5-modul. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi 16-lekciya. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi Joba

8-modul. Beflerdi tutastırıw haqqında ulıwma túsinigik
28-lekciya. Gidravlikalıq sekiriw
Joba:
28.1. Gidravlikalıq sekiriw hám bul hádiyseni tegis emes hárekettiń differensial teńlemesi arqalı túsindiriw
28.2. Gidravlikalıq sekiriw túrleri
28.3. Gidravlikalıq sekiriwdiń tiykarǵı teńlemesi


28.1. Gidravlikalıq sekiriw hám bul hádiyseni tegis emes hárekettiń differensial teńlemesi arqalı túsindiriw

Bizge belgili bolǵanday, prizmatikalıq ańǵarlar túbiniń uklonı i>0 bolǵan jaǵday ushın (tuwrı uklonlı ańǵar) tegis emes ilgerileme háreket differensial teńlemesiniń ekinshi kórinisi tómendegi kóriniske iye edi:

dh/ds = (i - Q²/K²)/(1-αQ²/g)(V/ω³)
bul teńleme bólimin kinetiklik parametri arqalı ańlatıw formulası:
αQ²/g)(V/ω³=P_k
Ol jaǵdayda (17.30) teńlemeni tómendegishe jazıwǵa boladıı:
dh/ds = (i - Q²/K²)/(1-P_k)
Eger bul teńleme oń tárepindegi bólshek bólimi nolge umtılsa, yaǵnıy 1-P_k =0 bolsa, onda teńlemeniń shep tárepindegi dh/ds=∞ boladı. Bunda:
a) 1-P_k = 0 bolıwı ushın P_k=1 shárti orınlanıwı kerek. Bul jaǵday aǵımnıń kritikalıq halatına yamasa aǵımnıń tereńligi kritikalıq tereńlikke teń bolǵan halatına sáykes keledi;
b) dh/ds=∞ teńligi h=f(s) funksiyası úziliksizliginiń buzılıwın, al erkin bet iymek sızıǵına júrgizilgen urınba bolsa teoriyalıq jaqtan aǵımnıń h=h_kr bolǵan kesiminde K-K kritikalıq sızıqqa perpendikulyar bolatuǵınlıǵın kórsetip turıptı (28.1-súwret).

28.1-súwret

Erkin bet iymek sızıǵınıń a bóleginde aǵım tereńliginiń keskin kóteriliwi júz beredi. Bul hádiysege gidravlikalıq sekiriw dep ataladı.

Gidravlikalıq sekiriw derlik barlıq gidrotexnikalıq qurılıslardıń tómengi beflerinde júz beredi. Sonıń ushın da bul hádiyseni úyreniw úlken ilimiy hám ámeliy áhmiyetke iye bolıp tabıladı.
Gidravlikalıq sekiriwdiń tiykarǵı belgileri tómendegilerden ibárat:
1) gidravlikalıq sekiriw aǵımnıń qısqa aralıqta kishi tereńlik hám úlken tezlikten keskinlik penen úlken tereńlik hám kishi tezlikke ótiwde baqlanadı;
2) nátiyjede aǵımnıń qısqa aralıq ishinde shawqımlı aǵımnan tınısh aǵımǵa aylanıwı bolıp ótedi.
Demek suw aǵımınıń tınısh emes halattan tınısh halatqa ótiwi gidravlikalıq hádiyse arqalı ámelge asadı. Joqarıda aytılǵanlarǵa tiykarlanıp, gidravlikalıq sekiriwge tómendegishe táriyp beriw múmkin: suw aǵımınıń h¹ kishi tereńlikten ózinen úlken bolǵan h¹¹ tereńlikke keskin ótiw hádiysesine gidravlikalıq sekiriw dep ataladı.
Gidravlikalıq sekiriw sxeması 28.2-súwrette kórsetilgen. Bul jerde h¹-gidravlikalıq sekiriw oblastınan aldıńǵı tereńlik; h¹¹–gidravlikalıq sekiriw oblastınan keyingi tereńlik; h_k-kritikalıq tereńlik; a_p-gidravlikalıq sekiriw biyikligi; l_n-tereńlikler keskin ózgeriwi baqlanatuǵın aralıq, ol sekiriw uzınlıǵı dep ataladı.



28.2-súwret
Gidravlikalıq sekiriw protsessinde aǵımnıń gidravlikalıq elementleri arasında tómendegi múnásebetler baqlanadı:
1) ₁ > ₂; 2) h¹ < h¹¹; 3) h¹ < h _k hám h¹¹ > h_k; 4) a = h¹¹ - h¹.
Bunda h¹ hám h¹¹ tereńlikler ózara baylanısqan yamasa tiyisli ráwishte birinshi hám ekinshi tutas tereńlikler dep ataladı, al ₁ hám ₂ úlkenlikleri bolsa aǵımnıń sekiriwden aldıńǵı hám keyingi tezlikleri bolıp tabıladı.