0 ‘zbekist0n sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi m. Kariyev, R. Alimov
Download 24.3 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- I b o sq ich
- T r a v m a tik sh o k n ln g o g ‘ir lig i b o ‘yicha tasnifi. I d araja
- II d a ra ja
- I I I d a ra ja
- T e r m in a l h o la t (IV d a ra ja d a g i sh o k ).
- A g o n a l old i h o ia tid a
- A g o n a l h o ia tid a
- K lin ik o ‘lim
Savol va topshiriqlar 1. R espublika Q u ro lli K u c h la rid a q o n x iz m a ti stru k tu rasin i ta sh k il- lash tirish . 2. Q o n tay y o rla sh n in g 2 b o sq ic h li ja r a y o n in in g a h am iy ati. 3. T ib b iy b o ‘lim la r va h a rb iy z v e n o q is m la rin i q o n va p la z m a t o ‘ld iru v c h ila r b ila n t a ’m in lash m a n b a y i q a n d a y ? 4. B rT P d a k o n serv atsiy a q ilin g a n q o n n i h is o b la s h , saqlash va n a - z o ra t qilish q a n d a y o lib b o rila d i? 5. Q o n qu y ish g a k o n serv atsiy a q ilin g a n q o n n i y aro q lik va y a ro q - sizlik m e zo n in i an iq la n g . 6. B rT P d a q o n quy ish g a q a n d a y k o ‘r s a tm a la r m av ju d ? 7. B rT P d a 1 ta y ara d o rg a q o ‘y ilad ig a n q o n h a jm in i h isoblang. 8. B rT P d a q o n q u y ish tex n ik asi q a n d a y ? 9. B rT P d a y o ‘q o tilg a n q o n h ajm i q a n d a y a n iq la n a d i? 10. A T O va g o sp ita lla rd a q o n va p la z m a o ‘rn in i b o su v ch ilarn i q o ‘yishga k o ‘r s a tm a la m i ayting. 11. Q o n q u y ish d a n . a w a l o ‘tk a z ila d ig a n s in a m a la rn i ay tin g va xarak terlan g : a) B rT P d a , b ) A T O da. 12. Q o n q u y ish d ag i a s o ra tla r ta sn ifin i, u la rn i a s o ra tin i, o ld in i o l- ish va davolash u su lla rin i ay tin g . F unksional xususiyatni va davolash t a ’sir y o ‘nalish i b o ‘yicha p lazm a o ‘rn in i b o su v c h ila r tasn ifin i k eltirin g . www.ziyouz.com kutubxonasi IV bob. TRAVMATIK SHOK, UZOQ MUDDATLI BOSILISH SINDROMI VA ULARNI TIBBIY KO‘C H IR ISH BOSQICHLARIDA DAVOLASH T ra v m a tik s h o k v a uni tib b iy k o ‘c h irish b o sq ic h la rid a d av o lash M a s h g ‘u lo t m a q s a d i: tra v m a tik s h o k n in g p a to g en ezi, klinikasi va davolash p rin s ip la rn i o ‘rganish. Asosiy o ‘q u v sa v o lla ri: tra v m a tik sh o k tu s h u n c h a s i t a ’rifi. U ru sh v a q tid a s h o k n in g ogMrlik d a rajasi. T ra v m a tik s h o k p ato g en ezi. T ra v m a tik sh o k k lin ik a si va riv o jlan ish faz alari. J a ro h a tla r va tra v m a tik sh ik a s tla n is h la rn in g tu rli jo y la n ish id a s h o k n in g o ‘ziga xos k e c h ish i va k lin ik k o ‘rin ish i. S h o k d a g i k o m p le k s te ra p iy a . J a ro h a tla r va sh o k n in g o g ‘irl¡giga k o ‘ra d a v o la s h c h o ra -ta d b irla ri. U ru sh m ay d o n id a b irin c h i tib b iy y o rd a m . T ra v m a tik s h o k n in g tib b iy k o 'c h irísh b o sq ic h la rid a o p e ra tiv a ra la s h u v g a k o ‘rsa tm a va q a rsh i k o ‘rsatm alar. M a s h g ‘u lo tn i o ‘tk a z is h u su li. M a sh g ‘u lo t o ‘quv x o n a sid a , jo n - la n tirish boM im ida, ja rro h lik x o n a la rd a o ‘tk azilad ¡. 0 ‘q u v x o n asid a trav m atik sh o k b o ‘y ic h a n azariy savollar s o ‘raladi. R eanim atsion b o ‘lim va o p e ra ts iy a x o n a s id a ta la b a la r tu rli sh ik a s tla n is h la rd a tra v m a tik shokdagi b e m o rla rn i tek sh irish ad i. T ibbiy hujjatlashtiríshni o ‘rganishadi, trav m atik sh o k d arajasi va sh ik astlan ish ta sh x isin i aniqlashadi, davolash ta d b irla ri ta r tib in i tu z ish a d i. Am aliy m a s h g ‘u lo tn in g jih o zian g an lig i. Ja d v a lla n «T ravm atik sh o k - ka o lib k elad ig an m e x a n ik sh ik astlan ish tu rla ri» , «T ravm atik s h o k ta s- nifi», «A lgover in d e k si y o rd a m id a q o n y o ‘qo tish darajasini an iq lash » , «S hok v a q tid a h u ja y ra la r funksiyasi b u zilish in in g patogenezi», «S hok vaq tid a m a rk a ziy v e n o z b o sim in i o ‘lc h a sh sxem asi», « Ja ro h a tla m in g shoklik darajasini b allard a baholash», «Turli o g ‘irlikdagi travm atik shokda in fu z io n -tra n sfu z io n te rap iy a hajm i». B u n d an tash q ari traxeya in tu b a t- siyasi u c h u n a s b o b , «L ada» tipidagi nafas olish app aratlari, D P —10, A D R - 2 , v e n a la r punksiyasi u c h u n k ateterlar, q o n va suyuqliklarni vena ichiga qu y ish u c h u n m o lja lla n g a n sistem ala r, m arkaziy venoz bosim ini 0 ‘lch ash u c h u n m o lja lla n g a n V ald m an a p p a ra ti, q o n n i arteriya ichiga quyish u c h u n a sb o b , sho k k a qarshi terap iy a u c h u n moMjaliangan tra n s- fuzion v o sita la r v a m e d ik a m e n tla r t o ‘plam i. T ra v m a tik s h o k tu sh u n c h a s i. T ra v m a tik s h o k tu sh u n c h a sig a t a 'r i f b e r i s h k o ‘p i n c h a q i y i n c h i l i k l a r t u g ‘d i r a d i . I .K .A x u n b a y e v va G .L .F re n k e l (1 9 6 0 ) d u n y o a d a b iy o tla rid a sh o k k a berilgan 119 t a ’rifini a n iq la sh g a n . K o ‘p g in a sh o k n i o ‘rg an u v c h i iz la n u v c h ila m in g fik rich a, b u t a ’r ifla rd a n h e c h b iri sh o k tu s h u n c h a s in i t o ‘liq t a ’rifla m a y d i. S h u n in g u c h u n q u y id a g i a v to rla r t a ’riflari h ilan ch ek lan am iz. www.ziyouz.com kutubxonasi M.N.Axutin (¡942): «Shok d e b , b e m o r yoki ja ro h a tlan g an g a o g ‘ir shi- kast yoki boshqn zaharli om illar t a ’siri natijasida viijudga keladigan, o r- g anizm ning barcha funksiyalarini o ‘z¡ga xos tarzda susayishiga aytiladi». A.A. Vishnevskiy, M .LShroyber (1975): «Travm atik s h o k b u o rg an izm - ning o g ‘ir m exanik shikasti yoki quyishiga qarshi boMgan reaksiyadir». T ra v m a tik sh o k d e g a n d a m e x a n ik shikast t a ’siri n a tija s id a o rg a - nizm fao liy atin in g bu zilish in i tu s h u n is h qabul q ilin g a n . T rav m atik shokning ch a sto ta va o g ‘irligi shikastlanish darajasiga q arab h a r u ru sh d a oshib b o rm oqda. Z a m o n a v iy o ‘q o ta r q u ro lla rd a n shikast- lanishlarning 8—10% ida trav m atik sh o k yuzaga kelishi m u m k in . Y adro q u ro lid a n shikastlanganlam ing 2 5 —30% ida kuzatilishi m u m k in . T ra v m a tik shok ctio lo g iy asi. T ra v m a tik sh o k n in g e tio lo g ik om ili b o lib , ichki a 'z o la rn in g yakka y o k i ko'p lik d ag i o g 'ir sh ik a stla ri, q o ‘1 va o y o q larn in g suyaklari ezilish i, m u sh a k la r z a h a rla n ish i b ilan k e c h a - d ig an o g ‘ir shikastlari, ichki a ’z o la rn in g yopiq sh ik a stla ri, n a y sim o n va c h a n o q suyaklarning k o ‘plikdagi o g ‘ir sinishlari h iso b la n a d i. S h u n g a k o ‘ra, o g ‘ir m e x a n ik sh ik a stla n ish la r tra v m a tik sh o k n in g a n iq sababi b o llib hisoblanadi. O d a td a b u sh ik astlan ish lar q o n y o ‘qotish b iian k ech ad i. T ra v m a tik shok p a to g e n e z i. T ra v m a tik sh o k n i o ‘rg a n ish 250 yil- lard an beri o lib b o rilm o q d a . B u v a q t m o b a y n id a tra v m a tik sh o k p a to g en ezi t o ‘g krisida k o 'p g in a n a z a riy a la r ta k lif e tilg a n . L e k in b u g u n - g a c h a u la rd a n u ch tasi o 'r g a n ila g n va ta sd iq la n g a n . B u la r, q o n - z a r - d o b y o ‘q o tilis h i, to k s e m iy a v a n e y r o r e f le k to r la r n a z a r iy a la r d ir . (O .S . N a so n k in , E.V. P ash k o v sk iy , 1984). T ra v m a tik sh o k p a to g e n e z id a q o n -z a rd o b y o ‘q o tilis h i y e ta k c h i rol o 'y n a y d i. S h o k k e ch ish in in g m a ’lu m fazasida to k se m iy a o m ili m u h im rol o ‘y n a y d i. N ey ro re fle k to r t a ’s irla r esa ik k ila m c h i a h a m iy a t kasb e t a d i ( P .K .D y a c h e n k o ( 1 9 6 8 ) , A .N .B u r k u t o v , G . N . S i b u l y a k , N .I.Y e g u rn o v (1985)). T ra v m a tik sh o k g ip o v o le m ik va a y la n ib y u ru v c h i q o n h ajm i ye- tish m o v ch ilig i sh o k k a teg o riy asig a kiritilad i. J a r o h a t h a m d a o ‘tk ir q o n y o ‘q o tis h nerv va a s o s a n e n d o k rin sis- te m asig a t a ’sir qiladi. S im p a tik o -a d re n a l siste m a sin in g stim u ly atsiy asi k atex o lam in larn i (ad ren alin , n o ra d re n a lin , d o fa m in ) k o ‘p ish lab c h iq a - rilishiga va g en era liz a tsiy a la sh g a n a rte rio sp a z m g a o lib k e la d i. U ichki a ’zo lar (o ‘pka, jigar, o sh q o zo n o sti bezi, ichak, b u y ra k la r), sh u n in g d ek , teri va m u sh a k sistem asi q o n a y la n ish ig a t a ’sir q ila d i. S h u n in g u c h u n sh o k n in g k o m p en satsiy a fa z a sid a y u ra k va bo sh m iy a g a n o rm a l sh a - roitga q a ra g a n d a q o ‘p ro q q o n k e la d i. Bu o ‘zg arish — markazlashgan qon aylanishi deyiladi. M a rk a z la s h g a n q o n ay la n ish i — a g a r u n i qisqa vaqt o ra lig ‘ida qurilsa, u m oslashuv reaksiyasi b o ‘lib h iso b la n a d i. A gar u yoki bu y o ‘l bilan aylanib y u ru v c h i q o n hajm i n o rm a lla s h tirilm a s a , www.ziyouz.com kutubxonasi v a z o k o n s trik s iy a d av o m e ta v e rs a v a sh u n g a b o g liq h o ld a k ap illy arlar q o n o q im i su say sa, y a ’ni « m ik ro sirk u ly a tsiy a krizisi yu zag a kelsa, to 'q im a la r g a k islorod va e n e r g e tik su b stra tla rn in g k e ü sh in i k a m a y ti- ra d i v a h u ja y ra ichki a lm a s h u v n in g oxirgi m ah su lo tlari t o ‘p lan ish ig a o lib k e la d i, n a tija d a m e ta b o lik a ts id o z yuzaga keladi. P ro g re s s iv sh o k d a b u lo k a l g ip o k sik o ‘zg arish la r d av o m etishi p r e k a p i i l y a r to m ir la r k e n g a y is h ig a o lib k e la d i, le k in b u v a q td a p o s tk a p iliy a r to m irla r to ra y g a n b o ‘ladi. S h u n in g u c h u n q o n k o ‘p k elad i, lek in ketishi qiy in lash ad i. Q o n to ‘pianib qoladi, bu esa kapillyar ic h i b o sim i o sh ish ig a o lib k e la d i. N a tija d a : 1) p lazm a in te r s tits iy g a o ‘ta d i; 2) sek in o q u v c h i q o n - d a q o n h u ja y ra la ri (e r itr o s it, tr o m b o s itla r ) ag reg atsiy asi y u zag a k e la d i; 3 ) q o n n in g y o p ish q o q lig i o s h a d i; 4) s h o k d a q o n a y la n is h in in g s u s a y is h i va q o n iv ish in in g te z la s h is h i u m u m iy te n d e n s iy a s i, k ap ill- y a rla rd a s p o n ta n q o n ivishiga o lib keladi va kap illy ar m ik ro tro m b la ri v u ju d g a k e la d i. K o ‘ p g i n a m u a llif la r f i k r i c h a ( J . F i n e , 1962; L .G e l i n , 1962; B .Z w e ifa c h , 1962), sh o k k a x u d d i m e ta b o lik ja ra y o n ia rn i n o rm al k e- c h ish i u c h u n kerak b o lg a n q o n n in g to 'q im alarg a kam kelishi natijasida v u ju d g a k e lad ig an o rtg a q a y tm a s hujayraviy o 'z g a rish la rd a n ib o rat sin - d ro m d e b q a ra s h m u m k in . S h o k k a o lib kelgan s a b a la r d a n q a t ’i n a z a r, b a rc h a tu rd a g i sh o k d a m ik ro s irk u la ts iy a n in g b u z ilish i k u z a tila d i. H ujayra va o rg a n la r fu n k - siyasi b u z ilish g a o lib k e la d ig a n m ik ro sirk u la tsiy a n in g b u zilish i hayot u c h u n x a v f tu g ‘d irad i. H u ja y ra la r shikasti va u la r fu n k siy asin in g buzilish d arajasi sir- k u ly a to r s h o k n in g o g ‘irligi v a u n i davolash terap iy a sin i an iq lash g a im k o n b e ra d i. B a ’zi o rg a n la r s irk u la to r s h o k k a sezg ir b o 'la d i. U la rg a o kp ka, b u y ra k v a jig a r kiradi. O 'p k a d a g i o ‘z g a ris h Ia r. S h o k d a g i g ip o v o lem iy a o 'p k a d a g i q o n a y la n is h in in g k a m ay ish ig a o lib k e la d i. B em o rlar n afas q isilish id an sh ik o y a t q ilish a d i. B u n d a te z - te z n a fa s o lish , a rterial q o n d a p artsial b o sim k a m a y ish i, o 'p k a e la s tik lig in in g pasayishi k uzatiladi. R e n tg e n o - g r a m m a d a in te rstitsia l o ‘p k a s h is h i k uzatiladi. O g ‘ir sh ik a stla n g a n b e m o r la r n in g 50% o ‘tk ir nafas y e tish m o v c h i- lig id a n h a lo k b o 'la d i. B u y ra k la rd a filtratsion va k o n ts e n tra ts io n xususiyatlarining buzilishi va siy d ik m iq d o rin in g k a m a y ish i k u zatilad i. J i g a r . S h o k v aq tid a jig a rd a h u ja y ra la r n ekrozi, sin te z va d e z in - to k s ik a ts io n fu n k siy a la rn in g p a s a y is h i kuzatilishi m u m k in . J ig a r fu n ksiy asin in g o ‘zgarishi u n in g fe rm e n tla ri m iqdorini oshishiga q arab a n iq - la n a d i. www.ziyouz.com kutubxonasi K islo ta-ish q o r m uvozanatining o ‘zgarish¡. S ho kd a atsid o z kuza- tiladi. U m iokard qisqarish funksiyasining buzilishiga, tu rg ‘u n va- zodilatatsiyaga, buyraklar funksiyasining pasayishi va oliy n erv faoli- yatining buzilishlariga olib keladi. Qon ivish sistemasining buzilishi — giperkoagulyatsiyaga, dissem ir- lashga to m ir ichi ivish jarayoni rivojlanishiga, u esa tro m b o g em o r- ragik sindrom (T G S) rivojlanishiga olib keladi. T o m ir ichi ivish jara y oni generalizatsiyalashgan xarak terg a ega b o ‘ladi va u m ikrosirkula- to r tarm oqdagi qon aylanishini y o m onlashtiradi. T rav m atik shok klinikasi va rivojlanish fazalari. T ra v m a tik sh o k n in g k e c h is h i b o 'y ic h a ik k ita k lin ik fazasi b o ‘ladi:erektil va torpid. Erektil faza qo‘zg‘alish bilan xarakterlanadi. U arterial bosim oshi- shi, to m irlar spazmi, nafas qisishi, en dokrin bezlar faoliyati va m odda alm ashinuvining kuchayishi bilan n am oyon boMadi. B u nda harakat va nutq m arkazi q o ‘zg‘alishi kuzatiladi, jabrlangan o ‘z h olatin i baholay olmaydi. Teri qoplamlari oqarib, nafas olish va puls tezlashadi, reflekslar, skelet m ushaklar tonusi kuchayadi. Erektil faza davom iyligi bir necha m inutdan bir necha soatlargacha davom etishi m um kin. S h o k n in g torpid fazasi o rg a n iz m n in g h ay o tiy fu n k siy alarn in g susayishi bilan xarakterlanadi. S h o k n in g bu fazasini N .I.P iro g o v quyi- dagich a t a ’riflangan: «BogMov p u n k tid a oyog ‘i yoki qo*li uzilgan, harak atsiz q o tib qolgan ask ar y o tib d i, u q ic h q irm a y a p ti, o g ‘riqdan shikoyat h am qilm ayapti, h e c h n arsa s o ‘ra m a y ap ti; u n in g tan asi sovuq, yuzi m urdanikdek o q a rg a n , nig o h i u zoqq a tik ilg a n , h a ra k a t siz; pulsi ipsim on. Terisi va ja ro h a ti sezgisi y o ‘q o lg a n , lek in ja ro - h atd a osilib turgan katta n erv n i n im a b ilan d ir t a ’sirla sh tirils a , be- m or b a ’zi m ushaklarini h a ra k a tla n tira d i» . S h u n d ay qilib, travm atik sh o k u c h u n b em o r ongi saq lan g a n , le kin u nda yaqqol muloqot qilish qiyin b o la d i. T eri q o p lam lari o q ar gan va nam , tan a harorati p asaygan , yuza va ch u q u r reflekslar susay- gan yoki um um an yo'qolgan, b a ’za n patologik reflekslar paydo b o la d i, nafas olishi yuzaki, puls k u chaygan va arterial b osim pasaygan. K linik-patofiziologik o 'zg arish larg a k o 'ra sh o k n in g 3ta k etm a-k et bosqichi b o la d i. I b o sq ich — sirkulator o 'z g a rish la r (vazokonstriksiya) bo sqichidir. Bu b osqichda bem or yuzi sovuq, oq arg an , nam teri, b iro z tezlashgan puls, arterial bosimi biroz p asaygan, nafas olishi tezlash gan . II bosqich — tom irlar dilyatatsiyasi, m ikrosirkulator tarm o q d a tom ir ichi ivish jarayoni boshlanishi va buyraklar faoliy atin in g buzilishi (shokdagi buyrak) bilan xarakterlanadi. Klinik jih atd an — q o ‘l-oyoq- larda sianoz, taxikardiya, A /B pasayishi, torm ozlanish kuzatiladi. III bosqich - tom irli ato n iy a va alm ashinuv buzilish bosqichidir. www.ziyouz.com kutubxonasi B und a tu rli a ’zolarda, o ‘pka, jigarlarda to m ir ichi dessim inirlangan ivish ja ra y o n in in g nekrotik o ‘c h o q li shikastlari, gipoksiya, m etabolik atsid o z kuzatiladi. Klinik jih a td a n — yuz, q o ‘l-oy oq larn in g kulrangda b o ‘lish i, jp sim o n puls, past A Q B , tez yuzaki n afas, q o ra ch iq lar kengayishi, reaksiya sekinlashganligi kuzatiladi. T r a v m a tik sh o k n ln g o g ‘ir lig i b o ‘yicha tasnifi. I d araja (yengil shok) b u n d a teri qoplamlari oqargan, puls daqiqa- d a 100 m arta , A \B 100/60 m m .sim .ust, tana harorati n orm ada, nafas olish o ‘zgarm agan. B em or hushida, b a’zi qo‘zg‘alishlar b o lish i munikin. II d a ra ja (o ‘rta og‘irlikdagi shok) - bunda teri q oplam lari o q a r gan, puls d aq iq ad a 110—120 m a rta , AQB 90/60, 8 0 /5 0 m m .sim .usl., ta n a h a ro ra ti pasaygan, nafas olish tezlashgan. B em or h ushida, to r- m o zlan ish y o ‘q. I I I d a ra ja (o g ‘ir shok) — teri qoplam alari oqargan va sovuq ter bilan q o p la n g a n , puls ip sim o n , daqiqada 120 m arta, A Q B 70/60, 6 0 /4 0 m m .sim .ust, tana h aro rati 35"S dan past, nafas olish tezlashgan. A Q B ni 60 m m . sim .ust.dan pasayishini C annon «kritik holat» deb n o m lag an . B undan keyingi d avrda term inal holat rivojlanadi. T e r m in a l h o la t (IV d a ra ja d a g i sh o k ). U agonal oldi, agonal holat va klinik o ‘lim darajalariga b o 'lin a d i va hayotiy funksiyalarni klinik o ‘lim darajasig ach a boMgan susayishi bilan xarakterlanadi. J a b r l a n g a n n i n g h o l a t i n i , s h o k d a ra ja s in i p u ls va A Q B k o ‘rsatkichlariga asoslanadigan sh o k indeksi (ko‘rsatkich i) yordam ida an iq la n a d i. A g a r ind eks 1 dan kichik b o ls a (puls daqiqada 70 ta , A Q B 110), b e m o rn in g holati xavf tu g ‘dirm ay d i. Agar indeks 1 ga teng b o ls a (puls 1 10 ta , A Q B 110), b e m o r holati xavfli, o 'r ta darajadagi shok, q o n y o ‘q o tish 20—30% ga ten g . A gar indeks 1 dan k atta b o ls a (puls 110 ta , A Q B 80 m m .sim .ust.) — xavf soluvchi shok, q o n yo'qotish esa 30—50% ga teng. A g o n a l old i h o ia tid a faqatgina yirik arteriyalarda: son va uyqu a rte riy a la rid a pulsni an iq lash m um kin. AQB a n iq la n m a y d i, nafas olish y uzaki, ritm ik. B em o r hushsiz. A g o n a l h o ia tid a yuqoridagi o ‘zgarishlarga q o ‘sh im ch a nafas olish- ning b uzilishi: aritm ik, te z -te z , C heyn-S toks (C h ey n e -S to k e s) tipi- dagi nafas q o 'sh ilad i. K o‘z reílekslari yo‘qoIgan, ixtiyorsiz siydik aj- ratish va ich kelishi, yirik arteriyalarda puls o'rtacha taxi yoki bradikar- diya kuzatiladi. K lin ik o ‘lim — nafas olish va yurak to ‘xtashidan b o shlanad i. Yirik to m irla rd a puls aniqlanm aydi, arefleksiya, terining m um sim on oqarishi, q o ra c h iq la r kengayishi k u zatilad i, u 5—7 daqiqa davom etad i. Tez sh ik astlan u v ch i a ’zolarda (m iy a, m iokard) ortga q ay tm as o 'zgarish lar hali rivo jlanm agan. O rg an izm n i tiriltirish m um kin. www.ziyouz.com kutubxonasi Klinik oMimdan keyin biologik o ‘lim yuzaga keladi, hayotga layo- qatsiz o ‘zgarishlar kuzatiladi. R ean im atsio n ch o ralar natija b erm ay d i. T ra m a tik shokni davolash 5 y o 'n a lish d a olib boriiadi: 1. H ayotga xavf soluvchi ja ro h a tla m i davolash. B a’zi h o lla rd a bu tad b irlar v aq tin ch a xarakterga ega b o li s h i m um kin (jgut q o ‘yish, bog‘lam q o ‘yish, im m obilizatsiya), b o sh q a h ollarda esa (ichki a ’z o la r shikastlanishi va ichki qon ketishlar)davolash operativ aralashuvni talab etadi. 2. S h o k d ag i im p u lslam i t o ‘x ta tis h (o g ‘riq q a q arsh i te ra p iy a ) 3 usul birlashm asi orqali am alga oshirilad i. B ular im m o b ilizatsiy a, travm atik u c h o q n in g mahalliy blokadasi (o g ‘riqsizlantirish), an a lg e tik va neyroleptik preparatlam i q o ‘llash. 3. A ylanib yuruvchi qon h ajm ini (A Q H ) toMdirish va q o n n in g reologik xususiyatlarini norm allashtirish: reopoliglyukin, p o liglyu kin va boshqa kristalloid eritm alar g eparinlar infuziyasi orqali am alga o s h i riladi. A gar travm atik shok g em orragik sin d ro m b ilan birga k ec h sa qon transfuziyasi qilinadi. 4. M etabolizm korreksiyasi - gipoksiya va re sp irato r atsid o z n i b arta raf qilish - kislorod ingalyatsiyasi, o g ‘ir hollarda o ‘pka s u n ’iy ventilyatsiyasi bilan amalga oshiriladi. M ed ik am en to z antigipoksik te ra p iy a biologik ok sid lan ish n i yax- shilovchi preparatlar: droperidol, kalsiy glyukonat (vitam in V 15 ), si- toxrom S, natriy oksibutirat, pentoksil, m etatsil va boshqalarni qoMlash bilan am alga oshiriladi. M etabolik atsidoz :va gip erk aliem iy a korreksiyasi u c h u n n a triy b ikarbonat, glukoza insulin bilan birga kalsiy va m agniylarni v en a ichiga yuboriladi. 5. A ’zolarning funksional o ‘zgarishlarini davolash va proßlaktikasi. Bular o ‘tk ir nafas yetishm ovchiligi (shokdagi o ‘p ka), o ‘tk ir b uy rak yetishm ovchiligi (shokdagi buyrak), m io k ard va jigardagi o ‘zgarish lar. T rav m atik shok davrida tibbiy k o ‘chirish bosqichlarida d avo lash tadbirlari. 1. B irinchi tibbiy yordam — u ru sh m ay d o n id a (s h ik a s tla n ish o ‘chog‘ida) o ‘z -o ‘ziga yoki bir-biriga tartibida sanitar yoki san in stru k to r quyidagi shokka qarshi tadbirlarni am alga oshiradi: nafas y o lla r in i o zo d e tish (til flksatsiyasi, o g ‘izga tu sh g a n m o d d a la rd a n , q o n d a n tozalash); tashqi qon ketishni vaqtincha to ‘xtatish; yaradorning nafasini tiklash u ch u n orqasiga yotqiziladi, boshi pastga tushiriladi, pastki ja g ‘ni oldinga ch iq arilad i, «og'izdan o g ‘izga*, «og‘izdan burunga» u su lid a o ‘pka s u n ’iy ventilyatsiyasi q ilin a d i'y u ra k to ‘x tab q o lg an d a y u ra k massaji; ko‘krak qafasi jarohati b o ‘lsa okklyuzion b o g ‘lam q o 'y ila d i, transport im mobilizatsiyasi qilinadi. Agar b e m o r m ustaqil nafas olsa, u n g a yarim o ‘tirg an holat b e ri- www.ziyouz.com kutubxonasi ladi. O g 'riq sin d ro m in i kam aytirish m aqsadida sh pris-ty ub ik bilan n a rk o tik yoki analgetik e ritm a yuboriladi. Jab rla n g an n i urush may- d o n id a n agar u «hushsiz b o ls a » oshqozon tarkibi, q o n va shilliqlar aspiratsiyasining oldini olish m aqsadida qorin bilan yotqizib, boshini c h a p to m onga q iyshaytirilgan holda olib chiqiladi. 2. V rachgacha bo‘lgan yordam . Yuqorida sanab o ‘tilganlardan tash q ari quyidagi shokka qarshi tadbirlar qilinadi: stan d art shinalar b ila n tra n s p o rt im m o b iliz a ts iy a s i, qon to 'x ta tis h u c h u n jg u t va b o g'lam larni q o ‘yish, analgetiklardan tashqari yurak va nafas faoliyatini tiklovchi p re p ara tlar y u b o rish . A D R —2 yoki D P —10 apparatlari yor- d a m id a o ‘pka s u ’niy ventilyatsiyasi, og‘iz kengaytirgich va til ushla- g ic h y ordam ida o g ‘izni, yuq ori nafas yoMlarini o chish . Y aralanganni isitish c h o ralari: issiq s u y u q lik la r ichirish, alko go l analgeziyasini q o 'Ilash . 3. B irinchi vrachlik yordam i (BrTP) shok holatidagi yaralangan- larga birinch i yordam b o g ‘lov xonasida am alga oshiriladi. Saralash m ay d o n ch a sid a b e m o rla r 4 guruhga ajratiladi. 1-guruh: bu yerga kelg an d a hayotga xavf soluvchi ja ro h a t va o ‘zgarishlar: nafas to ‘x tash i, yurak to ‘xtashi, A /B ning kritik tushishi (70 m m .sim .u st.d an p a st), to ‘xtatilm agan tashqi q o n ketish b o ‘lsa, u la m i bog'lov xonasiga b irin ch i b o ‘lib yuboriladi. 2-g u ru h : hayotga b evosita xavf soluvchi o ‘zgarishlar yo ‘q, 2 - 3 - d a ra ja d a g i sh o k h o la ti. U la rn i b o g ‘lov x o nasiga ik k in ch i b o ‘lib yuboriladi. 3 -g u ru h : ichki q o n ketish belgilari b o lg a n sho k holatidagi yara- langanlar. U larga tibbiy y o rd a m (og‘riqsizlantirish, isitish) saralash m ayd o n id a ko ‘rsatiladi va u lard a n birini navbatda m alakali tibbiy yor d a m punktiga yuboriladi. 4 -g u ru h : I darajali sh o k d ag i yaralanganlar. U larga saralash m ay d o n i d a y o rd a m k o ‘r s a tila d i:tr a n s p o r t im m o b iliz a ts iy a s i, o g ‘riqsizlantirish, isitish, alkogol berish va boshqalar. B rT P bog‘iov xonasidagi shokka qarshi ta d b irla r hajm i. Eng aw al nafas yetishm ovchiligini b a rta ra f qilish bo‘yicha tadbirlar: yuqori nafas y o lla r i o ‘tkazuvchanligini tiklash, traxeya va bronxlardan qon va shil- liqlarni chiqarib tashlash, tilni tikib q o ‘yish yoki havo olgich kirgazish, trax e y a intubatsiyasi, «L ada» , «Pnevm at— 1» ap p aratlari yordam ida o ‘pka s u n ’iy ventilyatsiyasi, okklyuzion bogMami q o ‘yish, kuchli kla- p a n li pnevm otoraks b o l s a , plevra bo ‘sh!ig‘ini drenajlash; vaq tin cha- lik q o n to ‘xtatish; aylanib yuruvchi qon hajmini (A Q H ) plazm a o ‘m ini b o su v ch ilar bilan t o ‘ldirish (vena ichiga poliglyukin, 0,9% li natriy x lo rid , 5%li glukoza va b. suyuqliklardan 1 - 2 1. quyish); agar qon y o ‘qotish HI darajad a b o ‘lsa 0 (1 ) guruhdagi q o n n i quyish, vagosim - p a tik , paranefral va m ah alliy travm atik o ‘choqli novokain blokadalar www.ziyouz.com kutubxonasi qilish, kortikosteroidlar, og‘riqsizlantiruvchi va yurak preparatlari y u - borish, q o ‘l va oyoqlar transport im m obilizatsiyasi. BrTPda shokka qarshi tadbirlar kom pleksi qilinadi. Davolash n a ti- jasidan q a t’i n azar yaralanganlarni ixtisoslashgan tibbiy yordam b o s- qichiga yuboriladi. T ravm atik shokni davolashda vaqt m u h im rol o ‘ynaydi. S h o k n i davolash q a n c h a erta boshlansa, natijasi s h u n c h a yaxshi b o ‘ladi. 4. Ix tiso slash tirilg an tibbiy yordam b o sq ich id a travm atik sho kn i yakuniy davolash. Ixtisoslashtirilgan tibbiy y o rd am bosqichida sh o k holatidagi b em o rla r 3 guruhga b o ‘linadi: 1-guruh - hayotiy m uhim organ shikasti va to ‘xtam agan ichk i q o n k e tis h i. U la r n i d a rh o l o p e r a ts iy a x o n a s ig a y u b o rila d i va laparatom iya, torakotom iya qilinadi, sh ik astlan g an a ’zoda o p eratsiy a qilinadi va bir v aq tn in g o ‘zida shokka q arsh i terapiya o ‘tkaziladi. 2-guruh - 1 - 2 soatdan keyin xirurgik ishlov bersa b o ‘lad ig an shikastli yaradorlar. U larni shokka qarshi p alata g a yotqiziladi, u y e r- da q o ‘shim cha tekshiruvlar o ‘tkazish bilan birga shokka qarshi te r a piya qilinadi. 3 -g u r u h - darhol xirurgik davo qilish shart b o ‘lm agan yaralanganlar. U larni shokni davolash u ch u n shokka q a rsh i palataga yotqiziladi. K onservativ davolashga quyidagilar kirad i: 1. QoM yoki oyoqdagi yuza venalardan birini kanyulizatsiyasi, za ru r b o ‘lsa yuqori kovak venaga polixlorvinil k a te te r q o ‘yiladi. 2. D iurezni h a r soatda o ‘lchab turish u c h u n siydik qopiga k a te te r q o ‘yish. 3. O shqozonga z o n d q o ‘yish. G e m o d in am ik o ‘zgarishlarni yaxshilash. U aylanib yuruvchi q o n hajm ini tez to ‘Idirish m aqsadida am alga osh irilad i. Y o'qotilgan q o n hajm ining o 'm in i to ld iris h uchun eng yaxshi transfuzion m uhit b o ‘lib, kolloid eritm alar (poliglyukin, reopoliglyukin, jelatin o l) va oqsil ta b i- atli kolloid eritm alar (album in, protein) hisoblanadi. Transfuzion ta rtib plazm a o ‘rnini bosuvchilar va qonning quyidagi nisbatda yuborilishi asosida tuziladi. 1. 1 - 1,5 I qo n yo‘q otganda faqat p lazm a o ‘rnini bosuvchilar; 2. 1,5 — 2,5 1 qo n yo‘qotganda p lazm a o ‘rnini bosuvchilar va qo n 1:1 nisbatda; 3. 2,5 litrdan ko‘p qon y o ‘qotganda 2 h ajm q o n , 1 hajm p lazm a o ‘rnini bosuvchi suyuqliklar va q o ‘sh im ch a tu zli eritm alar. Qonni transfuziya qilish qoidasi: 1. Iloji b o rich a b ir xil guruhdagi q o n n i quyish. 2. 3 sutk ad an ortiq bir xil guruhdagi q o n n i quyish; 3. Q o n n i p la z m a o ‘rn in i b o s u v c h i l a r b ila n birg a q u y is h . Transfuziya tezligi yuqori b o ‘lishi kerak. A n iq lab boMmas A Q B 1 www.ziyouz.com kutubxonasi daqiqada 250 - 300 ml b o lis h i kerak. V enoz bosim fiziologik d ara- jaga yetganda (60 — 100 m m sim. ust.) sekin quyishga o ‘tilsa b o ‘ladi. Markaziy nerv sistemasi o'zgarishlari/ti yaxshilash. 1. Singan jo y d a novokainli blokada qilish. 2. A nalgetiklarni an tig istam in lar bilan birga buyurish. 3 .Y o ‘q o ti)g a n q o n o ‘rn i to M d irilg a n d a n s o ‘ng d o im iy neyrovegetativ blokadani ta ’m inlash uchun droperidol, sibazon (seduk- sen), natriy ok sib u tirati p reparatlarini o ‘rta do zad a yuborish m u m - kin. Gaz almashinuvini yaxshilash: 1. Yuqori nafas yo‘llari o ‘tkazuvchanligini tekshirish, og‘iz bo ‘shlig‘i va yutqinni tozalash. 2. Q ovurg‘alar sin g an joyga spirt-novokain blokadasi. 3. N afas olish keskin susayganda - o ‘pka s u n ’iy ventilyatsiyasi. 4. Q o n n in g reologik xususiyatlarini norm allashtirish va tro m b o - gem orragik sin d ro m n i davolash. 5. Flevra b o ‘sh lig ‘ini punksiya qilish va q o n , havoni so ‘rib olish. 6. Yuqori nafas y o ‘llari uzoq sanatsiyasida traxeostom iya qilish. 7. O sh q o z o n -ic h a k sistem asi parezlariga qarshi choralar. E ndokrin o ‘zgarishlarn¡ yaxshilash G id ro k artizo n g a nisbatan hisoblaganda 1000 — 1500 mg glyu- kokortikoid g a rm o n la r qilish. Modda aimashinuvidagi buziUshlarni to^'rilash. 1. U glevodning kontsen trlan g an eritm alari (glukoza 10, 15, 20% ). 2. Yaqqol n am o y o n b o ‘!gan m etabolik atsidozda 4% li 300—400 ml natriy b ik arb o n a ti yuborish. 3. G id ro p o n b alansni ushlab turish uchun: R inger eritm asi, lak- tasol, glukoza 5% , KC1 7,5% , N a C l 5,8% eritm alari yuborish. Ivishning o ‘tk ir buzilishlarini to'gV ilash D avolash ta d b irla ri tro m bo gem orragik sin d ro m n in g bosqichiga b o g liq b o ‘ladi. D issem irlangan to m ir ichi ivishda, ivish vaqti koagu- logram m a va tro m b o sitla r m iqdorini nazorat qilgan holda geparin va reopoliglukin; gipofibrinogenem iyada geparin, 3 g r dan 8 gr gacha fibrinogen va t o ‘g ‘rid an to ‘g ‘ri qon quyish. F ibrinoliz bosqichida fib- rinoliz ingibitorlari: kontrikal - 25000 Y ed., EAKK (ep silon -am i- nokapron kislota) qilinadi. T ravm atik sh o k n i davolash boshlangan vaqtga aylanib yuruvchi qo n hajm i m ikrosirkulatsiya va buyrak funksiyalari tiklanish tezligiga bevosita bo g'liq b o ‘ladi. www.ziyouz.com kutubxonasi |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling