10–Mavzu. Temir yul avtomatika va telemexanika mantikiy amallar. Temir yul avtomatikasida ishlatiladigan mantikiy rakamli elementlar

Elektr sxemalarida relening tutashadigan (frontal) kontaktlarini a,b,c belgilar bilan, uziladigan (ortdagi) kontaktlarini inversiyali belgilar bilan belgilash kabul kilingan. «YUK» mantikiy takiklash funksiyasi, agar kirish kattaliklaridan biri tugri, ikkinchisi notugri bulganda, chikish kattaligi tugri bulishini kursatadi. b uzgaruvchi buyicha mantikiy takiklash funksiyasi f3 bilan kuyidagi kurinishda yoziladi: f3(a,b)ka . Buning ma'nosi, agar asosiy kirish kattaligi ak1 va takiklovchi uzgaruvchi kattaligi bk0 bulsa, chikish kattaligi birga teng buladi. Elektr sxemada (10.1,v-rasm) zanjir, fakat kontakta tutashganda va b kontakt uzilmagandagina xosil buladi. Mantikiy takiklash «VA» va «INKOR» elementlari bilan amalga oshiriladi. Kirishdagi ikkilik signallarni, chikishdagi ikkilik signallarga aylantirib beruvchi kurilmalar rakamli (diskret) kurilmalar deb ataladi. Agar chikish funksiyasi xozirgi dakikadagi kirish signalining kiymati bilan aniklansa, bunday kurilma kombinasion yoki bir taktli diskret kurilma deb ataladi.   10.2. Diskret kurilmalarning xotira elementlari   Avtomatika, telemexanika va aloka tizimlari kombinasion kurilmalardan AE dan tashkari, elementar, xotiraga ega, rakamli avtomatlar – triggerlarni uz ichiga oladi. Xotiraga ega bulgan diskret kuralmalar kup taktli yoki chekli avtomatlar deb ataladi. Trigger – ikkita barkaror xolatga ega bulgan sxemadir. Triggerlarning ikki asosiy sinfi mavjuddir – sinxron va asinxron. Asinxron triggerlar, informasion kirishlarga uzatiladigan u yoki bu signallar kombinasiyasi ta'siri ostida, yangi xolatga utadilar. Sinxron triggerlar, informasion kirishlardan tashkari, kushimcha S sinxron kirishga ega buladilar. Bunday trigger yangi xolatga shunday shart bilan utadiki, informasion kirishlardagi ma'lum signallar kombinasiyasi bilan birga, sinxronlash S kirishiga sinxronlashtiruvchi signal kelishi shart. kanday ishga muljallanganligiga karab, RS, JK, T va D – turidagi integral mikrosxema bilan amalga oshiriladigan triggerlar keng tarkalgan. RS turidagi trigger ikkita informasion kirish S va R xamda ikkita chikish, tugri Q va inversiyali ga ega buladi. S k1 bulganda, trigger birlik xolatga (Q k1; k0) keladi. R k1 bulganda, trigger nolli xolatga (Q k0; k1) keladi. Agar RkSk0 buladigan bulsa, trigger uz xolatini uzgartirmaydi. RkSk1 kombinasiya takiklangan kombinasiya xisoblanadi. Bunday kombinasiya kelib kolgan takdirda, triggerning xolati aniklanmagan xisoblanadi. JK turidagi trigger (10.2,b-rasm) xuddi RS – triggerdek ishlaydi, ya'ni J kirish S kirishga, K kirish esa R kirishga tugri keladi. Farki fakat shundaki JkKk1 kombinasiya ruxsat etilgan va uning kelib tushishi bilan trigger uz xolatini karama - karshi xolatga uzgartiradi. T turidagi trigger bitta informasiyali T kirishga ega, xar bir birlik signal bu kirishga kelishi bilan trigger uz xolatini karama - karshi xolatga uzgartiradi.