0 ‘zbekist0n sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi m. Kariyev, R. Alimov
B rT P d a k u y g a n la r g a k o ‘rsa tila d ig a n tib b iy yordam hajmi
Download 24.3 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 12 - 2 4 so a l 2-кип 3 - k u i 1 П III I 11 III 1 II III II
- 1 0 0 JOO 100 100 jo o
- K u y ish sh ok id a d oza va m iqd or
- K alla s u y a g i va b osh m iyaning yop iq ja ro h a tla r i. T ib b iy k o c h ir ish b o sq ich la rid a d avolash D a rsn in g m a q sa d i
- A so siy o ‘q uv sa v o lla r i
- D arsn i o t k a z is h u siub i
- M a s h g ‘uIot. K alla s u y a g i va b o sh m iya yopiq ja r o h a tla r i.
- M iy a yop iq ja r o h a ti
B rT P d a k u y g a n la r g a k o ‘rsa tila d ig a n tib b iy yordam hajmi U lar m ahalliy va u m um iy ch o ra-tad b irlard an iborat. Kuygan so- haga ishlov o ‘tk azish d a n oldin bog'lam ni alm ashtirish (kuygan yuza- ni tozalash, p u faklarini olib tashlam aslik kerak). Kuygan yuzaga nam antiseptik eritm a (furatsilin, rivanol) b o g la m q o ‘yish. B rTPda b irin ch i tibbiy yordam um um iy cho ra-tad b irlari quyida- gilardan iborat: Saralash m aydonchasida yoki saraiash palatkasida aktiv im m unlana- di. Shartli ravishda qoqsholga qarshi profilaktika o ‘tkaziladi. 3000 TB qoqsholga qarshi zardob,0,5 mi anatoksin va keng spektorli antibiotiklar yuqori d o z a d a(2 -3 m ln Y ed), 2 mi 1% m orfin eritmasi va yurak gliko- zidlaridan berilishi m um kin. Qoqsholga qarshi chora-tadbirlarga muhtoj boMmaganlarga, saralash punktiga tezda evakuatsiya qilinganlarga kom - pleks chora-tadbirlar q o ‘llaniladi. Q o‘shim cha ravishda antigistamin pre- paratlari yuboriladi. (2 mi 2,5% dipazin, pipolfen 1 mi 0,06% korg- likon, 20 mí 40% glukoza v/i , 2,4% eufilin 5 - 1 0 mi 40% 10 mi glukoza v/i yuboriladi). T ana oldingi yuzasi, distal qismi va oyoqlar kuyganda ikki to m o n lam a paranefral blokadasi o ‘tkaziladi. Psixom ator q o ‘zg‘alish lar b o ‘lg a n d a am inazin yoki u n in g analoglari beriladi. Og‘riqsizlantiruvchilar, narkotik moddalar yuboriladi. BrTP bog‘lov boM im ida kuyish shokidagilarga shokka qarshi c h o ra tadbirlar o ‘tkazish ketm a-ketligi: 1. Q o‘l yoki oyoq yuza venasidan birini punksiya qilish (ka- teterizatsiyalash). 2. Vena ichiga o qim bilan 1000-1500 mi plazm a o ‘rinbosarlaridan quyish: potiglyukin, 0,9% natriy xlorid, 5% glukoza, gem odez. 3. Venaga quyiluvchi eritm alarga 2 mi 2% prom edol, 5 m l!% dim edrol, dro perid ol, 10 mi 2,4% eufillin eritm asi quyiiadi. D roperidol bilan birga natriy o k sibutirad yuboriladi (50 m g 1 kg tana massasiga). 4. Kuygan yuzaga aseptik bog‘lam q o ‘yish lozim. 5. Kuygan q o ‘l-o y o q la m i transport im m obilizatsiya qilish lozim. 6. Tuz-suv eritm asidan ichirish (1 1 suvga 1 choy qoshiq osh tuzi va 2/3 choy qoshiq natriy gidrokarbonat yoki lim ón kislota aralashtiriladi. BogMov bo‘lim ida nafas a ’zolarini term ik kuyishda chora-tadbirlar o ‘tkaziladi. B ronxlar h am da yuqori nafas y o ‘llari spazmini yo ‘qotish uchun vena ichiga 1 0 0 -2 0 0 mg gidrokartizon, 3 0 -6 0 mg prednizo- www.ziyouz.com kutubxonasi Ion, eufillin, antigistam in preparatlari yuboriladi. Ikki to m on lam a va- gosimpatik blokada o ‘tkaziladi. Agar yuqori nafas y oilarida o b tu ra tsi- ya hisobiga asflksiya saqlanib qolsa traxeostom iya o ‘tkaziladi. Uglerod oksidi bilan zaharianganda ven a ichiga oqim bilan 4 0 0 — 500 mi poliglyukin va 40 mi 40% glukoza eritm asidan y ub orilad i. Ja b rla n g an larg a sh o k va uglerod o k s id id a n za h arlan g a n h o l a t d a (birdaniga gipotoniya, rangparlik, ak ro tsian o z , tez va kuchsiz p u ls). Vena ichiga 500 mi. poliglyukin, 1000 mi 0,9% N a C l eritm asi 500 mi 10% glukoza 16 TB insulin bilan, 30 mi 30% natriy tio su lfat eritm asi yuboriladi. Qovoq va ko‘z olmasi kuyishida konyuktival b o‘shliqqa 2 - 3 to m c h i dikain eritm asi tom iziladi va qovoqqa 5 % li sintam itsin yoki sulfam il 10% li m alham i q o ‘yiladi. Shokka qarshi tad birlard an so 'n g ja b r la n - g anlar bog‘lov b o lim id a n evakuatsiya b o ‘lim iga o ‘tkaziladi. I. Tibbiy saralash. Shikastlanganlar 5 g u ruh ga ajratiladi. 1. O g ‘ir k u y g a n la r (S h o k , n a fa s y o ‘lIari j a r o h a t i, y o n is h m ahsulotlari bilan zaharianish. Bular tib b iy m uassasalarda d a v o la n - ishlari lozim , y a’ni kuyganlar uchun sh o k k a qarshi b o lim d a . 2. 0 ‘rla darajadagi kuyganlar h a rb iy -d a la xirurgik g o sp ita lig a ko ‘chiriladi. 3. Yengil kuyganlar Y JH D G ga yuboriladi. 4. T B O ning sog‘ayayotganlar g u ru h id a davolanishi lozim. 5. S im ptom atik davoga m uhtoj guru h (agonal holatidagilar). 11. K u y g a n la r u c h u n shokka q a rs h i ta d b irla r k e tm a - k e tlig i. C hodirda h aro rat 25—27°C. 1. B em or krovatga joylashtiriladi. B em o r tagiga steril c h o y sh a b solinadi, xuddi sh unday choyshab bilan ustiga ham yopiladi. 2. M arkaziy v en a la rd an biri k a te te rla n a d i (o ‘m rov o sti y o k i q o ‘Ining m edial teri osti venasi). 3. M arkaziy venoz bosim ini aniqlash. 4. Ishlab chiqilgan sxem a bo‘yicha tran sfu zio n va m ed ik am en to z terapiyani boshlash. 5. N am lang an kislorod ingalatsiyasi u c h u n burun yo'IIariga k a - teter kirgizish. 6. Siydik qopiga soatlik diurezni a n iq la b borish uchun d o im iy kateter kirgizish. 7. MVB, diurez, transfuzion terapiya hajm i, ichilgan suyuqlik h a j- mi, ishlatilgan d o riiar va klinik k o'rinishlarn in g (puls chastotasi, n afas chastotasi, tana harorati, ko'ngil aynishi, teri-rek tal gradient) soatlik qayd qilish bilan shokka qarshi terapiya xaritasini olib borishni b o s h lash. 8. Kuygan yarada davo tadbirlarini o ‘tkazm aslik (shokning c h u - qurlashuvi). www.ziyouz.com kutubxonasi Kuyish shokida transfuzion terapiya sxemasi ln fu z io n v o s it a turi va kuyish k e tm a -k e tlig i. S h o k n in g turli ogM rlik d arajalarida q o 'y ila d ig a n e r itm a la r hajm i. Iufuzion d ia ld i va S h o k n m g h a r x i o g ‘iilik darajasida qnyfluvcbi e r itm a la r hajmi kctm a ketbgi B ir in c U 12 so a l 12 - 2 4 so a l 2-кип 3 - k u i 1 П III I 11 III 1 II III II ' III R ecp o lig ly iik in 40 0 4 0 0 800 - - - 400 400 «00 - . - 5 % N a triy g id ro k a rb o n a t 200 30 0 400 — - — — — 200 — ; — P la z m a ( a lb u m in , p ro te in ) 250 5 0 0 500 250 250 5 0 0 , 250 500 500 250 500 R in g e r-L o k k a e r i t n a s i 500 4 0 0 400 300 : 200 200 : 500 500 400 200 200 0.2 5 % N o v o k ain Ю0 1 0 0 JOO 100 100 jo o : J00 100 100 100 100 R e c p o lig lu k in 400 4 0 0 400 400 400 40 0 400 400 «00 400 ■ 400 P la z m a i a lb u m in , p ro te in ) 250 5 0 0 750 250 1 250 250 i 250 500 500 250 500 15% n ia n n it eritm asi 200 4 0 0 400 200 200 : 200 400 400 200 200 1 0 % g lu t o z a 200 3 0 0 350 - 200 350 400 500 600 200 300 Ja m i 2500 3300 4 1 0 0 1300 1600 2000 2500 3300 4300 1600 2200 Kuyish shokini medikamentoz davolash sxemasi K u y ish sh ok id a d oza va m iqd or D o r i m o d d a s i I II III 2 % p a n to p a n ¡ 1 , 3 x 3 1,0 x 3 - 4 1.0 x 4 2 % d im e d r o l 2 , 0 x 3 2 ,0 x 3 - 4 i ~ t ~ 2 .0 x 4 0 ,2 5 % d r o p e rid o l h ~ 2 ,0 X 3 2 , O x 3 2 ,0 x 4 0 ,0 6 % k o rg ly u k in 0 ,5 X 2 1 ,0 x 2 1 - i - i - 0 ,5 % s tr o f a n tin - - 0 ,5 x 2 2 ,4 % e u f illin 5 ,0 x 2 1 0 , 0 x 2 1 0 , 0 x 2 - 3 K a r d ia m in 1,0 X 2 2 , 0 x 2 2 , 0 x 3 P r e d n iz o lo n - 30 m g x 3 6 0 m g x 2 - 3 K o k a rb o k s ila z a 5 0 m g x 2 5 0 m g x 3 100 m g x 3 K o n trik a! - lOOOOYed x 2 lOOOOYed x 3 G e p a riii 5 0 0 0 Y ed x 4 5 0 0 0 Y e d x 6 5 0 0 0 Y e d x 6 L aziks 2 0 m g x 2 20 m g x 3 4 0 m g x 3 5% a s k o rb in kislotasi 5 ,0 x 2 1 0 ,0 x 2 1 0 ,0 x 3 5% t i a m i n x lo rid 2 ,0 x 2 2 , O x 3 2 , 0 x 3 K o‘rib turibm i 2 ki, yuqorida keltirilgan sxem adagi h a r b ir p re- paratn i ta ’sir m exanizm i b o ‘yicha analog boMgan o 'rinbosarlarga al- www.ziyouz.com kutubxonasi m ashtirish m um kin. Kuyish shokida q o n quyishga k o 'rsa tm a j u d a kam. Faqatgina transfuziyaning um um iy hajm i sxem ada k o 'rsatilg and an 1 ,5 -2 m arta oshishi kerak, transfuzlon terap iy a bilan bir vaqtda s h o k - ning m edikam entoz terapiyasi va ja ro h a t infeksiyasini yo ‘qotish u c h u n antibiotik terapiya qilinadi. Shokka qarshi terapiyada dori eritm a la ri va dori m oddaiari v e n a ichiga yuboriladi, teri ostiga va m u sh ak orasiga yuborganda k a m effeklli boMadi, chunki qon to m ir devori o ‘tkazuvchan!igi buzilg an. Shokka qarshi terapiyaning efFektivlik va adekvatlik ko‘rsa tk ich la ri boMib hisoblanadi: markaziy gem odinam ikaning stabilizatsiyasi, d iu rez n i qayta tiklash, subfebril tem p eraturani k o ‘tarish , ishqor kislota su v - elektrolit balansini norm allashtirish. Jaro h atlan g an shokdan chiqarib o lin g a n d a n so‘ng H D G , g o s p i- tallarga evakuatsiya qilinadi. Ixtisoslash tirilg an tibbiy yordam . T e rm ik jaro h atlan ish lard an o m - maviy o ‘ch o q vujudga kelganda bu y erd a t o ‘liq hajmli va y u q o ri malakali tibbiy yordam ko‘rsatish m u m k in . Tibbiy saralash. Jarohatlan ganlar 3 g u ru h g a boMinadi: 1. Yengil kuyganlar - 10% d an k o ‘p boMmagan yuzaki ku yish. 2. 0 ‘rta o g ‘irlikdagi: a) tana y u zasinin g 10% dan ch u q u r k uy ish i; b) tan a yuzasining 10%dan ko‘p yuzaki kuyishi. 3. O g‘ir kuyganlar — tana yuzasining 10% dan ortiq yuzasi c h u q u r kuygan, nafas olish organlari, ko‘z olm asining kuyishi. l-guruh k uy g an lar davolash uchun H D G ga yuboriladi. 2-guruh kuyganlar H D J G yoki gospitalning ixtisoslashgan harbiy shifoxonasiga yuboriladi. H D JG da kuyish toksem iyasi, septikotoksem iyasi va kuyish j a r o - hatlari m ahalliy davolanadi. Kuyish jarohatini davolash. Yuzaki (2—3 a-daraja) kuyishlarda asosiy m asala kuyish jaro h a tin i epitelizatsiyasiga sh aroit yaratib b e rish d a n ib o ra td ir. B u n in g u ch u n : 1) t o ‘la q im m a tli (y e ta rli o g 'r iq s i z - lantirilganda) kuyish yuzasini birlam chi to zalash - faqat kuyish sh o k i b o 'lm aganda yoki shokdan chiqarib o lg an d an so ‘ng; 2) ja ro h a tn i ik - kilam chi infeksiyadan him oyalash. 11—I I ! darajali kuyishda m ah alliy o ‘zgarishlarni davolash uchun faqat ja ro h a tla n is h n i kuyish sh o k id a n chiqarib olin g an d an so‘ng kirishiladi. K uyish yuzasini tozalash to z a bog‘lov xonalarida, aseptik operatsiya x o n alarid a, bem orga o rtiq c h a jarohat yetkazm asdan avaylab bajariladi. A gar kuyish yuzasi k a tta bo 'lm asa novokainning 1% eritm asida ivitiladi. Steril salfetka 10—15 daqiqa qo 'yiladi. K atta kuyishlarda u m u m iy o g ‘riqsizlantiriIadi. Iflo s- langan yuza vodorod perikisi bilan to zala n ad i va an tiseptiklar e r it m asida uzoq yuviladi. Jarohatdagi a se p tik bogMam va unga y o p is h - gan yuza olib tashlanadi. Kuygan y u za n in n g epiderm is qoldiqlari kes- iladi, katta pufaklar asosidan olib tash lan a d i. Kuyish yuzasi N a C L www.ziyouz.com kutubxonasi n ing iliq izotonik eritm asi bilan yoki antiseptik bilan yuviladi. T am p o n bilan ehtiyollik b ilan quritiJadi. Q o‘J, oyoq, k o ‘krakdagi ch u q u r sirk u lar kuyishda q o ‘ti r chegarasi orqali kuchsizlovchi kesm a PR o ‘tkaziladi. Bu teri tarangligini kam aytiradi, p archalanish m ahsulot- larini kam aytiradi va n e k ro z tarqalishini t o ‘xtatadi. Shu bilan kuyish yuzasini birlam chi obrab o tk asi yakunlanadi, kuyish yopiq yoki o c h iq usulda davolanadi. K o ‘p in cha yopiq usul q o ‘llaniladi. S uvda e ru v c h i m alham yoki ase p tik li h o ’l-q u ru v ch i bog‘Iam iar q o ‘yiIadi. O c h iq bogMamsiz davo usuii harbiy sharoitda juda kam qullaniladi: G noto b io tik va bo sh q aru v ch i asboblar bilan t a ’m inlangan palata- larda shikastlanuvchi kuyish yuzasi paydo b o 'lg u n c h a (koagulyatsion plyonka bor jo y d a) joylashtirilad i. II darajali kuyish aso ratli kechganda 8 - 1 0 ku nd a III daraja 2 0 - 25 kunda bitadi. Chuqur kuyishda jarrohlik d a v o - autodermoplastika bajariladi. 1. T ana yuzasining 5—7 foizi kuygan, kuchsizlanm agan kuyish yuzasi ijobiy anatom ik joylashganda, nekroz chegarasi yaxshi bo‘lganda b em o rda nekrotik t o ‘q im an in g bir m om entli kesilganidan so‘ng b a jariladi. 2. M ahalliy n e k ro tik m o d d a la r q o ‘llanishi natijasida n ekrotik t o ‘qim aning ajralishi tezJashgan bemorda. 3. Kuyish ja ro h a tid a n o i g a n to ‘qim a o ‘z - o ‘zidan tozalanganda. T eri b o ‘lak lari y ax sh i g ra n u ly atsiy alash g an kuyish y u zalarid a o ‘tiradi. Ko‘p in ch a kaft va katta b o ‘g ‘im lar terisi kuyganda barvaqt nekroektom iya va b irlam ch i teri plastikasi keng q o ‘llaniladi. O perat- siya turg‘un deform atsiyali chandiqli k ontrak turaning oldini oladi. K atta m aydonli c h u q u r kuyishda nekroektom iya va birlam chi teri plastikasi kutgan n atija beraverm aydi. Bunda bosqichli nek ro ektom i ya — bog‘lam alm ash tirish davom ida nekrotik o ‘zgargan to ‘qim a bi- rin -k e tin olib tash lan a d i. X uddi shunday teri plastikasi ham birin- ketin bir necha bosqichda jaro h at yuzasida granulatsiya hosil b olish iga bog'liq holda olib boriladi. Davolash m uassasalarida ch u q u r kuyishlarning asosiy maqsadi ja - roh atn in g autod erm o p lastik asid ir. Yopiq kuyish jaro h atlari uchun teri boMaklari h ar xil konstruksiyali derm atom lar yordam ida shakllantira- di. D erm atom lar teri b o la g in i bir xil qalinlikda (0,3- 0,4 m m ) va o ‘lcham da olish im ko n iy atin i beradi. K o'rsatm ali holatda (K eueg(Ip), Y an o v ich-C haynskiy-D evis (D avis), (Thirsch) b o ‘yicha m ayda teri b o la k la rin i ham olish m um kin. K atta m aydonli kuyishlarda teri plas tikasi alloplastika bilan um um lashtiriladi. T eri au to va alloplantlari www.ziyouz.com kutubxonasi shaxm at katakchasidek granulatsiyaga jo y lash ad i. A llotransplant q o i- dadagidek birinchi kunlarda va haftada su rilad i, ja ro h a t epitelizatsi- yasini stim ullaydi. Plazm a va oqsillar kam ayishiga qarshilik qiladi. Jarohatlangan bem orning holati hayotiga xav f solsa, oyoq, q o ‘lning ch u q u r sirkulyar kuyishlarida tan a yuzasining 30% d an ko‘p yuzasi kuyganda, sinish va m ahalliy radiatsiya ifloslanishi bilan birga kelganda am putatsiya bajariladi. K o 'c h irib o ‘tk a z ilg a n te ri b o ‘lagi b itib k e tib , teri q o p la m i tik la n g an d a h am u m u stahkam h iso b la n m a y d i. B o‘g ‘im la r q iy in h a r a k a tla n is h i, b a ’z id a u y e rd a k o n t r a k t u r a l a r riv o jla n a d i. Y u q o rid ag ilarg a b o g ‘liq h o ld a tu z a lish d a v rid a k e c h ik tirm a s d a n d av o lash jis m o n iy ta rb iy a si, m assaj, fiz io te r a p e v tiv m u o la ja la r, m e d ik a m e n to z te ra p iy a la r q ilin is h i k e ra k . B u c h o r a ta d b ir la r jarohatlangan a 'z o la m in g funksiyasini tik lash , ichki organlar to m o - nidagi (pnevm oniya, o ‘pka shishi, o 'tk ir p a n k re a tit, jigar faoliyati buzilishi, toksik m iokardit va b.) kechki a so ratla rn in g profilaktikasi uch u n m o ‘ljal!angan. www.ziyouz.com kutubxonasi VI bob. KALLA SUYAGI VA BOSH MIYA JAROHATLARI. UMURTQA POG ‘ONASI, ORQA MIYA YOPIQ SHIKASTLANISHI VA 0 ‘Q0TAR QUROLLARDAN OLINGAN JAROHATI K alla s u y a g i va b osh m iyaning yop iq ja ro h a tla r i. T ib b iy k o 'c h ir ish b o sq ich la rid a d avolash D a rsn in g m a q sa d i: kalla suyagi va bosh m iyaning yopiq va ochiq (o ‘qotar q u ro ld an ) jaro h a tla rin in g tasnifi, sim ptom atologiyasi, diag- nostikasi va davolash prinsiplarini o ‘rganish. Talabalarga kalla suyagi va bosh m iyaning yopiq va ochiq ja ro - hatlarida B rT P da 1-vrachlik yordam ini k o ‘rsatish usullarini o ‘rgatish. A so siy o ‘q uv sa v o lla r i: kalla suyagi va bosh m iyaning yopiq ja ro hatlari uchrashi va tasnifi. Klinik kechishi sim ptom lari va diagnosti- ka. Birinchi tib b iy va vrachgacha bo'lg an yordam . BrTP, ATOdagi tibbiy yordam hajm i. Kalla suyagi va bosh m iya jarohatlari chastotasi va tasnifi. Klinik kechishi, diagnostika, asoratlari. 1-tibbiy va vrachgacha yordam . BrTP, ATOdagi tibbiy y o rd a m hajm i. G ospitalda ixtisoslashgan yordam ni tashkil qilish. R eabilitatsiya. O qibatlari va safga qaytish. D arsn i o 't k a z is h u siub i: dars klinika-neyroxirurgiya b o lim in in g o ‘quv x o n asi, p a la ta la r , b o g ‘lov xonasi va o p eratsiy a x o n asid a o ‘tkaziladi. 0 ‘q uv x o nasida nazariy savollar ko‘rib chiqiladi, p alata- larda talabalar kalla suyagi va bosh miya jaro h atlari oigan bem orlar- ni ko‘rib c h iq a d ila r, bo g ‘lov xonasida kalla suyagi jaroh atlang an b e- morlarga bog‘iam q o ‘yiladi, davolash va diagnostik tadbirlar o ‘tkaziladi. Operatsiya x o n asid a o 'q itu v ch i kalla suyagi va bosh miya o p eratsiya- sini ko‘rsatadi. M a s h g ‘uIot. K alla s u y a g i va b o sh m iya yopiq ja r o h a tla r i. Hozirgi zam on uru- shida um um iy jaro h a tla n g an larn in g 1 5 -3 0 % ini kalla suyagi va bosh miya jaro h ati o lg a n la r tashkil etishi m um kin. Barcha bosh m iya jarohatlari uchta asosiy guruhga b o lin a d i: 1. M iy a yop iq ja r o h a ti miya chayqalishi sim ptom lari bilan kechadi. Bu eng k o ‘p u ch ray d ig an jaro h atd ir. B archa bu nday jaro h a tla n g an - larni klinik k o ‘rin ish lari sezilarli boMmagan miya chayqalishi o lgan- larga va klinik k o ‘rinishi yaqqol boMganlarga b o ‘linadi. Q isqacha: M YJ - chayqalish (ko 'rin arli, yaqqol) b o ‘ladi. Birin- chilarni o ‘tirg an h o la td a ko‘chirish qilinadi. Ikkinchilarni faqat y ot- gan holatda k o 'c h irila d i. www.ziyouz.com kutubxonasi 2. M iya yopiq jaro h ati, m iya lat yeyishi sim ptom lari bilan kechadi (yengil, o ‘rta og‘ir, og‘ir darajali). MYJ - lat yeyish (I, II, III darajali) 3. M iy a yopiq ja r o h a ti k a lla suyagi ichi g e m a to m a s i n ati- ja s id a k u c h a y ib b o ru v c h i b o s h m iy a e z ilis h i s im p to m la r i, tez rivojlanadigan miya shishi, pnevm asefaliya, kalla suyagin in g katta m aydonida botiq sinish bilan kechadi. Q isqacha: MYJ - ezilish. M iya kom pressiyasi (e zilish ) kuchayib borayotgan jarohatlanganlarga b irin ch i navbatda ja rro h lik m uolajalari o ‘tkazish talab qilinadi. Sanab o ‘tilgan bosh miya ja ro h a ti kalla suyak- lari shikastlanishi bilan birga b o iis h i m um kin. Kalla suyaklari sinishi jo y lash ish i b o ‘yicha (kalla g u m b azi, asosi) va turi b o ‘yicha (chiziqli yoki y o riq li, botib kirgan, p a rc h a li sinish)ga bo 'lin ad i. M iya yopiq jarohati sim p to m lari um um iy (u m u m m iy a ) va m a- halliy ( o ‘choqli) b o la d i. U m um m iya sim ptom lari: b e h u sh h olat, bosh o g ‘rig‘i, qayt qilish, bradikardiya, bosh aylanish. U la r m iya ish faoliyatining buzilishidan kelib chiqadi. M ahaliiy (o ‘choqii) s im p to m la r falajlar, afaziya, sezu v ch an lik va ko‘rishning buzilishi. Mahaliiy (o ‘choqli) sim ptom lar m iy aning qaysidir m arkazi, analizatorlar joylangan qism i jarohatlanish i n atijasid a yuzaga keladi. Y opiq-ochiq miya jarohati klinik kechuvi og‘irligi h u sh in i yo‘qotish darajasi va m uddatiga qarab b ah o lan a d i. H ushdan k etish ho latin in g q u y id ag i gradatsiyasi q ab u l q ifin g a n (A. N. K o n o v a lo v , 1982): 1. A niq. 2. Yuzaki ganglik. 3. C h u q u r ganglik. 4. S o p o r. 5. Yuzaki kom a. 6. C h u q u r koma. 7. 0 ‘ta c h u q u r koma. M iy a n in g c h a y q a lis h i. M iy a c h a y q a lis h i u c h u n h u s h n in g yo‘qotilishi, ko‘ngil aynishi, b osh o g ‘rig‘i, bosh ay lan ishi, shuningdek, jaro h at olgan holat va u n d a n oldin gi davrga n isb a ta n x o tiran in g buzilishi (retrogard, ante grad am n ez iy a) b o la d i. B a’zid a 1—2 h afta- lardan so ‘ng nerv hujayralarining degeneratsiyasi va h a lo k boMishi kuzatiladi. Sog‘aygandan so‘ng ag a rd a shikastlanish y o p iq va nisbatan kam to ‘qim a jabrlangan bo‘lsa sim p to m lar qolm aydi. L o zim b o lg a n rejim va davoiash o ‘tkazilm asa, keyinchalik bu o ‘zg a rish la r tu rli asor- atlarga olib keladi. Klinik kechuvi yaqqol b o ‘Jm agan miya chayqalishi qisq a m u d - datli (1 — 10 daqiqa) yoki hushn i toMa yo‘qotish, bosh o g ‘rig ‘i, k o ‘ngil aynishi, quloqlardagi shovqin, holsizlanish bilan ifodalanadi. Teri q o p- lam lari birinchi soatlarda o q im tir, bradikardiya b o ‘lishi m u m k in . K asalxonada o ‘rta davoiash m u d d a ti 7—10 kun. Miya chayqalishining yaqqol klinik k o ^ n is h i uzoq m u d d atli h u sh - www.ziyouz.com kutubxonasi ning y o ‘qotilishi (20 daqiqadan 1—3 soatgacha), retrograd am neziya, qusish, holsizlanish, uzoq m u d d atli hushsizlik holatidan chiqayotgan davrda savollarga kechikib javob qaytarish, bosh og‘rig‘i, bosh aylani- shi, b rad ik ard iy a, reflekslarning susayishi bilan ifodalanadi, te n qop- lam lari o q im tir, nam , terlashning kuchayishi, jaroh atd an keyin uzoq m u d d at darm onsizlanish, astenizatsiya kuzatiladi. Rentgenogram m alarda kalla suyaklarida o ‘zgarishlar yo‘q. N oaniq holatlarda likvorni tekshirish yordam beradi. KasaJxonada o ‘rta davolanish muddati 3—6 haftagacha. B o sh m iyaning la t yeyishi. Tashxisiy belgilari: rentgenogram m ada kalla suyagi butunligining b u zilish i, likvorda qon aralashm asi. Bosh m iya la t yeyishi ortga q aytuvch i funksional va ortga qaytm as kom - p en sa tsiy ala n m a g an m orfologik o ‘zgarishlam ing kontuzion nekrotik o ‘c h o q la r k o ‘rinishida n am o y o n etadi. Bosh miya lat yeyishi klinik q o 'r in is h id a o ‘choqli sim ptom lar: q o ‘l-oyoq)ar falaji, afaziya, k o ‘rish, e sh itish , ru h iy atn in g buzilishi yetakchi o ‘rin tutadi. H u sh n i y o ‘qotish holati ja ro h a t olgan vaqtda em as, balki biroz v a q td a n s o ‘ng ro ‘y berishi m u m k in , bu esa bem or ahvolining yo- m o n lash g an lig in i ko'rsatadi. Bosh miyaning lat yeyishi yengil, o'rta, og‘ir darajali bo‘lishi mumkin. Yengil darajali bosh miya ja ro h a ti miya chayqalishi kabi kalla suyagi va m iya jaro h a tin in g yengil form asiga kiradi. Bu miya chayqalishi va bosh m iy an in g lat yeyishi orasidagi chegaraviy klinik ko‘rinishdir. U bem or u m um iy ahvoli qoniqarli holatida, nisbatan qisqa muddatli hushni yo‘qotish (taxm inan 1 soat davom ida), birinchi bir necha kunlar mobay- n id a tik la n m a y o tg a n b osh m iy an in g organik sh ik astlarin i yaqqol b o ‘lm ag an o ‘choqli sim ptom lari bilan ifodalanadi. 0 ‘rta o g ‘irlikdagi bosh m iya lat yeyishiga q o ‘l-oy oq ning falaji, n u tq n in g buzilishi, gem ianopsiya k o ‘rinishidagi yarim sharlarning sez- ilari o ‘c h o k li sim ptom lari, m iya chayqalishidagidan u zoq ro q h ush n- ing y o ‘q o tilish i (taxm inan 1—2 so a tla r davom ida), b em o rnin g ahvoli o ‘rta o g ‘irlik d a boMishi xosdir. B osh m iyaning og‘ir lat yeyishi uzoq muddatli hushning yo ‘qoti!ishi (so m n o len tsiy a, sopor, k o m a), p o ‘stloq osti to ‘qim alari, o ‘qning di- ensifal va m ezen sefal-bulbar qism lari shikastlanganligi sim ptom lari, u lam in g hayotiy zarur nafas olish, yurak-qon tom ir, adaptatsion-trofik funksiyalarn in g buzilishi bilan farqlanadi. 0 ‘z -o ‘zidan siyish va d e- fekatsiya kuzatiladi. B osh m iya siqiiishi B osh m iya siqiiishi bosh c h a n o g ‘i ichida epidural, subdural yoki in traseb e ral q o n quyilishi n atijasid a yuzaga keladi. B oshlanishida, in trasereb ra l q o n quyilishi kalla ch a n o g ‘ida «zaxira» b o ‘shlig‘i borligi hisobiga siqilishning klinik sim p to m larin i chaqirm aydi. B unda a w a li- www.ziyouz.com kutubxonasi ga kalla gum bazi va miya asosidagi likvor yo ‘llari siq iladi va orqa miya suyuqligining subaraxnoidal o raliqqa surilishi k u zatilad i. K eyin- chalik g em ato m an in g kattalashuvi natijasida m iya yuzasidagi v en a la r siqila boshlaydi. K eyingi m iya chayqalishi sim p to m ia m in g y o ‘qolishi bilan boradigan ko‘rinish « yorug 1 davr» b o ‘lib, ven oz q o n k etishda arterialga n isbatan uzunroq b o la d i. «Y orug‘ davr» yirik a rte ria l qon ketishida deyarli b o ‘lm aydi, m asalan , o ‘rta qobiq arte riy asid a. Siqi- lish kiinik sin drom i to ‘lqinsim on rivojlanishi bilan ifo d ala n ad i. A w a - liga u yoki bu darajadagi m iy an in g ch ay q alish i yoki k o n tu ziy asi ko'rinishi kuzatiladi. K eyinchalik shikastlangan hushsiz h o la td a n chiq a- di va b a’zida qo n ketish tezligi k atta b o ‘lm aganda b ir n e c h a soat ( 2 - 3 kun) o ‘zini qoniqarli his eta d i. ¡Com pensator m o slash u v yetish- m ovchiligi yuzaga kelganda va qo n ketishi d avom e tg a n d a qattiq bosh og‘rig‘i paydo b o lis h i, m iya siqilishining b irin ch i xavfli belgi- sidir. Tez orada psixom ator q o ‘zg‘alish, y a’ni b e m o r k uchayayotgan qattiq bosh og‘rig‘iga dosh bera olm aydi. M ana shu v aq tid a epileptik tutqanoq, qusish, anizokoriya (gem atom a yuz bergan to m o n d a doim o qorachiq kengayishi kuzatilm aydi, miya kom pressiyasining boshlanishi davrida q orachiq kichrayishi m um kin ). Ba’zida tax ik ardiy a kuzatiladi. So‘ngra m iya ish faoliyatining susayishi davrida y a ra d o r lanj h olatda bo ‘ladi, k o 'p in ch a gem iparez rivojlanadi, bosh c h a n o g ‘i va m iya nerv- larining shikastlanishi, gem atom a to m o n id a q o rach iq n in g kengayishi, hushni yo‘qotish yuz beradi. B em orlarda nafas olish, y u ra k -q o n to m ir, yutinish funksiyalarining buzilishi kuzatiladi, bu esa c h u q u r o ‘zgarishlar bo ‘lganidan dalolat beradi. A garda operatsiya o ‘tkazilm ay b o sh chano g‘i ichidagi gem atom a olib tashlanm asa, sodir b o klgan k o m a h olatid an so‘ng nafas olishning t o ‘xtashi va o ‘lim qayd etiladi. Tashxis q o ‘yishda operatsiy ad an oldin y uqorida k o ‘rsa tib o ‘tilgan kiinik ko‘rinishlarda va sim p to m lar kechuvidan ta sh q a ri ex o e n tse falo - grafiya tekshiruvi (exo - g em ato m ad a n q a ra m a -q a rsh i to m o n g a 5 - 10 m m siljiydi), tashxisiy freza teshiklari q o ‘yish, p n e v m a e n tse fa lo - grafiya va angiografiya o ‘tkazish tavsiya etilishi m u m k in . N ovokainli tekshiruvni ham yoddan chiqarish kerak em as, u n d a o ‘ch oqli sim p to m lar gem ato m ad an qaram a-q arsh i to m o n d a kechishi k u ch a y ad i (n o- vokain tekshiruv: 2 - 3 ml 1% li novokain eritm asi y u b o rilg an d an keyin 5 - 1 0 daqiqa davom ida b e m o r holati k u zatilad i, s o ‘n g ra vena ichiga sekin -asta 15 daqiqa d av o m id a 30 ml l% li n o v o k ain eritm asi yuboriladi. B uning natijasida nevrologik holat k u za tilad i). M iya ch a n o g ‘i ichidagi g e m a to m a n i olib tash lash b o ‘y ic h a o p e ratsiya tashxisiy freza teshiklarini kengaytirish va g e m a to m a ustida rezeksion trep an atsio n deraza hosil qilib yoki g e m a to m a ta x m in qili- nayotgan to m o n d a kalla c h a n o g 'i suyagining plastik trep a n atsiy asin i qilish orqali am alga oshiriladi. www.ziyouz.com kutubxonasi S uyak plastik trepanatsiyasi yum shoq to ‘q im alarn i taq asim o n yoki to ‘g ‘ri kesm a q o ‘yish y o l i bilan bajariladi. G e m a to m a q osh iq cha yor- d a m id a olib tash lan a d i, iliq n atriy xloridning izo îo n ik eritm asi bilan yuviladi yoki asp ira to r y o rd a m id a so'riladi. T inchlik davrida neyroxirurgiya tajribasi shuni ko ‘rsatadiki, nafaqat gem atom a, balki yakka miya kontuziya o ‘choqlari ham olib tashlanishi, ayniqsa lat yegan o ‘choq joylashuvi shubha tug‘dirsa maqsadga muvofiqdir. K alia suyagi va m iya y opiq jaro h a ti olganlarning 10—15 foizida ahv o lin in g o g ‘irligi bosh c h a n o g ‘i ichidagi bosim ni tu sh ib ketishi oqi- b a tid a (g ip o ten z io n sin d ro m ) b o la d i. Bu likvoreya yoki xorioid chi- gal to m o n id a n o rq a m iya suyuqligi ishlab ch iq arish in in g kam ayishi tufayli r o ‘y beradi. B unday h o la td a bem orlarda c h a n q a sh kuzatiladi, u lar b o sh n i tu sh irib yotishni afzal ko‘radilar (yostiqsiz). Lyum bal p u n k siy ad a o rq a m iya suyuqligi bosim i 6 0 - 2 0 m m suv ustunigacha pasayadi. D avolash m aqsadida organizm ni suyuqliklar bilan t o ‘yintirish tavsiya etiladi. K alia suyagi d a rz ketishi va sinishi K alia suyagi darz ketishi, sinishi va ayniqsa kalia c h a n o g 'i asosi- ning sin ish lari nafaqat m iyaning chayqalishi va lat yeyishi bilan, balki b u ru n , q u lo q y o ‘llariga qo n yoki likvor ketishi b ilan kuzatiladi. K o‘z atro fid a q o n quyilishi «ko‘zoynak simptom i» kuzatiladi. K alia chanog‘i a so sin in g sinishida ko‘p in c h a kalia - m iya nervlari (eshituv, yuz, o lib k etu v ch i, k o ‘zni h arak atg a keltiruvchi) ja ro h a tla n a d i. Singanlik t o ‘g ‘risida yak u n iy tashxis faqat rentgenologik teksh iru vd a q o ‘yiIadi. K alia suyagi asosining sinishi b o lg a n jaro h atlar n afaqat miya yopiq jaro h a tla rid a k o ‘rsatiladi, u m um iy davolash m uolajalariga (tinchlik, se- dativ vositalan analeptiklar, y u rak-qon tomir, nafas olish faoliyatini yax- shilovchi, degidratatsiya qiluvchi preparatlar), shuningdek infeksion asor- atlari oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar o ‘tkazilishini talab etadi. K alia suyagi va m iyaning o ‘q tekkan ja ro h a tla ri. Kalia suyagining o ‘q tekkan jarohatlari uch guruhga b o ‘linadi: yum shoq to ‘qim alarning yaralanishi (suyakning jarohatisiz), suyak sinishi, lekin miya qattiq parda- sining jarohatisiz kalia suyagini teshib kirmagan yaralanish (ekstradual) va suyak, m iya pardalari va m oddasining jarohatlanishi kuzatilgan, bosh suyagi va m iyani teshib kiruvchi (intradural) yaralanishi. K alia suyagi va m iya o ‘q te k k a n jarohatlari u larn i ja ro h a t kana- lin in g xususiyatiga (kirib q o lg an , tegib o ‘tgan, tesh ib o ‘tg an , tashqi va kalia suyagi ichiga re k ash etli), yarador qiluvchi snaryad turiga (o ‘q te k k a n , za rra ch ali-sh arik li, strelkalar), yaralanish soniga (bitta, k o ‘p s o n li), Iokalizatsiyasiga (p e sh o n a , tepa, chakka, en sa , parabazil- www.ziyouz.com kutubxonasi y a r-p esh o n a-o rb ital, ch a k k a-so ‘rg ‘ich sim o n va b o sh q a), ja ro h a tla n is h to m o n i (o ‘ng, chap, parasaggital, ikki yarim sharli) va b o sh suyagi sinishining ko'rinishiga (to ‘liq m a s, chiziqli darz ketish, b o tib kirgan, parch alan g an , teshikli, za rra ch ali) q arab tashxis q o ‘y ilishini taq ozo etadi. B archa ko‘rsatilgan e le m e n tn i o ‘zida ja m qilgan k en g k o ‘lam li tashxis faqat m axsus gospitalda q o ‘yilishi m um kin. K alla suyagi yumshoq t o ‘q im alarin in g ja ro h a tla n ish i. Bu turdagi jaro h a t bosh sohasi terisi, ap a n e v ro z i, m ushaklari yoki suy ak p a rd a - sin in g ja ro h a tla n ish i bilan ifo d a la n a d i. Bu g u ru h y a ra la n g a n la rd a y o ‘ldosh m iyaning yopiq ja ro h a ti k u zatilm an gan da ja ro h a tla n is h yengil hisobianadi. K alla suyagi yum shoq t o ‘q im a la rin in g jaro h a tla ri k o ‘p in c h a miya chayqalishi va lat yeyishi bilan b irga subaroxnoidal q o n q u yilishi ham kuzatiladi, bu esa q o ‘shm a ra d ia tsio n shikastlanishlarga xosdir. Teshib kirm agan ja ro h a tla r. M iya q attiq pardasi b u tu n lig i saq lan - gan holda yum shoq to ‘qim a va suyakn ing sh ik astlan ish id ir. Bu tu r dagi ja ro h a t og‘ir hisoblanib, k o ‘p in c h a siljigan suyak b o ‘laklari bilan m iyaning kontuziyaga uchrashi, b a ’zi hollarda bosh suyagi ich id a qon quyilishlar kuzatiladi. A m m o sin g a n h o lat va y araning m ik ro bli iflos- lanishiga qaram asdan sh ik astlan m ag an m iya qattiq p ard asi infeksiya- ni c h u q u rd a yotgan to ‘qim alarga tarqalish in in g o ld in i o lad i. K alla suyagi va m iyaning tesh ib kiruvchi ja r o h a tla r i B unda yum shoq to ‘qim alar, suyaklar, m iya p ard alari va m iya j a rohatlanishi kuzatiladi. Jaro h at k an a lin in g yo ‘nalishi tu rlic h a boUishi m um kin, bun da bosh miya p o ‘stlog‘i, p o ‘stloq osti sohasi, qo rinch alar, bazal gangliyalar, o ‘q (stvol) ja ro h a tla n g a n b o iis h i m u m k in . A yniqsa m iyaning ch u q u r qismi va o kqi (stvol) jaro h atlan ish i xavflidir. K lin ik asi. T e sh ib k iru v ch i ja r o h a tla n is h y a r a la r d a , a v v a la m - b o r , n e r v h u ja y r a la r in in g to r m o z l a n i s h i n a t i j a s i d a h u s h n i n g y o ‘q o lish i b ila n ifo d ala n ad i. H u s h n i y o ‘q o tish m u d d a ti b ir n e c h a d a q iq a d a n b ir n ec h a k u n g a c h a , c h u q u rlig i esa s e z ila rs iz g a n g lik h o la tid a n yoki uyquga m o y illig id a n , to so p o r y o k i k o m a h o la ti- g a c h a b o i i s h i m um kin. 0 ‘ta o g‘ir hushning buzilishi va rivojlangan o ‘q (stvol) sim ptom lari m iyaning zam onaviy o ‘qlar b ilan jaro h a tla n ish id a kuzatiladi. Q ach o n k i m iyada vaqtincha tebranuvchi b o ‘shliq lar hosil b o l i b , n afaq at m iya m oddasida keng birlam chi n e k ro z zonasi hosil b o ‘lad i, balk i m iya funksiyalarining ikkilamchi b u zilish i, keng ikkilam chi n e k ro z la r ham qo n va likvor aylanishining buzilish i hisobiga kuzatiladi. www.ziyouz.com kutubxonasi Y arad o rla rd a hushni y o ‘q o tish bilan birga qayt qilish, shuningdek, p six o m a to r q o ‘zg‘alish, o ‘sib boruvchi bradikardiya b o ‘lishi m um kin. J a ro h a td a n keyingi birinchi so a t va kunlar (boshlang‘ich davr) um um - m iya sim p to m lari o ‘choqlilardan ustun yuradi. S hifokoriarning diqqati h u sh , nafas olish, yurak faoliyati va yutinish hoiatlariga qaratilishi lozim . Y a rad o r bilan m uloqotga kirishga harakat qilish, uning tashqi m u h itd a g i, q anday sharoitda ja r o h a t yuz berganini aniqlash, hushni y o ‘q o tish b o ‘lganligini qayt q ilish , tutqanoq, falajlar yuz bergan-ber- m aganligini bilish lozim. Y a rad o rn in g hushsiz h o la tid a asosiy d iq q at-e’tib or jaro h atn in g ho- latiga, u n dagi ajratm a (q o n , o rq a miya suyuqligi), m iya detritining yalligManish reaksiyasi m avjudligiga qaratiladi. K o‘z qorachig‘ining kat- taligi, sh ak li, yorug‘ga reaksiyasini tekshirib ko‘rish lozim . Kornial re ile k sla m in g y o ‘qligi, k o ‘z o lm alarin in g chayqalishi, «suzib yurishi» m iy an in g stvol qism ida yuz b erg an o'zgarishlardan dalolat beradi. Y a ra d o rd a og'riq n i sezish reaksiyasining borligi, yutinish refleksi- n in g saqlangan lig i, p atologik reflekslar m avjudligini aniqlash aha- m iyatlidir. Jaro h atla n ish n in g boshlang‘ich davrida o ‘choqli sim ptom lam i aniq lash y a ra d o rn in g hushsiz h o la tid a qiyinchilik tu g ‘d irad i. B a’zida o g ‘riq q a sezuvchanlik tek sh irilg an d a falaj bo'lm agan q o ‘l-oyoqlarning aktiv (h im o y a kabi) harak atlari kuzatiladi. Y a ra d o r hushsizlik h o la tid a n chiqayotganda (2 -3 -k u n la r), birinchi o ‘ringa o ‘choqli va qobiqli sim p to m la r chiqadi. A na shu erta reak- siyalar va aso ratlar d eb atala d ig a n ikkinchi bosqichda (uning davo- m iyligi 3 kun d an so ‘ng 3—4 haftagacha) harakatlar chegaralanganli- gi, sezu v ch an lik , s o ‘zlash, esh itish , ko‘rishning buzilishi, reflekslar o ‘zg arishini an iq k o 'rsatish m u m k in . M e n in g it yoki su baraxnoidal q o n quyilishini k o ‘rsatuvchi miya p a rd a sin in g q o ‘zg‘aluvchanligi sim p tom larini (ensa m ushaklari qisqa- rishi, K ern ig , Bruzdinskiy, G ile n sim ptom lari) m avjudligini tekshirish lozim . M en in g it ayniqsa ja ro h a td a n keyingi 7—14-kuniarda yuzaga keladi. U m iyada travm atik sh ish n in g kam ayishi, subaroxnoidal tir- q ish la rn in g ochilishi va infeksiyaning miya pardalari b o ‘ylab tarqali- shi n atijasid a ro ‘y beradi. Bu d av rd a yaralanganlarni evakuatsiya q i lish xavflidir. J a ro h a tla n g a n d a n keyingi 3 —4 haftalarda erta aso ratla r y o kqolishi va in fe k sio n o ‘c h o q n in g ch e g ara la n ish i bosqichida (3 h aftadan 3 o y g a c h a ) m iyadagi ja ro h a t k a n a li atrofida biologik h im o y a t o ‘sig‘i h o sil b o ‘lishi va ja ro h a tn in g c h a n d iq bilan q o p lan ish i kuzatiladi. J a r o h a t ja ra y o n in in g g ijo b iy k ec h isliid a bu b o sq ich y arad o rn in g so g ‘a y ish i b ilan tugaydi. www.ziyouz.com kutubxonasi |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling