5-modul. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi 16-lekciya. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi Joba

29.2-súwret

Ekinshi tiptegi gidravlikalıq sekiriw qısılǵan kesimnen baclanadı (29.3-súwret). Joqarıda aytqanımızday h_c^II = h_b, yaǵnıy h_c hám h_b lar tutas tereńlikler bolıp tabıladı.

29.3-súwret
Úshinshi tipte qısılǵan kesim suwǵa kómilgen boladı hám qısılǵan tereńlik h_c = h_b ǵa teń boladı (29.4-súwret). Bunda h_c^II ˂ h_b baqlanadı. Bul jaǵdayda tómengi befte gidravlikalıq sekiriw baqlanbaydı.

29.4 – súwret

Kórinip turǵanday, I tip maqul emes, sebebi l aralıqta tezlik úlken mániste baqlanıp, bul jaǵday ańǵardıń bekkem bolıwın talap etedi. Eń qolayı III tip bolıp tabıladı, sebebi bu jaǵdayda tezlik kishi boladı. Sonıń ushın gidrotexnikalıq qurılıslardıń tómengi beflerin joybarlawda h_c^II < h _b shártin orınlawǵa háreket qılınadı.

Demek, h_b hám h_c^II lerdi biliw áhmiyetli másele esaplanadı. Bizge belgili, h_b nı tuwrıdan tuwrı ólshew jolı menen yamasa tegis háreket teńlemesi járdeminde anıqlaw múmkin. Al h_c^II bolsa h_c ǵa baylanıslı halda tabıladı. Demek, h_c nı aniqlaw kerek boladı.
Qısılǵan kesimdegi tereńlik h_c hám onıń menen baylanıslı tutas h_c^II tereńliklerdi anıqlawǵa imkan beriwshi teńlemeni izlewde tómendegi gidrotexnikalıq qurılıs sxemasınan paydalanamız (29.5-súwret).

29.5 – súwret

Tómendegi belgilewlerdi kirgizemiz:
₀–aǵıp keliw tezligi; T–teńlestiriw tegisligi 0-0 ge salıstırǵanda joqarǵı beftegi statikalıq napor; _c–kiishireygen kesimde suwdıń aǵıw tezligi; P₁-taslama diywalınıń joqarǵı bef tárepten biyikligi; P-taslama diywalınıń tómengi bef tárepten biyikligi; Z–suw qáddileriniń ayırması; H-napor.
Qısılǵan kesimdegi tereńlik h_c nı tómendegishe anıqlaymız. Usı maqsette a-a hám c-c kesimler ushın Bernulli teńlemesin dúzemiz:
α₀²/2g +P_a/γ+T = α_c²/2g +P_a/γ+h_c+h_f , (29.1)
Bul ańlatpanı H₀=H+α₀²/2g ǵa uqsas halda T₀=T+α₀²/2g hám h_f=∑ξ_c²/2g belgilewlerdi esapqa alıp, tómendegishe jazamız:
T₀=α_c²/2g+h_c+∑ξ_c²/2g, (29.2)
yamasa
T₀= h_c + (α+∑ξ)α_c²/2g, (29.3)
bul jerde ∑ξ – (a-a) hám c-c kesimler arasındaǵı qarsılıq koeffitsienti; T₀-joqarǵı beftegi gidrodinamikalıq napor yamasa a-a kesimniń birlik energiyası.
Joqarıdaǵı (29.3) ańlatpadan _c tezli kushın tómendegi teńlemeni alamız:
_c= [1/(α+∑ξ)][2g(T₀-h_c)]^1/2, (29.4)
Suw sarpın esaplaw ańlatpasın jazamız:
Q_c = φ_c _c[2g(T₀-h_c)]^1/2, (29.5)
Sońǵı ańlatpada φ_c(2g)^1/2= F_c ekenligin kózde tutıp, onı tómendegi kóriniste jaazamız:
Q_c = F_c  _c (T₀-h_c)^1/2, (29.6)
bul jerde _c–qısılǵan kesimniń kese kesim maydanı (_c=(b+mh_c)h_c yamasa _c=bh_c); φ_c–tezlik koeffitsienti, ol suwdıń qurılıstan aǵıp ótiwde energiya joǵalıwın esapqa aladı; F_c-tezliktiń ekinshi koeffitsienti.
Joqarıdaǵı (29.6) ańlatpa befler tutasıwınıń tiykarǵı teńlemesi bolıp tabıladı. Bul teńleme Q, φ_c, F_c, T, ₀, b, m lar belgili bolsa, h_c nı tańlaw jolı menen anıqlawǵa imkan beredi.
Tuwrı múyeshli eni b bolǵan ańǵar ushın (29.6) teńleme tómendegi kórinisti aladı:
Q/b = F_c(_c/b)(T₀-h_c)^1/2, (29.7)
yamasa
q = F_ch_c(T₀-h_c)^1/2, (29.8)
bul ańlatpa bolsa h_c nı esaplawǵa imkan beredi:
h_c = q/F_c(T₀-h_c)^1/2, (29.9)
Bul teńleme tańlaw jolı menen sheshiledi. Birinshi basqıshta túbir astında h_c= 0 dep qabıl etilip, h_c¹=q/F_c(T₀)^1/2 ańlatpa esaplanadı. Sońınan h_c¹ nıń esaplanǵan mánisi (29.9) ańlatpadaǵı túbir astındaǵı h_c ornına qoyıladı hám usı ańlatpa járdeminde esaplawlar tákirarlanadı.