1. tabiat va inson

10-mashq 
 1. Marmar, muz va jezdan qilingan uchta kubcha bir xil 
hajmga ega. Ulardan qaysi birining massasi eng katta va 
qaysi biriniki eng kichik bo’ladi? 
2. Har birining massasi 2 kg bo’lgan chinni jism-ning 
hajmi kattami yoki temir jismnikimi? Nima uchun? 
3. Balza – eng yengil daraxtdir. Bu daraxt yog’ochi 100 sm
3 
ining 
massasi 12 ga gat eng. Balza yog’ochining zichligini 
3
sm
g
va 
3
m
g
hisobida aniqlang.
22. JISMNING MASSASINI VA HAJMINI UNING 
ZIChLIGIGA QARAB HISOBLASH 
Amaliy ishlarda moddaning zichligini bilish juda 
muhimdir. Injener mashina bunyod etayotganida unga 
sarf bo’ladigan materiallarning zichligi va hajmiga 
qarab, bo’lg’usi mashinaning massasini oldindan 
hisoblab topishi mumkin. Uy qurishdan oldin uning 
massasini hisoblab topish va binobarin, qurish 
materialidan qancha kerak bo’lishini aniqlash mumkin 
Hajmi 50 m
3
bo’lgan temir yo’l sisternasidagi ben-zin 
massasini aniqlash kerak bo’lsin, deb faraz qilaylik. Jadvaldan 
benzinning zichligini topamiz. U 710 
3
m
kg
ga teng. Demak 
hajmi 1 m
3 
bo’lgan benzinning massasi 710 kg ekan. Hajmi 
50 m 
3
bo’lgan benzinning massasi uning 1 m
3
ining 
massasidan 50 marta katta, ya’ni 710 kg ∙ 50 = 35500 kg = 
35,5 t. 
Shunday qilib, jismning massasini zichligi va hajmiga 
qarab hisoblash uchun zichlikni hajmga ko’paytirish kerak:
hajm
zichlik
massa


yoki 
V
m


. 
Agar jismning massasi ma’lum bo’lsa, u holda jism 
tashkil topgan modda zichligiga qarab uning hajmini 
topish mumkin. Masalan, jism noto’g’ri shaklga ega 
bo’lgan hollarda hajmni bunday usulda aniqlash ancha 
qulay bo’ladi, chunki uning hajmini chizg’ich yordamida 
aniqlashning imkoni yo’q. 
Jismning hajmini uning zichligiga qarab hisoblash.
V
m


formuladan V ni topamiz, 

m
V

. 
Misol. Xarsang toshning massasi 6,5 t, zichligi esa 
2600
3
m
kg
. Toshning hajmi qanday? 
m=6,5t=6500 kg.
3
3
5
,
2
2600
6500
m
m
kg
kg
m
V




. 
1. Jismning zichligi va hajmiga qarab uning massasi 
qanday hisoblanadi? 2. Jismning zichligi va massasiga 
qarab uning hajmi qanday hisoblaniladi?
11-mashq 
1. Hajmi 10 l bo’lgan suvning, benzinning,
simobning massasini aniqlang. 
2. Hajmi 100 sm
3
bo’lgan qo’rg’oshinning massasi
qancha? Hajmi 100 sm
3
bo’lgan qo’rg’oshin pitraning 
massasi ham shuncha bo’ladimi? 
3. Besh litrli shisha idishga sig’adigan kerosin massasini 
aniqlang.