                                         Ca 
                                                                                                         
                                                                                                        C 
                                                                                                        
Alyuminiy karbidining gidrolizi paytida Al(OH)
3
 va CH
4
 hosil bo‘ladi:                                                                                                                                                                   
 
Al
4
C
3
 + 12H
2
O = 4Al(OH)
3

 + 3CH
4

 
         Al
4
C
3
(suyuql. harorati 2800
o
S),  Be
2
C(2150 
o
S) metannidlarga kiradi,ular qiyin 
suyuqlanuvchan va ularning gidrolizudan metan ajralib chiqadi. 
S va d- elementlar karbidlari asetilen birikmalari hisoblanadi va ularning gidrolizida asetilen 
hosil bo‘ladi:  
                   CaC
2
 + 2H
2
O = Ca(OH)
2
 + C
2
H
2

 
         Bunday birikmalarga Na
2
C
2
, CaC
2
 Al
2
(C
3
)
2
 kiradi. Ular asetilenidlar deyilib, ularga Ag
2
C
2
  
va Cu
2
C
2
 birikmalari ham kiradi.       
d – elementlar karbidlari juma xilma xil: MeC (TiC, ZrC, HfC, VC),                  Me
2
C 
(Mo
2
C, W
2
C),  Me
3
C (Mn
3
C, Te
3
C, Co
3
C). 
Karbidlar o‘zgaruvchan tarkibli birikmalarga kiradi, Masalan TiC0
6-1,0
 yoki VC
0,58-1,0
. 
Bularning  ko‘pi  metallik  xossalarini  namoyon  etadi.  Ularning  elektr  o‘tkazuvchanligi 
yuqori,  metallik  yaltiroqligi  bor.  d  –  elementlar  karbidlari  qattiq,  issiqqa  chidamli,  yuqori 
suyuqlanish haroratiga  ega. 
TiC – 3140

S, Zr
2
C – 3530

S, HfC - 3890

S. 
MеС –  karbidlar juda  issiqdqa va haroratga  chidamli, masalan:  TiC,  VC,  NbC,  Mo
2
C, 
W
2
C. 
Uglerodning  galogenli  hosilalari.  Odatdagi  sharoitda  CF
4
  –gaz,    CCl
4
-  suyuqlik,  CBr
4
  
va  CI
4
  lar  qattiq  moddalardir.  Yo‘dga  o‘tgan  sari  birikmalarning  barqarorligi  kamayadi.  Grafit 
faqat ftor bilan qizdirilgandagina CF
4
 gacha oksidlanadi. Bu birikma rangsiz, tiniq gaz  kimyoviy 
inert moddadir(suyuql. harorati -184 
o
S). 
CCl
4
 olish uchun CS
2
 xlorlanadi, CCl
4
  yonmaydigan erituvchi sifatida ishlatiladi: 
CS
2
+3Cl
2
=CCl
4
+S
2
Cl
2
 
 Uglerod qo‟sh oksid. Ko‘p miqdorda СО
2
 vulqonl gazi chiqadigan yoruqlardan chiqadi. 
Undan mineral suvlar tayyorlanadi. 
CаСО
3
 + 3НСl = CaCl
2
 + CO
2

 + H
2
O 
Sanoatda kalsiy karbonatdan olinadi: 
СaCO
3
 = CaO + CO
2
 
Karbonat  angidrid  havodan  1,5  marta  og‘ir  gaz.  U  g‘orlarning  tagida,  shaxtalarda 
yig‘iladi.  СО
2
  sovutilganda  muz  hosil  bo‘ladi.  Bir    litr    suvda  15
o
S  da  bir  litr    CO
2 
eriydi.  U 
suvda erib karbonat kislota hosil qiladi. 
СО
2
 + Н
2
О = H
2
CO
3
 

 
 
199 
Agar CaCO
3
 CO
2
 bilan to‘yintirilsa kalsiy gidrokarbonati hosil bo‘ladi: 
CaCO
3
 + H
2
O + CO
2
 = Ca(HCO
3
)
2
 
Agar natriy gidroksidi CO
2
 bilan toyintirilsa: 
NaOH + CO
2
 = NaHCO
3
 
CO
2
 – oksidlovchi xossasini namoyon etadi: 
2Mg + CO
2
 = MgO + CO 
C + CO
2
 = 2CO 
H
2
CO
3
  –  beqaror kislota, uning uchun K
1
=1,31
*
10
-4
, K
2
 =4,84
*
10
-11 
unga  quyidagi  orto 
kislota to‘g‘ri keladi: Н
4
СО
4
 bularning tuzlari barqaror. 
Texnikada ichimlik sodasi – NaHCO
3
, soda – Na
2
CO
3
 va potash – K
2
CO
3
 va ohaktosh, 
marmar, bo‘r  CaCO
3
 ahamiyatga ega. 
Soda.  Kuchli elektrolit. Soda kalsiy, strontsiy, bariy va magniy ionlari bilan erimaydigan 
karbonatlar hosil qiladi: 
Ba(NO
3
)
2
 + Na
2
CO
3
 = BaCO
3
