1. Дори моддаси, дори воситаси, дори шакли ва дори препарати тўғрисида тушунча

Fenotiazin unumlari: aminazin, meterazin, triftazin,ftorfenazin.
Bulardan aminazin birinchi va ta’sir doirasi keng neyroleptik, shu
moddalarga xos hamma xususiyatlari bor, yangi olinadigan moddalar
asosan aminazin bilan taqqoslanadi.
Aminazin markaziy nerv sistemasiga, vegetiv innervatsiyaga, ijrochi
a’zolarga hamda moddalar almashinuviga ta’sir ko'rsatadi. Aminazin
psixozga qarshi hamda sedativ ta’sirga ega, yuqori miqdori bir qadar
uyqu keltiradi, mushaklami bo'shashtiradi.
Aminazinning potensirlash xususiyati bor, bu modda og'riq
qoldiradi, narkoz holatini paydo qiladigan, uxlatuvchi moddalar ta’sirini
va ta’sir muddatini oshiradi. Aminazin qusishga, hiqichoqqa qarshi ta’sir
ko'rsatadi. Aminazin periferik efferent hamda afferent innervatsiyaga
ta’sir etadi. Aminazinning a - adrenolitik, M-xolinolitik, gangliolitik
ta’siri bor: a - adrenolitik ta’siri tufayli to'qimalarning katexolaminlarga
sezuvchanligini, ulaming hujayra membranalari dan o'tishini hamda
presinaptik tolalardan ajralishini kamaytiradi, qayta so'rilishiga
to'sqinlik qiladi. Aminazin atropinga o'xshab so'lak, bronxial,
oshqozon-ichak bezlari sekretsiyasini kamaytiradi. Afferent
innervatsiyaga ta’siri tufayli aminazin mahalliy anesteziyalovchi
xususiyatga ega. Gistaminoretseptorlami (H,) bog'lab, gistaminga qarshi
hamda miotrop, spazmolitik ta’sir ko'rsatadi.
Aminazin yurak va qon tomir sitemasiga ham ta’sir ko'rsatadi —
qon bosimini pasaytiradi, gipotenziv ta’sir mexanizmi ancha murakkab:
qon tomirlarini a - adrenoretseptorlami bog'lash, gipotalamus
markazlari faoliyatini kamaytirish, miotrop, spazmolitik, tomirlami
toraytinivchi kompensator reflekslami susaytirish hamda yurakni zarbli
kuchining kamayishi bilan bog'liq. Shu bilan birga aminazin aritmiyaga
ham qarshi ta’sir etadi; yangi tug'ilgan chaqaloqlarda kuzatiladigan
pilorospazmni yo'qotadi, pilorik sfinkterda joylashgan
adrenoretseptorlami bog'lab, ulaming qisqarishini bartaraf etadi.
Aminazin ruhiy kasalliklarda: shizofreniya, psixomotor
qo'zg'alishlarda, maniakal-depressiv psixozlarda, qusishni, yangi
tug'ilgan chaqaloqlarda uchraydigan pilorospazmni davolashda,
neyroleptoanalgeziyada qo' llanadi.
Aminazin og'iz yoki parenteral yo‘llar orqali yuboriladi, jigarda
ko'p miqdorda to'planadi, biotransfonnatsiyaga uchraydi, o'zi hamda
metabolitlari asta-sekin buyrak va ichak orqali chiqib ketadi. Uzoq
muddat mobaynida qo'llanganda aminazinga o'rganib qolinadi, uning
ta’siri kamayib boradi. Aminazinning sedativ, gipotenziv, qusishga
qarshi xususiyatlariga nisbatan o'rganish ku/atiladi, psixozga qarshi
ta’siriga o'rganish paydo bo'lm aydi. Aminazin qo'llanganda
kuzatiladigan salbiy ta’sirlar; qon bosimining pasayishi, ortostatik
kollaps holati, agranulotsitoz, jigarda o'zgarishlar (sarg'ayish) paydo
bo'lishi hamda asosiy salbiy ta’sir—neyroleptik sindrom, ya’ni
ekstrapiramid o'zgarishlar—parkinsonizm holadari ro'y berishi mumkin.
Bolalarda ekstrapiramid o'zgarishlar kattalarga-nisbatan ertaroq paydo
bo'ladi.
Fenotiazin unumli boshqa moddalarning faimakologik xususiyatlari
asosan aminazinga o'xshab ketadi.