Favqulodda vaziyatlarda fuqaro muhofazasi
FV larni va ularning oqibatlarini oldindan
Download 3,49 Kb. Pdf ko'rish
|
3.2. FV larni va ularning oqibatlarini oldindan aytish va baholash FV lar oqibatida ko‘riladigan zararlarning oldini olish tadbirlarini quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin: Doimiy o‘tkaziladigan tadbirlar. Ular uzoq muddatli prognoz asosida tuziladi: SNiP talablarini hisobga olgan holda, qurilish-montaj ishlarini olib borish, aholini xavf- xatar haqida xabardor qilishning ishonchli tizimini yaratish. Aholini shaxsiy himoya vositalari bilan ta ’minlash va himoya inshootlarining yetarli zaxirasini tuzish, nurlanish, ximik va bakteriologik kuzatuv ishlarini tashkil etish, aholini FV chog‘ida o‘zini qanday tutish va faoliyati xususida umumiy o‘quvlarni tashkil etish, epidemiyaga qarshi va sanitariya-gigiyena tadbirlarini o‘tkazish, AES ni kimyoviy, sellyuloza-qog‘oz va boshqa xavfli obyektlarni iqtisodiy tang joylarda qurilishdan voz kechish, odam sog‘ligi va hayoti uchun xavfli bo‘lgan obyektlarni boshqa mahsulot chiqarishga o ‘tkazish, FV laming oqibatlarini yo‘qotish bo'yicha rejalar tuzish (va sh.o'.). FV vaqti aytib berilgach, ko'rilishi kerak bo'lgan himoya tadbirlari: prognoz uchun zarur bo'lgan razvedka va kuzatish tizimini jonlantirib yuborish. Aholiga FV haqida xabar beruvchi sistemani tayyor holga keltirish, iqtisodiy va jam oat hayotini maxsus qoida asosiga qayta qurish, favqulodda holatgacha, yuqori xavfli m anbalarni FV holatida neytrallash, (AES, zaharli va portlash xavfi mavjud korxonalari va sh .o '.), ular ishini to 'x ta tib qo'yish, qo'shimcha mustahkamlash yoki demontaj qilish, avariya qutqaruv xizmatini tayyor holatga keltirib qo'yish, aholini qisman evakuatsiya qilish. Ushbu tadbirlar ro'yxatidan ko'rinib turibdiki, bu zarur tadbirlami amalga oshirish uchun ko'p yillar kerak bo'ladi, binobarin, uzoq yillik prognoz zarur bo'ladi. Vaholanki, boshqa, zarurati bundan kam bo'lmagan tadbirlarni tez va qisqa muddatda bajarish mumkin. Bunday tadbirlar uchun qisqa m uddatli prognoz zarurdir. K o'pgina himoya tadbirlarini amalga oshirish uchun FV ning paydo bo'lish vaqtini aniq bilish shart emas, ayrim tadbirlarni oldindan ham bajarib qo'ysa bo'ladi. Ushbu mulohazalar aniq himoya tadbirlari to'plamini tanlash zaruratini belgilaydi. Bunda boshlang'ich manba sifatida, bo'lishi mumkin bo'lgan tadbirlar katalogi, ulamig narxlari va rejasini aytib o'tish mumkin. Hozirgi vaqtda olimlar va mutaxasislar u yoki bu FV ni oldindan, yuqori aniqlik bilan qayerda va qachon bo'lishi mumkinligini, uning oqibatlarini aytib berolmaydilar. 3.3. FV da FM ni ta’minlash bo'yicha tadbirlarni rejalashtirish. FV da FM ni t a ’m in la sh d a r e ja la sh tir ish a s o s iy om illardan biridir. U m aqsadga erishish borasida vaqt, m ablag' va ijrochilarni aniqlashtiradi. U sharoitni ilm iy asosda prognoz qilish, har tomonlama tahlil qilish, moddiy va m a ’naviy zaxiralarni baholash va aholini FV holatida h im o y a q ilish n in g z a m o n a v iy , nazariy va a m a liy ta d - birlariga asoslanadi. R ejalashtirishning natijasi sifatida m a’lum hujjat-reja tuziladi. U quyidagi shartlami o'z ichiga olishi kerak: aniq ko'rsatkichlar (ish turlari, tadbirlar), bu ishlarni bajarish muddati, rejani bajarish uchun zarur zaxiralar (turlari, soni, manbalari) har bir bandni bajaruvchi mutasaddi shaxslarga topshiriqlar, reja bajarilishining borishini nazorat qilish usullari (va sh.o'.). R ejan in g m atn qism i ikki b o 'lim d a n ta sh k il top g an b o 'lish i m umkin: birinchi b o 'lim d a sh aroitn i b a h o la sh natijasida qilingan xulosalar bo'lsa, ikkinchi bo'lim ini FV v u ju d ga k e lg a n d a va x a v f tu g 'd ir g a n d a a h o lin in in g x a v fsiz lig in i t a ’m inlash b o 'y ic h a b elgilan gan tad b irlar tash k il etad i. U larning asosiylari quyidagilardir: xabar berish tartibi, razvedka va nazoratni tashkil qilish, qutqaruv va boshqa kechiktirib bo'lm aydigan ishlarni o'tkazish uchun kuch va vositalarn i ta y y o rla sh , FV o q ib a tla rin i o g o h lantirish va yum shatish tadbirlari, od am lam i va m oddiy b o y lik la m i zu d lik b ila n h im o y a la sh c h o r a la r i, tib b iy t a ’m in o t, d ozim etrik va k im y o v iy n a zo ra t, k o r x o n a n i avariyasiz to'xtatish tadbirlarini qo'llash tartibi, odam lam i h im oya q ilish n i tash k il etish , a h o lig a ShH V tarq atish, evakuatsiya qilish tadbirlarini tashkil etish, boshqaruvni tash k il etish , har xil sh aroitlard a qutq aru v va b osh q a kechiktirib b o ‘lm aydigan ishlarni olib borish tartibi va navbati, yuqori tashkilotlarga, FV kom issiyasiga axborot berish tartibi. Rejaga turli m a’lumotnom a va tushuntiruvchi manbalar (chizma, matn) ilova qilib q o ‘yilishi mumkin. Reja aniq, m azm unan t o ‘liq, qisqa, iqtisodiy jihatdan maqsadga m uvofiq va obyektning haqiqiy imkoniyatlarini hisobga olgan b o ‘lishi kerak. R ejaning hayotiyligi kelib ch iq ish i b o ‘y ic h a ta b iiy va te x n o g e n F V lard a F M t a ’m inlash b o ‘yicha ishlarni tashkil qilishda m untazam mashq va o ‘quvlar jarayonida sinab boriladi. S A V O L L A R 1. F V larda x a v fsizlik n i t a ’m inlash p rin sip la ri n im alardan ibo ra t? 2. H im o y a in sh oot lari haqida g a p ir ib bering? 3. F V la r d a h a y o t iy f a o l i y a t x a v f s iz lig in i t a ’m in la s h n in g a s o s iy у о ‘nalishlari n im alardan ib o ra t? 4. F V h o la tla rig a aholini о ‘qitish deganda n im alar к о 'zda tu tila d i? 5. F V ning p a y d o bo ‘lishini oldindan a y tib berish nim a la rg a asoslan adi? 6. F V la r d a x a v f s i z l i k n i t a ’m in la s h b o ' y i c h a t a d b ir la r q a n d a y re ja la sh tirila d i? Tayanch iboralar X a v fsizlik n i t a ’m in la sh ta m o y illa ri, h im oya in sh o o tla r i, m o d d iy boyliklar zaxirasi, qidiruv va qutqaruv qismlari, bashoratlash, razvedka ishlari, aholiga xabar berish sistem asi, shaxsiy va jam oa him oya vositalari. A holini evakuatsiya qilish. Nurlanish. Zaharli moddalar. Bakteriyalar. A h o lin i o ‘q itish . F a lo k a t z o n a si. T o sh q in . Y o n g ‘in. B a k te r io lo g ik zaharlanish. K im yoviy zaxarlanish. Sistem aga yondashish. D ozim etrik va kim yoviy nazorat. Tibbiy ta ’m inot. Evakuatsiya qilish. YADROVIY PORTLASHNING ODAMLARGA VA XALQ XO‘JALIGI INSHOOTLARIGA (XXI) TA’SIRI 4.1. Havoning zarbali toMqini Y adroviy portlashning am aldagi ta ’siri asosan zarbali t o ‘lq in n in g m exanik t a ’siri, kuchli y o r u g ‘lik n u rin in g kuydiruvchi ta’siri, radiatsiya nuri va radioaktiv zaharlanish kabi omillarda ifodalanadi. Y a d ro v iy p o rtlash h a v o d a yuz bergan h o ld a un in g e n erg iy a si taxm inan q u y id a g ich a taq sim la n ad i: 50% - zarbali to ‘lqin , 30-40% - yorug‘lik nuri uchun, 5% gacha - o'tuvchi radiatsiya va 15% gacha radioaktiv zaharlanish. Zarbali to‘lqin - bu portlash b o ‘lgan joydagi muhitning kuchli ravishda qisilishidir. Bunda havo tovush tezligidan katta tezlikda sferik qatlam shaklida atrofga tarqaladi va q u d ra tli b o sim beradi. Z a rb a li t o i q i n q a y si m u h itd a ek an ligiga qarab, havod a, suvda va tuproqda tarqalish turlariga b o ‘linadi. Zarbali to ‘lqinning odam larga va hayvonlarga t a ’siri. Zarbali to ‘lqin him oyalanm agan odam va hayvonlarga jaroh a tli, kontuziyali t a ’sir yetk azishi va h a tto o ‘lim ga sababchi b o ‘lishi mumkin. Alalxusus, jarohatlar bevosita va bilvosita k o‘rinish oladi. Bevosita ta’sir havoning kuchli ortiqcha bosimi va tezligi tu fa y li vu ju d ga k e la d i. O d am ta n a s i u n c h a lik k a tta b o ‘lmagani uchun zarbali t o ‘lqin soniyada tanani o ‘rab olib, juda katta bosim bilan uni siqadi. Bu siquv bir necha daqiqa davom etadi. Zarbali to ‘lqin urgan paytdagi bosimning oniy k o ‘tarilishi odam organizm iga kuchli zarba tarzida t a ’sir qiladi. Bu odamni turgan joyidan uchirib yuborishi, qulatishi m um k in. M a s a la n , k ish i b a d a n in in g o ‘rta ch a y u za si taxm in a n 5 0 0 0 s m 2= 0 ,5 m 2deb o lin s a , u n ga o ‘rta ch a (AR=0,5kGk/sm2) bosim ta’sir qilsa, bu odamga 2,5 t kuch ta’sir qiladi deganidir. Bilvosita ta ’sir esa odam ga yoki hayvonlarga buzilgan bino, inshoot va uskunalarning b o ‘laklari, shisha siniqlari, toshlar, yog‘ochlar va shunga o ‘xshash boshqa narsalaming kelib urilishi natijasida paydo bo'ladi. H avoning kuchli zarbasi t o ‘lqini 1 sm2 yuzaga b o ‘lgan bosim kuchi bilan belgilanadi. Bunda odamda 4 xil jarohat turi b o ‘lishi mumkin: 1. Yengil jarohatlar AR=0,2-M),4 kG k/sm 2 (20-40 kPa). Bunda bosh o g ‘rishi, bosh aylanishi, quloq shang‘illashi, q o‘l va oyoq la rn in g chiqib ketishi, tanani urib o lish hollari kuzatiladi. 2. 0 ‘rtacha jarohatlar AR=0,4-*-0,6 kGk/sm2 (40-60 kPa). Bunda q o ‘l va oyoqlarning chiqib ketishi, bosh m iyaning kontuziyasi, eshitish a ’zolarining jarohatlanishi, quloqdan va burundan qon kelishi kuzatiladi. 3. O g‘ir jarohatlar AR=0,6-*-l,0 kG k/sm 2 (60-100 kPa). Bunda butun organizm ning kontuziyasi, xushni y o ‘qotish, suyaklarning sinishi, burundan va quloqdan qon kelishi, ich k i a ’z o la r in in g ja r o h a tla n ish i, ich k i q o n q u y ilish i kuzatiladi. 4. 0 ‘ta o g ‘ir jaroh atlar AR>1 k G k /sm 2 (> 1 0 0 kPa). Bunda ichki a’zolam ing uzilib ketishi, suyaklarning sinishi, ichki qon quyilish, bosh miyaning qalqishi, uzoq vaqt xushni y o ‘qotish, shun ingd ek , jigar, buyrak, o ‘pka, o sh q o zo n , siydik pufaklari uzilib ketishi kuzatiladi. Bu jaroh atlar o'limga olib kelishi mumkin. Zarbali t o ‘lqinning inshootlarga ta’sirini quyidagi 4 turga b o ‘lish mumkin: 1. K u ch siz buzilishlar AR =0,l-s-0,2 k G k /sm 2. B unda binoning oynalari sinadi, yengil pardevorlar va yopm alar qisman tushib ketadi. Yuqori qavat devorlari darz ketishi m um k in. Y e r to ‘lalar va p a stk i qavatlar to 'la sa q lan ib qoladi. Bunday binolarda ta ’mirlangandan keyin yashasa b o ‘ladi. 2. 0 ‘rtacha buzilishlar AR=0,2-K),3 k G k /sm 2. B unda tom lar buziladi, devorlar qulab tushadi. D eraza rom lari buziladi, devorlarda yoriqlar paydo bo'ladi, Chordoqning ayrim joylari va yuqori qavat devorlari buzilib tushadi. Y erto‘lalar saqlanib qoladi. Tozalangach va ta’mirlangach pastki qavatlarning ayrim qismlaridan foydalansa b o ‘ladi. B in on i k a p ita l t a ’m irdan o ‘tk azilgan d an keyin tik la sh mumkin. 3. Kuchli buzilishlar AR=0,3-M),5 kGk/sm 2. Bunda bino yu q o ri q a v a tla rin i k o ‘tarib tu ru vch i k o n str u k siy a la r i b u z ila d i. P a stk i q a v a tla r n in g d ev o rla ri v a s h ip la r i deform atsiyaga uchraydi. Bunday inshootlarni ta ’m irlash m a q sa d g a m u v ofiq em as, sh u n in g uchun u lardan f o y dalanish tavsiya etilmaydi. 4. Juda kuchli buzilishlar AR=0,5-s-l,0 kG k/sm 2. Bunda binoning barcha asosiy elementlari, hatto k o ‘tarib turuvchi konstruksiyalari ham buziladi. Binodan mutlaqo foydalanib b o ‘lmaydi. 4.2. Kuchli yorug‘Iik nuri Kuchli yorug‘lik nurining ta ’siri k o ‘proq odam va tirik organizmlarda bo'lishi kuzatilgan bu esa badanning ochiq joylarining kuyishi, vaqtinchalik k o ‘zning k o ‘rmay qolishi yoki k o ‘z pardasining kuyish hollariga olib kelishi bilan ifodalanadi. Infraqizil va ultrabinafsha nurlarning y ig ‘ilgan nuriga yorug‘lik nuri deb ataladi. Y orug‘lik nurining asosiy zarar keltiruvchi omili yorug‘lik impulsidir. Y orug‘lik impulsi deb, yorug‘lik energiyasining lm 2 yuzaga tushayotgan miqdoriga aytiladi. U kal/sm2 (Dj/m 2) larda o ‘lchanadi. Terining kuyishi kelib chiqish sababidan qat’iy nazar, quyidagi 4 daraja bilan belgilanadi: 1-darajali kuyish. 2-5 kal/sm2. Bunda teri qizaradi, qattiq achishib o g ‘riydi, lekin mehnat qobiliyati y o ‘qolmaydi. 2-darajali kuyish. 5-8 kal/sm 2. Bunda terining kuygan joylari qizarib, suvli pufakchalar paydo b o ‘ladi. Harorat k o ‘tarilib, badan titrashi kuzatiladi. Tananing k o ‘p joylari kuygan b o ‘lsa, bir qancha m uddatga m ehnat qobiliyatini yo‘qotishi mumkin va bu maxsus muolaja talab qiladi. Birinchi va ikkinchi darajali q o ‘yishda badanning 50-60% kuygan hollarda ham odatda sog‘ayib ketadi. 3-darajali kuyish. 8-15 kal/sm 2. Bunda terining yuqori q atlam i kuyib tu sh a d i, teri to 'q im a la ri o ‘lad i, sh ilinib tushadi. 4-darajali kuyish. 15 kal/sm 2 va undan yuqori. Bunda terining hamma qatlamlari va mushaklar kuyadi, t o ‘qimalari o ‘ladi. U ch in ch i va t o ‘rtinchi darajali kuyishda 25-30% odamlarning o ‘limi bilan tugaydi. Shu bilan birga o ‘ta kuchli yorug‘lik nuri X X I larini va aholi yashash punktlarini yondirib yuborishi mumkin. A sh y o la rn in g l2 5 kDj (3 kal/sm 2) y o ru g ‘lik im pulsida yonib ketishi kuzatiladi. Bu impulslarni quyoshli kunlarda juda uzoq m a so fa d a n k o ‘rish m um kin. M asalan , 1 M t q uw atli yadroviy portlash b o ‘lganda y o g ‘och uylar 20 km m aso fad a , a v to m o b illa r 18 km, quruq xashak - 17 km m a so fa d a a la n g a o lib k e tish i m u m k in . X X O la rid a yon u vch an va yen gil alan gala n u vch a n su y u q lik larn in g m avjudligi k atta x a v f tu g ‘diradi. Bunda in sh oo tla rn in g q and ay a sh y o la rd a n q u rilg a n lig i va o ‘tga c h id a m lilik darajasi muhim rol o ‘ynaydi. Yadro reaksiyasi vaqtida а Д у nurlari va neytral zararli elektron nurlari ajratib chiqadi. 1. a n u rla ri, tez lig i V = 2 0 0 k m /so a t. B u lar o g ‘ir zarrachalar hisoblanadi. H avoda 20 sm gacha ucha oladi. Oddiy kiyim, hatto, yupqa q og‘oz ham uni yuta oladi. Juda ham yirik miqdorda ionlashtirish xususiyatiga ega. 2. (3 nurlari, tezligi V = 30 0 0 0 km soat, elektron yoki pozitronlardir. Pozitron-m usbat zaryadli elektrondir. Bu nurlar kishi tanasining 1-2 sm chuqurligigacha kirib boradi. F aolligi a zarrachalaridan ancha kam. 3. у nurlari, tezligi V = 30000 km /soat, elektrom agn it, b o ‘linuvchi, foton tebranishlardir. Bu zarracha emas. Kishi ta n a s id a n b e m a lo l o ‘tib k e ta d i. F a o llig i a va P z a r rachalaridan kamroq. 4. N e y tr o n la r - bu elek tro n la r b o ‘lib , fa q at neytral zaryadlardir. 0 ‘tuvchi radiatsiya birliklari quyidagilardir: 1. R e n tg e n - Ism 1 da 2 ,0 8 C h l0 9 har xil b e lg ili io n bug'larini tashkil qiladi. 2. Rad - yutilgan doza(radiatsion - absorsium - yutilgan) har bir grammda 100 erg. energiya mavjud. 1 rad=l rentgen» 1 ber. 1 rentgen=0,87 ber 3. Faollik birligi: a)Bekkerel - sekunddagi b o ‘linishi; b) Kyuri - sekunddagi 3 ,7 C h l0 10 bekkerel b o ‘linishi. 0 ‘tuvchi radiatsiyaning kishi organizmiga va X X I lariga ta 'siri A v v a lo , o ‘tu v ch i (sin g u v c h i) r a d ia tsiy a r a d ia tsio n nurlanish kasalligiga olib kelishi mumkin. Bu ko'pincha «oq qon» kasalligi deb ham ataladi. Bu juda o g ‘ir kasallik b o ‘lib, uning 4 ta darajasi bor. 1. Birinchi darajasi (engil darajasi), 100-200 R, yashirin davri 2-3 h a fta d a v o m e tish i m u m k in . U n d a n k eyin organizmning b o ‘shashishi, boshning o g ‘irlashishi, k o ‘krak q a fa sin in g s iq ilis h i, k o ‘p te r la sh , v a q ti-v a q ti b ila n haroratning k o ‘tarilishi, ishtahaning b o ‘g ‘ilishi kuzatiladi. Qonda leykotsitlar soni kamayadi. Nurlanish kasalligining birinchi darajasi tuzalib ketadi. 2. Ikkinchi (o ‘rtacha) darajasi. 200-400 R, yashirin davri bir hafta davom etadi. Undan keyin umumiy b o ‘shashish, asab tizimi ishining buzilishi, bosh o g ‘rishi, bosh aylanishi, tez-tez qayt qilish, ichning surishi, haroratning k o ‘tarilishi kuzatiladi. Qon tarkibida leykotsitlar soni yarmidan k o ‘p miqdorga kamayadi. Faol muolaja qilinsa, 1,5-2 oyda tuzalib ketishi mumkin. Nurlanishning bu darajasi 20% gacha o ‘lim bilan tugashi mumkin. 3. U chinchi (o g ‘ir) darajasi. 400-600 R, yashirin davri bir n ech a s o a t d a v o m e ta d i. B u nda u m u m iy h o la t o g ‘irlashadi, kuchli bosh o g ‘rig‘i, qayt qilish, qonli ich surish, ayrim hollarda, xushdan ketish, shilliq pardalaming qonashi, qon tarkibida leykotsit, so ‘ngroq, eritrotsit va trombotsitlar miqdorining tez kamayib ketishi kuzatiladi. Organizmning h im o y a im k o n iy a tla r i p a sa y ib k etish i n a tija sid a turli infeksion asoratlarga olib kelishi mumkin. 5 oyda tuzalishi mumkin, halokat 50% atrofida. 4. T o‘rtinchi (juda og‘ir) darajasi. 600 R dan ortiq. Bunday nurlanish juda o g ‘ir kechadi. 100% o ‘lim bilan tugaydi. 1986- yildagi Chemobildagi falokatda 28 ta o ‘t o ‘chiruvchi xodim 30 m masofada 600 R dan ko‘proq nurlanish olgan. Nurlanishning ruxsat etilgan m e’yorlari vaziyatga qarab ikki turga b o ‘linad: tin ch lik va ziy a tid a v a fa v q u lo d d a vaziyatda. a) tinchlik vaziyatida: 1) doim o nur bilan bog'liq bo'lgan ishlarda (AES, suv o sti k e m a la r i, uran rudasi qazib ch iq a rish k o n la r id a ishlovchilar uchun bir yilda - 5 R); 2) AES larda avariya oqibatlarini tugatish vaqtida - 25 R; 3) A holi uchun bir yilda - 0,5 R. b) Favqulodda vaziyatlar vaqtida: 50 R - 4 sutkagacha (1-marta); 100 R - 1 oyda; 200 R - 3 oyda; 300 R bir yilda. T ibbiy ko'rikdan o'tk a zila y o tg a n hollard agi rentgen analizi vaqtida odam 4-5 R, tish rentgenida - 2 R nurlanish oladi. H ar bir odam bir yilda 2-3 marta flyurografiyadan o'tishi mumkin. M a ’lumki, o'tuvchi radiatsiyaning ta ’siri a sosan tirik m avjudotlarga qaratilgan, ra d io -telev izio n apparturadan tashqari, bino va inshootlarga zarar qilmaydi. 4.4. Radioaktiv zaharlanish R adioaktiv zaharlanish deb yer, atmosfera, suv va turli X X I larining yadroviy portlash natijasida vujudga kelgan chang va iflosliklar bilan zararlanishiga aytiladi. R adioaktiv zaharlanishning 4 hududi mavjud: A hududi - m o ‘’tadil zaharlanish hududi. Zaharlanish hududining chetki qismida radiatsiya sathi portlashdan bir soat o'tganda - 8 R/s ni, 10 soat o'tganda 0,5 R /s ni tashkil qiladi. Bu hududda, odatda ishlar to'xtatilm aydi. O chiq joylard a hud udning o 'rtalarid a ishlar b if necha so a tg a to'xtatiladi. В h u d u d i - za h a r la n ish h u d u d i. H u d u d n in g ta sh q i chegarasida 1 soatdan keyin radiatsiyaviy zaharlanish 80R/ s o a t, 10 so a td a n k ey in 5 R /s o a tn i ta sh k il q ila d i. Bu Download 3,49 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling