Favqulodda vaziyatlarda fuqaro muhofazasi


  FV  larni  va  ularning  oqibatlarini  oldindan


Download 3.49 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/19
Sana27.09.2017
Hajmi3.49 Kb.
#16611
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19

3.2.  FV  larni  va  ularning  oqibatlarini  oldindan 
aytish  va  baholash
FV  lar  oqibatida  ko‘riladigan  zararlarning  oldini  olish 
tadbirlarini  quyidagi  guruhlarga  bo‘lish  mumkin:
Doimiy  o‘tkaziladigan  tadbirlar.  Ular  uzoq  muddatli 
prognoz  asosida  tuziladi:  SNiP  talablarini  hisobga  olgan 
holda,  qurilish-montaj  ishlarini  olib  borish,  aholini  xavf- 
xatar haqida xabardor qilishning ishonchli tizimini yaratish. 
Aholini  shaxsiy  himoya  vositalari  bilan  ta ’minlash  va 
himoya  inshootlarining  yetarli  zaxirasini  tuzish,  nurlanish,

ximik va bakteriologik kuzatuv ishlarini tashkil etish, aholini 
FV  chog‘ida  o‘zini  qanday  tutish  va  faoliyati  xususida 
umumiy  o‘quvlarni  tashkil  etish,  epidemiyaga  qarshi  va 
sanitariya-gigiyena  tadbirlarini  o‘tkazish,  AES  ni kimyoviy, 
sellyuloza-qog‘oz  va  boshqa  xavfli  obyektlarni  iqtisodiy 
tang  joylarda  qurilishdan  voz  kechish,  odam  sog‘ligi  va 
hayoti  uchun  xavfli  bo‘lgan  obyektlarni  boshqa  mahsulot 
chiqarishga  o ‘tkazish,  FV  laming  oqibatlarini  yo‘qotish 
bo'yicha  rejalar  tuzish  (va  sh.o'.).
FV vaqti aytib berilgach, ko'rilishi kerak bo'lgan himoya 
tadbirlari:  prognoz  uchun  zarur  bo'lgan  razvedka  va 
kuzatish  tizimini jonlantirib  yuborish.  Aholiga  FV  haqida 
xabar  beruvchi  sistemani  tayyor  holga  keltirish,  iqtisodiy 
va  jam oat  hayotini  maxsus  qoida  asosiga  qayta  qurish, 
favqulodda  holatgacha,  yuqori  xavfli  m anbalarni  FV 
holatida neytrallash, (AES, zaharli va portlash xavfi mavjud 
korxonalari  va  sh .o '.),  ular  ishini  to 'x ta tib   qo'yish, 
qo'shimcha  mustahkamlash  yoki  demontaj  qilish,  avariya 
qutqaruv  xizmatini  tayyor  holatga  keltirib  qo'yish,  aholini 
qisman  evakuatsiya  qilish.
Ushbu  tadbirlar  ro'yxatidan  ko'rinib  turibdiki,  bu  zarur 
tadbirlami  amalga  oshirish uchun ko'p yillar kerak  bo'ladi, 
binobarin,  uzoq  yillik  prognoz  zarur  bo'ladi.  Vaholanki, 
boshqa,  zarurati  bundan  kam  bo'lmagan  tadbirlarni  tez  va 
qisqa  muddatda  bajarish  mumkin.  Bunday  tadbirlar  uchun 
qisqa  m uddatli  prognoz  zarurdir.  K o'pgina  himoya 
tadbirlarini  amalga  oshirish  uchun  FV  ning  paydo  bo'lish 
vaqtini  aniq  bilish  shart  emas,  ayrim  tadbirlarni  oldindan 
ham  bajarib  qo'ysa  bo'ladi.
Ushbu  mulohazalar  aniq  himoya  tadbirlari  to'plamini 
tanlash  zaruratini  belgilaydi.  Bunda  boshlang'ich  manba 
sifatida,  bo'lishi mumkin  bo'lgan tadbirlar katalogi,  ulamig 
narxlari  va  rejasini  aytib  o'tish  mumkin.

Hozirgi  vaqtda  olimlar  va  mutaxasislar  u  yoki  bu  FV  ni 
oldindan,  yuqori  aniqlik  bilan  qayerda  va  qachon  bo'lishi 
mumkinligini,  uning  oqibatlarini  aytib  berolmaydilar.
3.3.  FV  da  FM  ni  ta’minlash  bo'yicha  tadbirlarni 
rejalashtirish.
FV   da  FM   ni  t a ’m in la sh d a   r e ja la sh tir ish   a s o s iy  
om illardan  biridir.  U   m aqsadga  erishish  borasida  vaqt, 
m ablag'  va  ijrochilarni  aniqlashtiradi.  U  sharoitni  ilm iy 
asosda  prognoz  qilish,  har  tomonlama  tahlil  qilish,  moddiy 
va  m a ’naviy  zaxiralarni  baholash  va  aholini  FV  holatida 
h im o y a   q ilish n in g   z a m o n a v iy ,  nazariy  va  a m a liy   ta d - 
birlariga  asoslanadi.
R ejalashtirishning  natijasi  sifatida  m a’lum  hujjat-reja 
tuziladi.  U   quyidagi  shartlami  o'z  ichiga  olishi  kerak:  aniq 
ko'rsatkichlar  (ish  turlari,  tadbirlar),  bu  ishlarni  bajarish 
muddati,  rejani  bajarish  uchun  zarur  zaxiralar  (turlari,  soni, 
manbalari)  har  bir  bandni  bajaruvchi  mutasaddi  shaxslarga 
topshiriqlar,  reja  bajarilishining  borishini  nazorat  qilish 
usullari  (va  sh.o'.).
R ejan in g  m atn  qism i  ikki  b o 'lim d a n   ta sh k il  top g an  
b o 'lish i  m umkin:  birinchi  b o 'lim d a   sh aroitn i  b a h o la sh  
natijasida  qilingan  xulosalar  bo'lsa,  ikkinchi  bo'lim ini  FV  
v u ju d ga   k e lg a n d a   va  x a v f   tu g 'd ir g a n d a   a h o lin in in g  
x a v fsiz lig in i  t a ’m inlash  b o 'y ic h a   b elgilan gan   tad b irlar 
tash k il  etad i.  U larning  asosiylari  quyidagilardir:  xabar 
berish  tartibi,  razvedka  va  nazoratni  tashkil  qilish,  qutqaruv 
va boshqa kechiktirib bo'lm aydigan ishlarni o'tkazish uchun 
kuch  va  vositalarn i  ta y y o rla sh ,  FV   o q ib a tla rin i  o g o h ­
lantirish  va  yum shatish  tadbirlari,  od am lam i  va  m oddiy 
b o y lik la m i  zu d lik   b ila n   h im o y a la sh   c h o r a la r i,  tib b iy  
t a ’m in o t,  d ozim etrik   va  k im y o v iy   n a zo ra t,  k o r x o n a n i 
avariyasiz  to'xtatish  tadbirlarini  qo'llash  tartibi,  odam lam i

h im oya  q ilish n i  tash k il  etish ,  a h o lig a   ShH V   tarq atish, 
evakuatsiya  qilish  tadbirlarini  tashkil  etish,  boshqaruvni 
tash k il  etish ,  har  xil  sh aroitlard a  qutq aru v  va  b osh q a  
kechiktirib  b o ‘lm aydigan  ishlarni  olib   borish  tartibi  va 
navbati,  yuqori  tashkilotlarga,  FV   kom issiyasiga  axborot 
berish  tartibi.
Rejaga  turli  m a’lumotnom a  va  tushuntiruvchi  manbalar 
(chizma,  matn)  ilova  qilib  q o ‘yilishi  mumkin.
Reja  aniq,  m azm unan  t o ‘liq,  qisqa,  iqtisodiy  jihatdan 
maqsadga  m uvofiq  va  obyektning  haqiqiy  imkoniyatlarini 
hisobga  olgan  b o ‘lishi  kerak.  R ejaning  hayotiyligi  kelib 
ch iq ish i  b o ‘y ic h a   ta b iiy   va  te x n o g e n   F V   lard a  F M  
t a ’m inlash  b o ‘yicha  ishlarni  tashkil  qilishda  m untazam  
mashq  va  o ‘quvlar jarayonida  sinab  boriladi.
S A  V O L L A R
1. 
F V  larda  x a v fsizlik n i  t a ’m inlash p rin sip la ri  n im alardan   ibo ra t?
2. 
H im o y a   in sh oot lari  haqida g a p ir ib  bering?
3. 
F V   la r d a   h a y o t iy   f a o l i y a t   x a v f s iz lig in i  t a ’m in la s h n in g   a s o s iy  
у  о ‘nalishlari  n im alardan   ib o ra t?
4. 
F V  h o la tla rig a   aholini о
 
‘qitish   deganda  n im alar  к о  'zda  tu tila d i?
5. 
F V  ning p a y d o  bo ‘lishini oldindan a y tib  berish nim a la rg a  asoslan adi?
6. 
F V   la r d a   x a v f s i z l i k n i   t a ’m in la s h   b o ' y i c h a   t a d b ir la r   q a n d a y  
re ja la sh tirila d i?
Tayanch  iboralar
X a v fsizlik n i  t a ’m in la sh   ta m o y illa ri,  h im oya  in sh o o tla r i,  m o d d iy  
boyliklar  zaxirasi,  qidiruv  va  qutqaruv  qismlari,  bashoratlash,  razvedka 
ishlari,  aholiga xabar berish sistem asi, shaxsiy va jam oa him oya vositalari.
A holini evakuatsiya qilish. Nurlanish. Zaharli moddalar.  Bakteriyalar. 
A h o lin i  o ‘q itish .  F a lo k a t  z o n a si.  T o sh q in .  Y o n g ‘in.  B a k te r io lo g ik  
zaharlanish.  K im yoviy  zaxarlanish.  Sistem aga  yondashish.  D ozim etrik 
va  kim yoviy  nazorat.  Tibbiy  ta ’m inot.  Evakuatsiya  qilish.

YADROVIY  PORTLASHNING  ODAMLARGA
VA  XALQ  XO‘JALIGI  INSHOOTLARIGA  (XXI) 
TA’SIRI
4.1.  Havoning  zarbali  toMqini
Y adroviy  portlashning  am aldagi  ta ’siri  asosan  zarbali 
t o ‘lq in n in g   m exanik  t a ’siri,  kuchli  y o r u g ‘lik   n u rin in g  
kuydiruvchi  ta’siri,  radiatsiya  nuri  va  radioaktiv zaharlanish 
kabi  omillarda  ifodalanadi.
Y a d ro v iy   p o rtlash   h a v o d a   yuz  bergan  h o ld a   un in g  
e n erg iy a si  taxm inan  q u y id a g ich a   taq sim la n ad i:  50%  - 
zarbali  to ‘lqin  ,  30-40%  -  yorug‘lik  nuri  uchun,  5%  gacha  - 
o'tuvchi  radiatsiya  va  15%  gacha  radioaktiv  zaharlanish.
Zarbali  to‘lqin  -  bu  portlash  b o ‘lgan  joydagi  muhitning 
kuchli  ravishda  qisilishidir.  Bunda  havo  tovush  tezligidan 
katta  tezlikda  sferik  qatlam   shaklida  atrofga  tarqaladi  va 
q u d ra tli  b o sim   beradi.  Z a rb a li  t o i q i n   q a y si  m u h itd a  
ek an ligiga  qarab,  havod a,  suvda  va  tuproqda  tarqalish 
turlariga  b o ‘linadi.
Zarbali  to ‘lqinning  odam larga  va  hayvonlarga  t a ’siri.
Zarbali  to ‘lqin  him oyalanm agan  odam   va  hayvonlarga 
jaroh a tli,  kontuziyali  t a ’sir  yetk azishi  va  h a tto  o ‘lim ga 
sababchi  b o ‘lishi  mumkin.  Alalxusus,  jarohatlar  bevosita 
va  bilvosita  k o‘rinish  oladi.
Bevosita  ta’sir  havoning  kuchli  ortiqcha  bosimi  va  tezligi 
tu fa y li  vu ju d ga  k e la d i.  O d am   ta n a s i  u n c h a lik   k a tta  
b o ‘lmagani  uchun zarbali t o ‘lqin soniyada tanani  o ‘rab olib, 
juda katta  bosim bilan uni  siqadi.  Bu siquv bir necha  daqiqa 
davom  etadi.  Zarbali  to ‘lqin  urgan paytdagi  bosimning  oniy 
k o ‘tarilishi  odam   organizm iga  kuchli  zarba  tarzida  t a ’sir

qiladi.  Bu odamni turgan joyidan uchirib yuborishi,  qulatishi 
m um k in.  M a s a la n ,  k ish i  b a d a n in in g   o ‘rta ch a   y u za si 
taxm in a n   5 0 0 0 s m 2= 0 ,5 m 2deb  o lin s a ,  u n ga  o ‘rta ch a  
(AR=0,5kGk/sm2)  bosim  ta’sir  qilsa,  bu  odamga  2,5  t  kuch 
ta’sir  qiladi  deganidir.
Bilvosita  ta ’sir  esa  odam ga  yoki  hayvonlarga  buzilgan 
bino,  inshoot  va  uskunalarning  b o ‘laklari,  shisha  siniqlari, 
toshlar,  yog‘ochlar va  shunga  o ‘xshash  boshqa  narsalaming 
kelib  urilishi  natijasida  paydo  bo'ladi.
H avoning  kuchli  zarbasi  t o ‘lqini  1  sm2  yuzaga  b o ‘lgan 
bosim  kuchi  bilan  belgilanadi.  Bunda  odamda  4  xil jarohat 
turi  b o ‘lishi  mumkin:
1.  Yengil  jarohatlar  AR=0,2-M),4  kG k/sm 2  (20-40  kPa). 
Bunda bosh o g ‘rishi, bosh aylanishi, quloq shang‘illashi, q o‘l 
va  oyoq la rn in g  chiqib  ketishi,  tanani  urib  o lish   hollari 
kuzatiladi.
2.  0 ‘rtacha jarohatlar  AR=0,4-*-0,6  kGk/sm2  (40-60  kPa). 
Bunda  q o ‘l  va  oyoqlarning  chiqib  ketishi,  bosh  m iyaning 
kontuziyasi,  eshitish  a ’zolarining  jarohatlanishi,  quloqdan 
va  burundan  qon  kelishi  kuzatiladi.
3.  O g‘ir jarohatlar  AR=0,6-*-l,0  kG k/sm 2  (60-100  kPa). 
Bunda  butun  organizm ning  kontuziyasi,  xushni  y o ‘qotish, 
suyaklarning  sinishi,  burundan  va  quloqdan  qon  kelishi, 
ich k i  a ’z o la r in in g   ja r o h a tla n ish i,  ich k i  q o n   q u y ilish i 
kuzatiladi.
4.  0 ‘ta  o g ‘ir  jaroh atlar  AR>1  k G k /sm 2  (> 1 0 0   kPa). 
Bunda  ichki  a’zolam ing  uzilib  ketishi,  suyaklarning  sinishi, 
ichki qon quyilish,  bosh miyaning qalqishi,  uzoq vaqt xushni 
y o ‘qotish,  shun ingd ek ,  jigar,  buyrak,  o ‘pka,  o sh q o zo n , 
siydik  pufaklari  uzilib  ketishi  kuzatiladi.  Bu  jaroh atlar 
o'limga  olib  kelishi  mumkin.
Zarbali t o ‘lqinning inshootlarga ta’sirini quyidagi 4 turga 
b o ‘lish  mumkin:

1.  K u ch siz  buzilishlar  AR =0,l-s-0,2  k G k /sm 2.  B unda 
binoning  oynalari  sinadi,  yengil  pardevorlar  va  yopm alar 
qisman  tushib  ketadi.  Yuqori  qavat  devorlari  darz  ketishi 
m um k in.  Y e r to ‘lalar  va  p a stk i  qavatlar  to 'la   sa q lan ib  
qoladi.  Bunday  binolarda  ta ’mirlangandan  keyin  yashasa 
b o ‘ladi.
2.  0 ‘rtacha  buzilishlar  AR=0,2-K),3  k G k /sm 2.  B unda 
tom lar  buziladi,  devorlar  qulab  tushadi.  D eraza  rom lari 
buziladi,  devorlarda  yoriqlar  paydo  bo'ladi,  Chordoqning 
ayrim  joylari  va  yuqori  qavat  devorlari  buzilib  tushadi. 
Y erto‘lalar  saqlanib  qoladi.  Tozalangach  va  ta’mirlangach 
pastki  qavatlarning  ayrim  qismlaridan  foydalansa  b o ‘ladi. 
B in on i  k a p ita l  t a ’m irdan  o ‘tk azilgan d an   keyin  tik la sh  
mumkin.
3.  Kuchli  buzilishlar  AR=0,3-M),5  kGk/sm 2.  Bunda  bino 
yu q o ri  q a v a tla rin i  k o ‘tarib  tu ru vch i  k o n str u k siy a la r i 
b u z ila d i.  P a stk i  q a v a tla r n in g   d ev o rla ri  v a   s h ip la r i 
deform atsiyaga  uchraydi.  Bunday  inshootlarni  ta ’m irlash 
m a q sa d g a   m u v ofiq   em as,  sh u n in g   uchun  u lardan  f o y ­
dalanish  tavsiya  etilmaydi.
4.  Juda  kuchli  buzilishlar  AR=0,5-s-l,0  kG k/sm 2.  Bunda 
binoning  barcha  asosiy  elementlari,  hatto  k o ‘tarib  turuvchi 
konstruksiyalari  ham  buziladi.  Binodan  mutlaqo  foydalanib 
b o ‘lmaydi.
4.2.  Kuchli  yorug‘Iik  nuri
Kuchli  yorug‘lik  nurining  ta ’siri  k o ‘proq  odam   va  tirik 
organizmlarda  bo'lishi  kuzatilgan  bu  esa  badanning  ochiq 
joylarining  kuyishi,  vaqtinchalik  k o ‘zning  k o ‘rmay  qolishi 
yoki  k o ‘z  pardasining  kuyish  hollariga  olib   kelishi  bilan 
ifodalanadi.
Infraqizil  va  ultrabinafsha  nurlarning  y ig ‘ilgan  nuriga 
yorug‘lik  nuri  deb  ataladi.  Y orug‘lik  nurining  asosiy  zarar

keltiruvchi omili yorug‘lik impulsidir.  Y orug‘lik impulsi deb, 
yorug‘lik  energiyasining  lm 2  yuzaga  tushayotgan  miqdoriga 
aytiladi.  U  kal/sm2 (Dj/m 2) larda o ‘lchanadi. Terining kuyishi 
kelib chiqish  sababidan  qat’iy nazar,  quyidagi  4 daraja  bilan 
belgilanadi:
1-darajali  kuyish.  2-5  kal/sm2.  Bunda  teri  qizaradi,  qattiq 
achishib  o g ‘riydi,  lekin  mehnat  qobiliyati  y o ‘qolmaydi.
2-darajali  kuyish.  5-8  kal/sm 2.  Bunda  terining  kuygan 
joylari  qizarib,  suvli  pufakchalar  paydo  b o ‘ladi.  Harorat 
k o ‘tarilib,  badan  titrashi  kuzatiladi.  Tananing  k o ‘p joylari 
kuygan  b o ‘lsa,  bir  qancha  m uddatga  m ehnat  qobiliyatini 
yo‘qotishi  mumkin  va  bu  maxsus  muolaja  talab  qiladi.
Birinchi va ikkinchi darajali  q o ‘yishda badanning  50-60% 
kuygan  hollarda  ham  odatda  sog‘ayib  ketadi.
3-darajali  kuyish.  8-15  kal/sm 2.  Bunda  terining  yuqori 
q atlam i  kuyib  tu sh a d i,  teri  to 'q im a la ri  o ‘lad i,  sh ilinib 
tushadi.
4-darajali  kuyish.  15  kal/sm 2  va  undan  yuqori.  Bunda 
terining hamma qatlamlari va mushaklar kuyadi,  t o ‘qimalari 
o ‘ladi.  U ch in ch i  va  t o ‘rtinchi  darajali  kuyishda  25-30%  
odamlarning  o ‘limi  bilan  tugaydi.
Shu  bilan  birga  o ‘ta  kuchli  yorug‘lik  nuri  X X I  larini  va 
aholi  yashash  punktlarini  yondirib  yuborishi  mumkin.
A sh y o la rn in g l2 5   kDj  (3  kal/sm 2)  y o ru g ‘lik  im pulsida 
yonib  ketishi  kuzatiladi.  Bu  impulslarni  quyoshli  kunlarda 
juda  uzoq  m a so fa d a n   k o ‘rish  m um kin.  M asalan ,  1  M t 
q uw atli  yadroviy  portlash  b o ‘lganda  y o g ‘och  uylar  20  km 
m aso fad a ,  a v to m o b illa r  18  km,  quruq  xashak  -  17  km 
m a so fa d a   a la n g a   o lib   k e tish i  m u m k in .  X X O   la rid a  
yon u vch an   va  yen gil  alan gala n u vch a n   su y u q lik larn in g  
m avjudligi  k atta  x a v f  tu g ‘diradi.  Bunda  in sh oo tla rn in g  
q and ay  a sh y o la rd a n   q u rilg a n lig i  va  o ‘tga  c h id a m lilik  
darajasi  muhim  rol  o ‘ynaydi.

Yadro  reaksiyasi  vaqtida  а Д у   nurlari  va  neytral  zararli 
elektron  nurlari  ajratib  chiqadi.
1.  a   n u rla ri,  tez lig i  V = 2 0 0   k m /so a t.  B u lar  o g ‘ir 
zarrachalar  hisoblanadi.  H avoda  20  sm  gacha  ucha  oladi. 
Oddiy  kiyim,  hatto,  yupqa  q og‘oz  ham  uni  yuta  oladi.  Juda 
ham  yirik  miqdorda  ionlashtirish  xususiyatiga  ega.
2.  (3  nurlari,  tezligi  V = 30 0 0 0   km  soat,  elektron  yoki 
pozitronlardir.  Pozitron-m usbat  zaryadli  elektrondir.  Bu 
nurlar  kishi  tanasining  1-2  sm  chuqurligigacha  kirib  boradi. 
F aolligi  a  zarrachalaridan  ancha  kam.
3.  у  nurlari,  tezligi  V = 30000  km /soat,  elektrom agn it, 
b o ‘linuvchi,  foton  tebranishlardir.  Bu  zarracha  emas.  Kishi 
ta n a s id a n   b e m a lo l  o ‘tib  k e ta d i.  F a o llig i  a   va  P  z a r ­
rachalaridan  kamroq.
4.  N e y tr o n la r   -  bu  elek tro n la r  b o ‘lib ,  fa q at  neytral 
zaryadlardir.
0 ‘tuvchi  radiatsiya  birliklari  quyidagilardir:
1.  R e n tg e n   -  Ism 1  da  2 ,0 8 C h l0 9  har  xil  b e lg ili  io n  
bug'larini  tashkil  qiladi.
2.  Rad - yutilgan doza(radiatsion  - absorsium - yutilgan)  har 
bir grammda  100  erg.  energiya  mavjud.  1  rad=l  rentgen» 1  ber.
1  rentgen=0,87 ber
3.  Faollik  birligi:
a)Bekkerel  -  sekunddagi  b o ‘linishi;
b)  Kyuri  -  sekunddagi  3 ,7 C h l0 10  bekkerel  b o ‘linishi.
0 ‘tuvchi  radiatsiyaning  kishi  organizmiga  va  X X I  lariga
ta 'siri
A v v a lo ,  o ‘tu v ch i  (sin g u v c h i)  r a d ia tsiy a   r a d ia tsio n  
nurlanish  kasalligiga  olib  kelishi mumkin.  Bu ko'pincha  «oq

qon» kasalligi deb ham ataladi.  Bu juda o g ‘ir kasallik b o ‘lib, 
uning  4  ta  darajasi  bor.
1.  Birinchi  darajasi  (engil  darajasi),  100-200  R,  yashirin 
davri  2-3  h a fta   d a v o m   e tish i  m u m k in .  U n d a n   k eyin  
organizmning  b o ‘shashishi,  boshning  o g ‘irlashishi,  k o ‘krak 
q a fa sin in g   s iq ilis h i,  k o ‘p  te r la sh ,  v a q ti-v a q ti  b ila n  
haroratning  k o ‘tarilishi,  ishtahaning  b o ‘g ‘ilishi  kuzatiladi. 
Qonda  leykotsitlar  soni  kamayadi.  Nurlanish  kasalligining 
birinchi  darajasi  tuzalib  ketadi.
2.  Ikkinchi  (o ‘rtacha)  darajasi.  200-400  R,  yashirin  davri 
bir  hafta  davom   etadi.  Undan  keyin  umumiy  b o ‘shashish, 
asab  tizimi  ishining  buzilishi,  bosh  o g ‘rishi,  bosh  aylanishi, 
tez-tez  qayt  qilish,  ichning  surishi,  haroratning  k o ‘tarilishi 
kuzatiladi.  Qon  tarkibida  leykotsitlar  soni  yarmidan  k o ‘p 
miqdorga kamayadi.  Faol muolaja qilinsa,  1,5-2 oyda tuzalib 
ketishi  mumkin.  Nurlanishning  bu darajasi  20%  gacha  o ‘lim 
bilan  tugashi  mumkin.
3.  U chinchi  (o g ‘ir)  darajasi.  400-600  R,  yashirin  davri 
bir  n ech a   s o a t  d a v o m   e ta d i.  B u nda  u m u m iy   h o la t 
o g ‘irlashadi, kuchli bosh o g ‘rig‘i, qayt qilish, qonli ich surish, 
ayrim hollarda, xushdan ketish, shilliq pardalaming qonashi, 
qon  tarkibida  leykotsit,  so ‘ngroq,  eritrotsit  va  trombotsitlar 
miqdorining  tez  kamayib  ketishi  kuzatiladi.  Organizmning 
h im o y a   im k o n iy a tla r i  p a sa y ib   k etish i  n a tija sid a   turli 
infeksion  asoratlarga  olib  kelishi  mumkin.  5  oyda  tuzalishi 
mumkin,  halokat  50%  atrofida.
4. T o‘rtinchi (juda og‘ir) darajasi.  600 R dan  ortiq.  Bunday 
nurlanish juda  o g ‘ir kechadi.  100% o ‘lim  bilan  tugaydi.  1986- 
yildagi  Chemobildagi  falokatda  28  ta  o ‘t  o ‘chiruvchi  xodim 
30  m  masofada  600  R  dan  ko‘proq  nurlanish  olgan.
Nurlanishning  ruxsat  etilgan  m e’yorlari  vaziyatga  qarab 
ikki  turga  b o ‘linad:  tin ch lik   va ziy a tid a   v a   fa v q u lo d d a  
vaziyatda.

a)  tinchlik  vaziyatida:
1)  doim o  nur  bilan  bog'liq  bo'lgan  ishlarda  (AES,  suv 
o sti  k e m a la r i,  uran  rudasi  qazib   ch iq a rish   k o n la r id a  
ishlovchilar  uchun  bir  yilda  -  5  R);
2)  AES  larda  avariya  oqibatlarini  tugatish  vaqtida  -  25  R;
3)  A holi  uchun  bir  yilda  -  0,5  R.
b)  Favqulodda  vaziyatlar  vaqtida:  50  R  -  4  sutkagacha 
(1-marta);  100  R  -  1  oyda;  200  R  -  3  oyda;  300  R   bir  yilda.
T ibbiy  ko'rikdan  o'tk a zila y o tg a n   hollard agi  rentgen 
analizi  vaqtida  odam  4-5  R,  tish  rentgenida  -  2  R   nurlanish 
oladi.  H ar  bir  odam  bir  yilda  2-3  marta  flyurografiyadan 
o'tishi  mumkin.  M a ’lumki,  o'tuvchi  radiatsiyaning  ta ’siri 
a sosan   tirik  m avjudotlarga  qaratilgan,  ra d io -telev izio n  
apparturadan  tashqari,  bino  va  inshootlarga zarar qilmaydi.
4.4.  Radioaktiv  zaharlanish
R adioaktiv  zaharlanish  deb  yer,  atmosfera,  suv  va  turli 
X X I  larining  yadroviy  portlash  natijasida  vujudga  kelgan 
chang  va  iflosliklar  bilan  zararlanishiga  aytiladi.
R adioaktiv  zaharlanishning  4  hududi  mavjud:
A  hududi  -  m o ‘’tadil  zaharlanish  hududi.  Zaharlanish 
hududining  chetki  qismida  radiatsiya  sathi  portlashdan  bir 
soat  o'tganda  -  8  R/s  ni,  10  soat  o'tganda  0,5  R /s  ni  tashkil 
qiladi.  Bu  hududda,  odatda  ishlar  to'xtatilm aydi.  O chiq 
joylard a  hud udning  o 'rtalarid a  ishlar  b if  necha  so a tg a  
to'xtatiladi.
В  h u d u d i  -  za h a r la n ish   h u d u d i.  H u d u d n in g   ta sh q i 
chegarasida  1  soatdan  keyin  radiatsiyaviy  zaharlanish  80R/ 
s o a t,  10  so a td a n   k ey in   5  R /s o a tn i  ta sh k il  q ila d i.  Bu 
Download 3.49 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling