0 ‘zbekist0n sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi m. Kariyev, R. Alimov

Teri  rezorbtiv  t a ’siri  Z M   bilan  zararlangan  jarohatlarning 
k ech ish id agi  o ‘ziga  xos  xususiyatlar
B u n d a   ja ro h a t  va  a t r o f   t o ‘qim alard a  o g ‘ir  d e g e n e ra tiv   n e k ro tik  
o ‘z g a rish la r  ro ‘y  b e ra d i.  Y irin g li,  ch irik li,  a n a e ro b   infeksiyali  a so ra t- 
la r,  q o q sh o ln in g   o g ‘ir  tu r i  k o ‘p  o ‘ch raydi.  J a r o h a t  b itish   ja ra y o n i 
ju d a   se k in   b o ra d i.  J a r o h a t   tu sh g a n   Z M   q o n g a   o ‘tib ,  o rg a n iz m g a  
u m u m iy   rez o rb tiv   t a ’s ir   k o ‘rsa ta d i.  S h ik astlan g an   t o ‘q im a la r  q a y n a - 
g a n   g o 's h t  tu sli.  M u s h a k la r d a n   q o n   o q a d i,  q is q a ris h   x u su siy a tin i 
y o ‘q o tg a n ,  o so n   y iitilu v c h a n   b o ‘lib  qoladi.  J a r o h a t  yuzasi  ra n g p a r, 
s u v li,  q o n s iz   g r a n u l a t s i y a   b ila n   q o p la n g a n .  J a r o h a t   a t r o f   te ris i 
d a g ‘alla sh g a n ,  u n in g   o s tid a   e sa   yiringli  o q m a la r  o ‘ch ra y d i.
Y u m sh o q   t o ‘q im a la r n in g   Z M   b ilan   z a ra rla n is h i  c h u q u r   d e g e n e ra - 
tiv - n e k r o tik   ja ra y o n la rg a ,  m u sh a k la ra ro   fle g m o n a g a ,  u z o q   v aq t  tu z a l- 
m a y d ig a n   y a ralarg a  o lib   k e la d i.  T urli  organ  va  t o ‘qim a !a rg a   yiringli 
m e ta s ta z la r  va  se p sis  k u z a tilis h i  m um kin.
S u y ak lar  s h ik a s tla n g a n d a   n e k ro tik   ostit  riv o jla n a d i,  o ste o m iy e litik  
ja ra y o n la r  va  s e k v e s trla r n in g   k o ‘ch ish i  kech   y u z  b e ra d i.  B o‘g ‘im la r 
sh ik astlan ish i  b o ‘g ‘im   to g ‘ay la ri  va  b o ‘g ‘im  a tro f t o ‘q im alarin in g   n e k ro - 
z i  b ila n   k u zatilad i.  U n d a   o g ‘ir   a rtritla r  va  p a ra a rtik u la r  fle g m o n a la r 
riv o jla n a d i,  q o n   t o m i r l a r   tro m b o z i,  agar  in fek siy a  q o ‘sh ilsa,  tro m b  
e rib   ik k ilam ch i  q o n   k e tis h la r   b o ‘lishi  m um kin.
B o sh   m iya  s u y a k la rin in g   sh ik astlan ish i  k o ‘p   h o lla rd a   m iya  q a ttiq  
p a rd a s i  n e k ro z ig a ,  o ‘lim g a ,  m e n in g itg a,  m e n in g o e n tse fa litg a ,  m iya 
ab sse sslarig a  o lib  k e la d i.
K o 'k ra k   qafasi  va  q o r in   d e v o rla ri  sh ik a stla n g a n d a   d iffu z  p e rito n it 
y o k i  o g ‘ir  e m p iy e m a   riv o jla n a d i.
Ip rit  bilan  z a ra rla n g a n   ja ro h a tla rg a   quyidagilar  xos:  ip ritn in g   spesifik 
(y o n g a n   re z in a ,  s a r im s o q )   h id i  k elad i,  og‘riq  reak siy asi  k u z a tilm a y d i, 
ja r o h a t  y u zasid a  t o ‘q   q o ‘n g ‘ir  Z M   t o ‘plangan  d o g ‘larn i  k o ‘rish  m u m - 
k in ,  t o ‘q im la r  q o ‘n g ‘ir  ja g a r r a n g   tu sg a  kirgan  b o l a d i .
Z a ra rla n is h in in g   y a s h ir in   davri  2 - 3   so at  d a v o m   e ta d i.  3 - 4   so a t- 
d a n   k ey in   ja r o h a t  a tro fi  s h is h a d i  va  teri  g ip e re m iy a si  k u zatilad i.  1 
s u tk a n in g   o x irid a   te r id a   m a y d a   p u fa k c h a la r  p a y d o   b o ‘ladi  va  u la r 
b ir- b irig a   q o ‘sh ilib   k e ta d i.  Z a ra rla n g a n d a n   2—3  k u n d a n   keyin  ja r o -  
h a td a   n e k ro z   o ‘c h o q la r i  p a y d o   b o ‘ladi.  Ip ritg a  b o ‘lg an   kim yoviy  si- 
n a m a   48  so at  ic h id a   m u s b a t  b o l a d i .  Ja ro h a tg a   k o ‘p   m iq d o rd a   ip rit 
tu s h s a   rez o rb tiv   t a ’s ir   n a m o y o n   boMishi  m u m k in :  a p a tiy a ,  u y q u c h a n -
www.ziyouz.com kutubxonasi

lik,  u m u m iy   h o lsiz lik .  T a n a   h a ro ra ti  38  —  3 9   d a ra ja g a c h a   k o ‘ta r ila d i, 
puls  110  —  120  ta ,  siydikda  oqsil,  e r itro ts itla r,  g ialin   va  d o n ali  s ilin d r -  
la r  to p ila d i.  O g ‘ir  h o lla rd a   tu tq a n o q ,  o ‘p k a   s h is h i,  a rte ria l  b o s im n in g  
p asay ish i,  k o m a   h o la ti  rivojlanishi  m u m k in .
Ip rit  b ila n   z a ra rla n g a n   ja r o h a tla r n in g   b itis h i  ju d a   sek in   b o r a d i. 
J a r o h a t  o ‘r n id a   k a tta ,  a tro f  t o ‘q im a la r  g ip e r p ig m e n t  d o g ‘la r  q o la d i. 
K o ‘p in c h a   c h a n d iq la r   y a ra la n a d i.  Y a r a la r   u z o q   v a q t  tu z a lm a y d i, 
k o ‘p in c h a   y irin g la b   k etad i.  O d d iy   ja r o h a t l a r   7 1 0   k u n d a   b itsa ,  ip r it 
b ila n   z a ra rla n g a n la rd a   b u n in g   u c h u n   2 0 - 4 0   k u n ,  b a ’za n   u n d a n   h a m  
k o ‘p   v aq t  ta la b   q ilin a d i.
A g ar  ja r o h a tg a   lyuizit  tu sh sa ,  k u c h li  k u y d iru v c h i  qisqa  m u d d a tli 
o g ‘riq   b o l a d i ,   g e ra n   hidi  keladi,  ja r o h a t  t o ‘q im a la ri  o c h   k u lra n g   tu s li 
b o la d i,  ja r o h a td a n   ku ch ii  q o n   k etad i.  10—20  d a q iq a d a n   keyin  j a r o h a t  
atro fid a  g ip e re m iy a ,  shish,  p u fa k c h a la r  h o sil  b o i a d i ,   p u fa k c h a la r  s u tk a  
oxiriga  kelib  b ir-b irig a   q o 'sh ilib   k e ta d i.  S h u   v a q tg a   kelib  t o ‘q im a la r d a  
c h u q u r   n e k ro z   y u z   be rad i.  S h u   b ila n   b i r   q a to r d a   ja r o h a t  y irin g la s h i 
t o ‘q im a la rd a   y irin g li  m e tasta zla r  va  se p s is   k u z a tilis h i  m u m k in .
Z M   o rg an izm g a   tushgandan  b ir  n e c h a   so a t  o ‘tib   u m u m iy   re z o rb tiv  
reaksiya  vujudga  k elad i,  u  s o la k   o q ish i,  k o ‘ngil  ay n ish i,  qusish,  x a v o tir 
hissi,  q o ‘zg ‘alu v ch an lik   bilan  n am o y o n   b o i a d i .  K linik  sim p to m la r  riv o j- 
lana  borishi  b ilan   arterial  bosim   pasay ad i,  x a n sira sh ,  c h u q u r  to r m o z la -  
nish  kuzatiladi,  ta n a   harorati  tushib  k eta d i.  K ollaps  tipidagi  o ‘tk ir  y u ra k  
yetishm ovchiligi,  o ‘pka  shishi  kuzatiladi.  A g ar  d av o   m uolajalari  o ‘z  v a q tid a  
b o sh lan m asa,  o i i m   1 - 2   k u n d a  yuz  b e rish i  m u m k in .
Nerv-paralitik  t a ’sirli  Z M   tavsifi
N e r v -p a ra litik   t a ’siriga  ega  b o l g a n   Z M   e fir  fo sfo r  k is lo ta la rd ir. 
U larg a  z a rin ,  z o m a n ,  V -gaz  tip id ag i  m o d d a la r   k ira d i.  B u lar  Z M   n in g  
e n g   to k sik la rid ir.  U la r  suyuq  to m c h i,  a e r o z o l,  b u g 's im o n   h o la tla r d a  
q o lla n ila d i,  o ‘z  to k sik   xususiyatlari  q o l l a n i l g a n   h u d u d d a   b ir  n e c h a  
s o a td a n   k u n la b ,  h a fta la b ,  oylab  s a q ia b   q o la d i.  V -g a z la r  h a m m a d a n  
h a m   tu rg ‘u n   h iso b la n ad i.
Z a rin   -   ra n g s iz ,  h idsiz,  te z   u c h u v c h a n   su y u q lik ,  s o lis h tir m a  
o g ‘irligi  !,0 0 5 ,  su v d a  oson  eriydi.
V -gaz  fo sfo rilx o lin   va  fo sfo riltio x o lin lar  g u ru h ig a   kiradi.  U la r   r a n g ­
siz  su y u q lik la r  b o l i b ,   suvda  y o m o n   e riy d i,  a m m o   eritu v c h ila rd a   j u d a  
yaxshi  eriy d i.  T oksikligi  b o ‘yicha  z a rin   va  z o m a n d a n   u stu n   tu ra d i,
F o sfo ro rg a n ik   z a h a r  m o d d a  ( F Z M )   te r i,  sh illiq   q a v a tla r,  n a fa s  
y o lla r i,  m e ’d a - ic h a k   tizim in i  ja r o h a t  k u y g a n   y u z a   o rq ali  z a ra r la y d i. 
O rg a n iz m g a   tu s h ib ,  u la r  q o n g a  s o ‘rila d i  v a   b u tu n   o rg a n iz m   o r g a n   v a 
t o ‘q im a la rig a   ta rq a la d i.
F Z M   to k s ik   t a ’sirining  m e x a n iz m i.  U la r   a so sa n   a ts e tilx o lin   v a
www.ziyouz.com kutubxonasi

uk su s  k islo ta g a c h a   p a rc h a lo v c h i  x o lin este raza  fe rm e n tin in g   in a k tiv a t- 
siyasini  c h a q ira d i.  A tse tilx o lin   m arkaziy  n erv   s is te m a d a n   periferik   nerv 
siste m a g a   im p u ls  u z a tu v c h i  asosiy  m e d ia to rla rd a n   b in   h iso b la n a d i. 
F Z M   t a ’sirid a  a ts e tilx o lin   k o ‘p   m iq d o rd a   t o ‘p la n ib   q o la d i,  b u n in g  
n atija sid a   x o lin e rg ik   s is te m a   o ‘ta   ta ’sirlan ad i.
B u n d a n   t a s h q a r i   F Z M   b e v o s ita   x o lin e rg ik   r e ts e p to r la r   b ila n  
t a ’sirlashib,  u la rn in g   x o lin o m im e tik   efTektini  k u c h a y tira d i  va  atsetilxolin 
t o ‘p lan ad i.
F Z M   b ilan   z a ra rla n g a n d a g i  asosiy  sin ip to m la r:  m io z ,  p esh a n a g a  
u zatilu v ch i  k o 'z d a g i  o g ‘riq la r,  jig ‘ildon  q a y n ash i,  k o ‘rish  qo b iliy atin in g  
p asay ish i,  rin o rey a.  B u ru n   sh illiq   qavati  g ip e re m iy a si,  k o ‘krak  qafasida 
siqilish  hissi,  b r o n x o re y a ,  b ro n x o sp a z m ,  n a fa s  o lis h in in g   q iy in lash ish i, 
h u sh ta k sim o n   x irilla s h la r,  n a fa s  o lish n in g   k e sk in   b u z ilish i  n atijasid a 
s ia n o z   yuzaga  k e la d i.
B radikardiya,  a rte ria l  b o sim in in g   pasayishi,  k o ‘ngil  ay n ash i,  qusish, 
o sh q o z o n d a   o g ‘irlik   h issi,  z a rd a   qaynashi,  k e k irish ,  te n e z m la r,  d iarey a, 
b e ix tiy o r  d e fe k a tsiy a ,  b e ix tiy o r  siyish  h am   k u z a tilis h i  m u m k in .  K o ‘p 
te rla s h ,  saliv atsiy a,  q o ‘rq u v   hissi,  u m u m iy   q o ‘z g ‘alu v c h a n lik ,  e m o t- 
sio n a l  labillik,  a la h s ir a s h la r   boMadi.
K e y in c h a lik   e s a   d e p re s s iy a ,  u m u m iy   h o lsiz lik ,  u y q u c h a n lik   yoki 
u y q u sizlik ,  x o tira n in g   p a s a y is h i,  ataksiya  riv o jla n a d i.  O g ‘ir  h o la tla rd a  
tu tq a n o q la r ,  k o lla p to id   h o la t,  nafas  va  q o n   to m ir   m a rk a z la ri  faoliya- 
tin in g   susayishi  k u z a tila d i.
F Z M   b ilan   z a ra rla n g a n   ja ro h a tla rd a   u m u m iy   k o ‘rin ish   o 'zg arish siz, 
ja ro h a t  a tro fid a   y a llig ‘la n is h   yoki  d e g e n e ra tiv   n e k ro tik   o ‘z g a rish la r 
y o ‘q ,  ja ro h a td a g i  m u s h a k   to la la rin in g   fib rilly ar  q isq a rish la ri  u m u m iy  
tiris h is h la r  b ila n   a lm a s h in a d i.  B ro n x o sp a zm ,  la rin g o sp a z m   va  m io z  
rivojlanadi.  O g ‘ir  h o la tla r d a   k o m a to z   holat  va  asfiksiya  n atijasida  o ‘lim  
k e lib   c h iq a d i.  F Z M   n in g   ja r o h a t  o rq ali  re z o rb siy a si  ju d a   te z   b o ‘la d i, 
3 0 - 4 0   d a q iq a d a n   k e y in   ja r o h a td a   F Z M   n in g   q o ld iq la rin ig in a   to p ish  
m u m k in .
A ralash  kim yoviy  jarohatlanganda  tibbiy 
k o ‘ch irish   bosqichlarida  yordam  hajmi
1.  B irinchi  tib b iy   y o r d a m   o ‘z - o ‘ziga  va  b ir-b irig a   y o rd am   ta rzid a 
o ‘tk aziladi.  B u n d a   q u y id a g i  m u o lajalar  b ajarilad i:p ro tiv o g a z  kiydirish, 
spesefik  t a ’sirli  a n tid o t  y u b o rish ,  teri  va  kiyim laiga  q ism a n   san itar  ishlov 
b e ris h   (d eg a z a tsiy a),  s u n ’iy   n afas  o ld irish ,  q o n   k e tis h in i  v a q tin c h a  
t o ‘x ta tish ,  ja ro h a tg a   h im o y a   b o g la m in i  q o ‘yish ,  ja r o h a tla n g a n   o yoq 
y o k i  q o ‘l  im m o b iliz a tsiy a si,  sh p ris-ty u b ik d a  o g ‘riq siz la n tim v c h i  v o sita- 
la m i  y u b o rish ,  s h ik a s tla n g a n   h u d u d d a n   tez  o lib   c h iq ish .
2.  V ra c h g a c h a   b o ‘lg a n   tib b iy   y o rd am   q u y id a g i  m u o la ja la m i  o ‘z
www.ziyouz.com kutubxonasi

ichiga  o lad i:  s u n ’iy  nafas  o ld irish ,  n a fa s i  fu n k s io n a l  b u z ilg a n   b e m o r -  
la rd a n   p ro tiv o g a z n i  y e c h ish ,  iprit  va  ly u iz it  b ila n   z a ra rla n g a n d a   k o ‘z n i 
suv d a  yoki  2%   li  n a triy   b ik a rb o n a t  e r itm a s i  b ila n   y u v ish ,  o s h q o z o n n i 
z o n d siz   yuvish  va  a d so rb e n t  b e rish .  Y u r a k   va  n a fa s  fu n k siy alari  b u -  
zilg an d a  d o rila r  b e rish ,  b o g ‘la m la m i  a lm a s h tir is h ,  q o ‘yilg an   j g u t n i  
n a z o ra t  q ilish,  ja ro h a tla n g a n   so h a  im m o b iliz a tsiy a si,  o g ‘riq  q o ld iru v c h i 
d o rila r  va  a n tib io tik la r   berish.
3.  B irinchi  v rach lik   y o rd am i:  F Z M   b ila n   z a ra rlan g a n d a   a n tid o t 
yub o rish ,  talvasaga  qarshi  v o sitalar  y u b o ris h ,  k o ‘zni  suv  yoki 
2%
  li 
natriy   b ik a ib o n a t  e ritm a si,2%   li  b o r  kislotasi  e ritm a si,  0,5%   li  x lo ra m in  
suvli  e ritm a si,  1:2000  kaliy  p e rm a n g a n a t  e ritm a s i  b ilan   yuvish.  O s h q o -  
zo n   ich a k   tra k ti  sh ik astlan g an d a  o s h q o z o n n i  z o n d   y o rd a m id a   iliq   s u v  
yoki  0 ,5 %   li  kaliy  p e rm a n g a n a tg a   1  litr   su v g a  25  g.  aktiv lan g an   k o ‘m ir  
q o ‘sh ib   yuviladi.  F Z M   b ilan  z a ra rla n g a n d a   m ax su s  m a y d o n c h a d a   y o k i 
b o g ‘lov  x o n asid a   quyidagi  d e g azatsio n   ta d b ir la r   o ‘tkaziladi:
-   F Z M   b ila n   z a ra rla n g a n d a   8%   li  n a tr iy   b ik a rb o n a t  e ritm a s i  va 
5  %  li  p e re k is  v o d o ro d   e ritm a la r id a n   te n g   m iq d o rd a   o lib   is h lo v  
b erilad i.
-   [p rit  b ilan   z a ra rla n g a n d a   le r i  q o p la m la r in i  10%  ii  x io r a m in in g  
sp irtli  e ritm a si,  ja ro h a tn i  esa  5%   li  x lo r a m in   B  n in g   suvli  e r itm a s i 
b ila n   artilad i.
-   L yuizit  b ila n   z a ra rla n g a n d a   j a r o h a t  a tro fld a g i  te ri  5%  li  y o d  
tin d irm a si,  ja r o h a tn i  esa  lyugol  e r itm a s i  y o k i  5%   li  p e rek is  v o d o r o d  
b ila n   a rtila d i.  K o ‘p   so n li  ja r o h a t l a n g a n l a r   o q im id a   ish lo v   b e r i s h  
fa q atg in a  h a y o tiy   k o ‘rsa tm a la r  a so sid a   q ilin a d i.
4.  M alak ali  tib b iy   y o rd am .  Z M   b ila n   z a ra rla n g a n d a   aso siy   v a z ifa  
ja ro h a tg a   im k o n   q a d a r   e rta   ja rro h lik   is h lo v in i  b e rish d ir.  J a r o h a t  d e -  
gazatsiyasi  va  u n i  3 —6  so at  ic h id a   k e n g   k e sish   yaxshi  n a tija  b e r a d i. 
J a rro h lik   ishlovi  b e rish n i  o rq ag a  su rish   fa q a tg in a   favqulodda  h o la tla r d a  
m u m k in d ir.  O p e ra tsiy a   va  bogMov  x o n a la rid a g i  x o d im la r  steril  x a la t-  
la rd a ,  m a sk a la rd a ,  fa rtu k la rd a ,  q o ‘lq o p la rd a   ish   o lib   b o ra d ila r.  T ib b iy  
x o d im la m i  h im o y a la sh   m a q sad id a   esk i  b o g 'la m la r   m ax su s  p a la ta la r d a  
yechiladi.  O p eratsiy a  m ah alid a  b a rc h a   a ra la s h u v la m i  iloji  b o ric h a   m a x ­
sus  a sb o b la r  b ila n   o lib  b o rish   k erak .  A g a r  q o ‘lq o p la r  y irtilib   k e ts a  
u la rn i  d a rh o l  y e c h ish ,  q o ‘lni  x lo ra m in ,  s p jr t  b ilan   a rtish   va  y a n g i 
q o ‘lq o p   kiyish  k erak .  A sb o b lar  b e n z in d a   h o ‘lla n g a n   p ax ta  y o r d a m id a  
y ax sh ilab   a rtila d i,  s o ‘ng  1  so at  d a v o m id a   2%   li  n atriy   b ik a r b o n a t 
e ritm a sid a   q a y n a tila d i.
Ishlatilgan  ja rro h lik   q o lq o p la ri  issiq  su v d a   so v u n lab   yuviladi,  k e y in  
2 0 - 3 0   daqiqaga  5%   li  xloram in  B  n in g   sp irtli  eritm asig a  solib  q o ‘y ila d i 
va  suvda  20—30  d a q iq a   q a y n a tila d i.  I s h la tilg a n   b o g ‘lov  m a te r ia lla r i 
o p eratsiy a  m a h a lid a   d e g a z a to r  so lin g an   q o p q o q li  idishga  so lin a d i,  o p e -  
ra tsiy ad a n   k ey in   y o q ib   ta sh la n a d i.
www.ziyouz.com kutubxonasi

J a rro h lik   ishlovi  m a h a lliy   o g ‘riq siz la n tirish d a   yoki  u m u m iy   n ark o z 
o s tid a   bajarilishi  m u m k in .  M a h a liy   o g ‘riqsizlantirishga  k o ‘rsatm a  b o ‘lib, 
te rin in g   k o ‘p  q ism in i  re z o rb tiv   t a ’sirli  Z M   b ila n   shikastlanishi  hisobla- 
n a d i.  V ishnevskiy  b o ‘y ic h a   m a h alliy   o g ‘riq sizlan tirish n i  og‘riq  qoldiruv- 
c h i  va  talv asag a  q a rs h i  x u su siy a tg a   ega  b o ‘lg an   n e y ro le p tik   vo sitalar 
b ila n   o ‘tk a z ish   m u m k in .  E n g   effektiv  n a rk o z   u su li,  en d o tra x e a l  usul 
h iso b la n a d i.  U n g a   q a rs h i  k o ‘rsa tm a   o ‘p k a  s h is h i,  arte ria l  b o sim n in g  
k e sk in   k a m a y g a n lig i,  m a rk a z iy   n e rv   sistem a si  fao liy atin in g   susayishi 
h is o b la n a d i.  F Z M   b ila n   z a r a r la n g a n d a   t o m i r   ic h i  n a rk o z i  k e n g  
q o ‘lla n ila d i.
T eri-rezorbtiv  t a ’sirli  Z M   bilan  zararlangan  jarohatlarga 
jarrohlik  ishlovi  berishning  o ‘ziga  x o s  xususiyatlari
B a rc h a   h o lla rd a ,  a w a la m b o r ,  a t r o f  t e n   d e g a z a tsiy a   o 'tk a z ilish i  va 
ja ro h a tn i  5%   li  x lo r a m in n in g   suvli  e ritm a si  b ila n   yuviladi.  J a rro h lik  
ish lo v i  a n iq   k e tm a - k e tlik d a   b a ja rilish i  kerak.  A w a l  ja ro h a td a g i  o ‘lgan 
te ri  q is m la ri,  y o t  j is m la r ,  q o n   q u y q a la ri  o lib   ta s h la n a d i.  A sb o b la r 
a lm a s h tirilib ,  te ri  o s ti  y o g ‘  k le tc h a tk a s i  k e n g   k esilad i  va  h a y o tg a  
n o lo y iq   m u s h a k   t o ‘q im a la r i  o lib   ta s h la n a d i.  J a r o h a tn in g   q a y ta   d e - 
g a z a tsiy a si  o ‘tk a z ila d i.  0 ‘q   te k k a n   va  Z M   b ila n   z a ra rla n g a n   j a r o ­
h a tla rg a   ra d ik a l  is h lo v   b e rila d i.  S u y a k   p a rc h a la ri  Z M   ni  a d so rb siy a - 
la y d i  va  u z o q   v a q t  o ‘z id a   s a q la b   q o la d i,  n a tija d a   c h u q u r   n e k ro z , 
o s te o m iy e lit,  fle g m o n a ,  se p s is   riv o jla n ish i  m u m k in .  S h u n in g   u c h u n  
t o 'l i q   d e g a z a ts iy a d a n   s o ‘n g   s u y a k   p a rc h a la rin i  t o ‘liq  o lib  ta sh la sh  
k e ra k .  S in g a n   s u y a k n in g   u c h la rin i  so g ‘  t o ‘q im a g a c h a   arra la b   o lib 
ta sh la n a d i.
T o m ir   d e v o rla ri  Z M   g a   o ‘ta   se z g ir  h is o b la n a d i,  sh u n in g   u c h u n  
u la rn i  b o g ‘lash  ta v siy a   e tila d i.  N e rv   tu ta m la ri  Z M   ga  u n c h a lik   sezg ir 
b o lm a g a n lig i  sa b a b li,  2%   li  x lo ra m in n in g   suvli  e ritm a si  b ilan  yuviladi 
va  so g ‘lom   t o ‘q im a la r   b ila n   y o p ilad i.
Bu  h o la td a   b irla m c h i  c h o k la r  q o kyilm aydi.  O peratsiya  ja ro h a tn i  y u - 
v ish ,  y ak u n lo v ch i  d e g a z a tsiy a ,  a n tib io tik la r  b ilan   infiltratsiya,  rezina 
tru b k a la r  va  a se p tik   b o g ‘la m   q o ‘yish  b ilan  y a k u n la n a d i,  q o ‘l  va  o y o q lar 
im m obilizatsiyasi  s h in a la r   va  g ip s  lan g etalarin i  q o ‘yish  b ilan  am alga 
o sh irilad i.  Z ie h   s irk u ly a r  b o g ‘la m la r  q o ‘yish  b irin c h i  k u n lard a  m an  
e tila d i,  c h u n k i  to ‘q im a la r  sh ish ib ,  ishem ik  b u zilish lar  ro ‘y  berishi  m u m ­
k in.  A gar  b e m o r  k e c h   o lib   k elin g a n   b o ‘lsa  va  t o ‘qim alari  sh ish g an  
b o ‘lsa,  u  h o ld a   f a q a t  d e g a z a ts iy a   va  ja r o h a tn i  k en g ay tirish   b ila n  
c h e k la n ish   m u m k in .
Z M   b ilan   z a ra rla n g a n   b o ‘sh liq la rd ag i  ja ro h a tla rg a   ja rro h lik   ishlovi 
b e rish .  A g ar  ja r o h a t  m iy a   b o ‘sh lig ‘id a   b o ‘lsa,  o p e ra tsiy a   m axsus  g o s- 
p ita lla rd a   b aja rila d i.  H a y o tiy   k o ‘rs a tm a la r  b o ‘y ic h a   m alakali  v ra c h lik
www.ziyouz.com kutubxonasi

y o rd a m i  b o s q ic h id a   h a m   o p e ra tsiy a   q ilis h   m u m k in .  K alla  su y a g i  s h i -  
k a stla n g a n d a   x iru rg ik   ishlov  b e rish   q o ‘y id a g ic h a   bajariladi:  d e g a z a ts i-  
y a d a n   so ‘ng  ja r o h a t  ch e tid a g i  t e n   va  s u y a k   q o ld iq la ri  o lib  ta s h la n a d i. 
S u y u d u ral  g e m a to m a   b o ‘lsa,  m iy a  q a ttiq   p a rd a si  o c h ilad i  va  g e m a t o -  
m a   asta  o lib   ta sh la n a d i.  A g a r  ja r o h a t  z a ra rla n g a n   b o ‘lsa,  y u m s h o q  
k a te te r  y o rd a m id a   1%  li  x lo ra m in   B  e r itm a s i,  0,1%   li  riv a n o l  y o k i 
iz o to n ik   e ritm a   b ilan   yu v ilad i,  s o 'n g   k a n a m its in   a n tib io tik i  y u b o r iia -  
di.  K o ‘k rak   q a fa si  ja ro h a tla rid a   ja r r o h lik   ishlovi  u m u m iy   q o i d a l a r  
b o ‘y ich a  b a ja rila d i.  O c h iq   p n e v m o to ra k s   so h a sid a g i  ja ro h a t  d e g a z a t -  
siya  q ilin a d i,  ja ro h a tla n g a n   t o ‘q im a la r   k e sib   o lin a d i  va  2%  li  x lo -  
ra m in n in g   suvli  e ritm a sid a   yuviladi.  Q o v u rg ‘a  suyaklari  p a rc h a la ri  o lib  
tash lan ad i,  Z M   b ilan   zara rlan g a n   q o v u ig ‘a la r   rezeksiya  q ilin ad i.  0 ‘p k a  
sh ik astlan ish   x a ra k te rig a   q a ra b   lo b e k to m iy a   yoki  p n e v m o n e k to m iy a  
bajarilad i.  P lev ra  b o ‘sh lig ‘i  5% li  p e rik is   v o d o r o d   e ritm a si,  k e y in   1%  
li  x lo ra m in   e r itm a s i  b ila n   y u v ila d i.  O c h iq   p n e v m o to ra k s n i  ti k i s h  
u m u m iy   q o i d a l a r   b o ‘y ic h a   a m a l g a   o s h i r i l a d i -  T e r ig a   c h o k l a r  
q o ‘yilm aydi.  P lev ra  ichiga  a n tib io tik la r   y u b o rib   tu rila d i.  A g a r  j a r o -  
h a tn i  tik is h n in g   iloji  b o im a s a ,  b o s h q a   t o ‘q im a la r  b ilan  p la s tik a   q i ­
lish  m u m k in .
G e m o to ra k s  b o 'lg a n   ho llard a  q o n   asp iratsiy asi  o ‘tkaziladi  va  p le v r a -  
ga  a n tib io tik la r  e ritm a si  y u b o rila d i.  Q o r in   b o ‘sh lig ‘i  j a r o h a tla r in in g  
Z M   b ilan   z a ra rlan ish i  k e c h ik tirib   b o 'lm a y d ig a n   m alakali  ja r r o h lik   y o r -  
d a m in i  Calnb  q ilad i.  P a re n x im a to z   a ’z o la r   Z M   g a  n isb a ta n   c h i d a m l i -  
ro q d ir.  S h u n in g   u c h u n   b u   o rg a n la r  ja r o h a t i d a   d e g a z atsiy ad an   s o ‘n g  
ja rro h lik   ishlovi  o d d iy   ja r o h a tla r   is h lo v id a n   farq  q ilm ay d i.  I n g ic h k a  
ich a k n in g   a y rim   q ism i  z a ra rla n g a n   b o 'ts a ,  d e g a z a tsiy a d an   s o ‘n g   s h u  
so h a   o lib   ta s h la n a d i,  ka tta   s o h a la rd a   e s a   rez e k siy a d a n   s o ‘ng  a n a s t o -  
m o z   q o ‘yiladi.  Y o ‘g ‘o n   ic h a k   s h ik a s tla n g a n d a   a n a sto m o z   q o ‘y ilm a y d i. 
Y o ‘g ‘o n   ic h a k   u c h la ri  q o rin   d e v o r id a n   ta s h q i  m u h itg a   n o ta b iiy   a n u s  
sifatid a  o c h ib   q o ‘yilad i.  Q o rin   b o ‘s h lig ‘i  1%  li  x lo ra m in   B  n in g   su v li 
eritm asi  b ilan   y uviladi.  K atta  m iq d o rd a   a n tib io tik la r  y u b o rilad i.  Q o r i n  
b o ‘sh lig ‘iga  a n tib io tik la r   y u b o rish   m a q s a d id a   rezin a   n a y c h a   q o ‘y ila d i. 
J a r o h a t  q a v a tm a - q a v a t  t i k ila d i  ( t e n   tik ilm a y d i) .  J a r o h a t l a n g a n  
b o ‘g lim la rd a  b irla m c h i  ja rro h lik   ish lo v i  ja r o h a t  d eg azatsiy asi,  o 'f g a n  
t o ‘q im a la rn i  o lib   ta s h la s h ,  q o n   q u y q a la r i  v a  yot  j is m la r n i  o l i b  
ta sh la sh d a n   ib o ra t.  B o lg ‘im   b o ‘sh lig ‘i  2 % li  x lo ra m in   B  n in g   su v li 
e ritm asi  b ilan   yu v ilad i,  a n tib io tik la r  y u b o rila d i.  B o ‘g ‘im   s h ik a s tla n g a n  
b o ‘lsa,  b o ‘g ‘im   rezeksiyasi  yoki  a m p u ta ts iy a   o ‘tk aziladi.
F Z M   b ila n   z a ra rla n g a n   ja ro h a fla c g a   b irla m c h i  ja rro h lik   ish lo v i  b e ­
rish.  J a ro h a tg a   F Z M   ning  tu s h is h i  h a y o t  u c h u n   o ‘ta   xavfli,  c h u n k i  u 
te z   re z o rb siy a la n a d i,  s h u n in g   u c h u n   b irla m c h i  ja rro h lik   ish lo v i  Z M  
t a ’sirin i  t o ‘x ta tu v c h i  d o rila r  y u b o rilg a n d a n   k ey in   a m alg a  o s h ir ila d i. 
B em o r  m alak ali  tib b iy   y o rd a m   b o s q ic h ig a   y e tib   k e lg u n ch a  j a r o h a t d a
www.ziyouz.com kutubxonasi

Z M   q o lm a y d i,  s h u n in g   u c h u n   o d d iy   ja r o h a t  sin g ari  ja rro h lik   ishlovi 
o ‘tk a z ila d i.  A rala sh   k im y o v iy   sh ik a stla n ish la rd a   s h o k   rivojlansa,  u m u -  
m iy   sh o k k a  q a rs h i  v o s ita la r  b ilan   b ir   q a to rd a   a n tid o tla r   yub o rilad i. 
Z M   n in g   q o n d a g i  m iq d o rin i  k am ay tirish   m a q s a d id a   q o n   yoki  q o n  
o ‘ r n in i  b o s u v c h i  s u y u q lik la r   q u y ish   ta v s iy a   e tila d i.  Q o n   o ‘rn in i 
b o s u v c h i  s u y u q lik la r   s if a tid a   p a s t  m o le k u ly a r   p o lig ly u k in   k e n g  
qoM Ianiladi.
A ralash   kim yoviy  sh ik a stla n ish la rid a   k o ‘p   h o lla rd a   yiringli  a so ra tla r 
riv o jla n a d i.  S h u   sa b a b li  a n tib io tik la r  va  su lfa n ila m id   p re p a ra tla rin i 
k e n g   ish latish   m a q s a d g a   m u v o fiq d ir.
Ix tiso slash g an   ja r r o h lik   y o rd a m i  g o sp ita lla rd a   k o ‘rsatiladi.  Bu  b o s- 
q ic h g a   y etib  k elg an d a   b e m o rla rd a   Z M   n atijasid a  u m u m iy   intoksikatsiya 
b e lg ila ri  yu zag a  c h iq a d i.  S h u   sababli  ja rro h lik   y o rd a m i  b ilan   b ir  q a ­
to r d a   ilk  k u n la rd a n o q   in to k sik a tsiy a g a   q a rsh i  c h o r a la r n i  h a m   k o ‘rish 
d a rk o r.
H o la tiy   m a s a la la r
I. 
A sk ar  A .  B rT P g a   k im y o v iy   z a r a rla n g a n   o ‘c h o q d a n   k elgan. 
S o ‘z id a n   a v ia b o m b a   p o rtla s h i  n a tijasid a  o ‘ng  b o ld ir   so h asi  ja r o h a t-  
la n g a n ,  k ey in   k im y o v iy   q u ro l  t a ’siriga  u c h ra g a n ,  ja ro h a tid a   o g ‘riq n in g  
k e sk in   k u ch a y g a n lig in i  h is  q ilgan.  P rotivogaz  kiy g an .  M axsus  suy u q lik  
b ila n   ja ro h a tig a   is h lo v   b e rg a n .  BogMam  q o ‘y ilg a n .  O y o q   ta x ta   b ilan  
im m o b iliz a tsiy a   q ilin g a n .  K e lg a n d a   u m u m iy   a h v o li  q o n iq a rli.  B o ld ir 
o ‘rta   1 /3   d a   bogM am ,  q o n   b ila n   sh im ilg an .  BogM am  u stid a  sa rim so q  
h id i  b o r,  dogMar,  k a tta   b o ld ir  suyagining  p a to lo g ik   h a ra k a ti  a n iq la n d i.
1.  Q ay si  Z M   b ila n   z a ra rla n g a n ?   N im a   u c h u n ?
2.  B rT P   d a   b e m o r g a   q a n d a y   m u o la ja la r  o ‘tk a z ila d i?
3.  E v a k o tra n s p o rt  s a ra la s h in i  o 'tk a z in g .
II. 
K im y o v iy   z a r a r la n g a n   o ‘c h o q d a n   B r T P   g a   a s k a r  k elg an . 
Q oM dagi  o g 'riq la r,  k o 'r is h in in g   pasayganligi,  b u m id a n   sh illiq   ajralishi, 
k o 'k r a k   q afasid a  s iq ilis h ,  h a n s ira s h   b e lg ila rid a n   sh ik o y a t  q ilad i.  K o ‘p 
te r la s h ,  q o ‘zg ‘a lu v c h a n lik ,  q o ‘rquv  k u zatild i.  P u is  50  ta ,  AB  9 0 /5 0 .
1.  Z M   n in g   tu r in i  a n iq la n g .
2.  Q a n d a y   y o rd a m   k o ‘rsa tish   kerak?
3.  E v a k o tra n s p o rt  s a ra la s h in i  o ‘tkazing.
Savol  va  topshiriqlar
1.  Z M   ta sn ifin i  a y tin g .
2.  T e ri- re z o rb tiv   t a ’sirig a   ega  boMgan  Z M   n i  tavsiflang.
3.  T e ri-re z o rb tiv   t a ’sirii  Z M   n in g   toksik  t a ’siri  m e x an izm in i  ayting.
www.ziyouz.com kutubxonasi

4.  Ip ritn in g   u m u m iy   re z o rb tiv   t a ’siri  k lin ik   s im p to m la rin i  sa n a b  
o ‘ting.
5.  Ip rit  b ila n   m a h a lliy   z a ra rla n is h   h a q id a   g a p r ib   b erin g .
6.  N e rv   p a ra litik   t a ’sirli  Z M   ga  x a ra k te ris tik a   b e rin g .
7.  F Z M   n in g   to k sik   t a ’sirin i  ayting.
8.  T e ri-re z o rb tiv   t a ’sirli  Z M   bilan  z a ra rla n g a n   ja r o h a tla r   k e c h ish in - 
ing  x u su siy atlarin i  ayting.
9.  A ralash  k im yoviy  sh ik a stla n ish d a   b irin c h i  tib b iy   y o rd a m   h a jm i 
h a q id a   gapiring.
10.  A K S h   d a   b irin c h i  v ra c h lik   y o rd a m i  h a jm in i  ayting.
11.  A K S h   d a   m alak a li  tib b iy   y o rd a m   h a jm i  h a q id a   g apiring.
12.  T e ri-re z o rb tiv   Z M   b ila n   z a ra rla n g a n   ja r o h a tla r g a   ja rro h lik  
ishlovi  b e rish n in g   o ‘ziga  x o s  x u su siy atlarin i  g a p irin g .
www.ziyouz.com kutubxonasi