Axborot texnologtyalariuniversiteti mtgranova elvira aslam gvna, pozilova shahnoza xaydaraliyevna
Download 5.77 Mb. Pdf ko'rish
|
Kasbiy pedagogik faoliyatga kirish. Migranova E.A. Pozilova Sh.X
|
0 “0 ‘zbekiston tadbirkorlari: muam molar, fikrlar, ijtimoiy portret” ijtim oiy
tadqiqoti, ITM, 2006. 6 Masai an, Surxondaryo va Q ashqadaryo viioyatining ayrim m aktablarida o'qituvchilanung saikarn 30 foizi tugailangan oliy m a’Sumotga ega emaslar. 31 bilimlari yetarli emas. Biznesning kadrlar tayyorlashga b o ‘lgan ehtiyoji davlat ta ’lim muassasalarining bunday talabni qondirish qobiliyatidan ancha yuqori va tezkor b o ‘lmoqda. Bunday shart-sharoitlarda mehnat bozoridagi talab bilan kadrlar tayyorlashni muvozanatga keltirish qiyin. Natijada k o ‘p sonli mutaxassislar tayyorlangani holda ijtimoiy soha tarmoqlarida (sog‘liqni saqlash, ta ’lim) shtatlaming to ‘ldirilmaslik muammosi saqlanib qolmoqda6. Sanoat korxonalari uchun muhandis-texnik xodimlar, kichik biznes sohasi uchun malakali va tajribali menejerlaming yetishmovchiligi sezilmoqda. M ehnat bozori ehtiyojini hisobga olgan holda kadrlar tayyorlash boshqa sohalarda ham muammoligicha qolmoqda. Byudjet m ablag‘lari cheklangan va oliy ta ’limga talab ortib borayotgan hozirgi sharoitda davlat ta ’lim muassasalari bilan bir qatorda nodavlat ta ’lim sektorining ham ish olib borishi raqobatning rivojlani shiga k o ‘maklashadi. Biroq raqobatni rivojlantirish KTMD maqsadlaridan biri etib belgilanganiga qaramasdan O 'zbekistonda bugungi kunda bironta ham xususiy oliy o ‘quv yurti ro ‘yxatdan o ‘tkazilmagan. Amaldagi qonunchilikdagi mavjud ziddiyatlar tijorat asosidagi ta ’lim muassasalarim tashkil etish va ulam ing faoliyatini y o ‘lga qo‘yish imkoniyatini amalda yo ‘qqa chiqaradi. 0 ‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to ‘g ‘risida”gi Qonuni 6-moddasiga muvofiq nodavlat ta ’lim muassasasi, u 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar M ahkamasi tomonidan belgilangan tartibda davlat ro ‘yxatidan o ‘tgan paytdan boshlab yuridik shaxs huquqiga va ta ’lim faoliyatini k o ‘rsatish huquqiga ega boTadi. Biroq nodavlat ta ’lim muassasasi o ‘z faoliyatini boshlashi uchun litsenziya olishi lozim. 0 ‘z navbatida Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 1-martdagi 100-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Nodavlat ta ’lim muassasalari faoliyatini litsenziyalash to ‘g‘risida nizom”ning 8-moddasiga muvofiq litsenziya olish uchun ta ’lim muassasasi litsenziya berishni so‘rab murojaat qilgunga qadar yuridik shaxs maqomiga ega b o ‘lishi zarur. Natijada muammolaming bir-biriga bog‘liq xalqasi vujudga kelmoqda: litsenziya olish uchun yuridik shaxs maqomiga ega 32 b o ‘lish lozim, ammo qonun b o ‘yicha unga akkreditatsiyadan keyin ega b o ‘linadi. Akkreditatsiyani esa ta ’lim sifati belgilangan standartlar va talablarga javob berishi isbotlanganidan keyin, y a’ni talabalaming birinchi chiqarilishi amalga oshirilganidan keyingina olish mumkin. Xususiy oliy o ‘quv yurtlarini tashkil etish borasida aniq qonunchilik bazasining mavjud emasligi tufayli litsenziya olishni so‘rab Vazirlar Mahkamasi va Davlat test markaziga7 qilingan murojaatlar k o ‘rib ehiqilmasdan qolib ketmoqda. 0 ‘zbekistonda ta ’lim tizimini isloh qilish jarayonida ijobiy chet el tajribasiga tayangan holda vasiylar va kuzatish kengashlarini tashkil etish yo‘li bilan asta-sekin ta ’lim muassasalarini jam oatchilik tomonidan boshqarish tizimi joriy etilmoqda. U lam ing tarkibi, Nizomga muvofiq ta ’sischi tashkilotlar, mahalliy hokimiyat idoralari, tadbirkorlar doiralari, jamoatchilik tashkilotlari, jam g ‘armalar va homiylar tarkibidan shakllantirilib, oliy o ‘quv yurtlari ular orqali o ‘z muammolarini mustaqil ravishda hal qilishlari mumkin. Bugungi kunda bunday Kengashlar Samarqand Davlat universiteti, Navoiy tog‘ instituti, Toshkent davlat texnika universiteti va boshqa ayrim oliy o ‘quv yurtlarida mavjud. Vazirlar M ahkamasining alohida qarori bilan Toshkent Davlat universiteti 0 ‘zbekiston M illiy universitetiga aylantirilgan ham da unga ayrim tashkiliy va moliyaviy masalalami mustaqil hal qilish borasida qator vakolatlar berilgan. Bu qisman mustaqillik y o ‘lidagi dastlabki va hozircha yagona qadamdir. Biroq vasiylik va kuzatuv kengashlarining oliy o ‘quv yurtlari hayotidagi to ‘la qonli faoliyati haqida so ‘z yuritishga hali erta. K o ‘pchilik oliy o ‘quv yurtlarida vasiylik va kuzatuv kengashlari hatto rasman tuzilmagan ham. 0 ‘zbekiston Respublikasi oliy ta ’lim muassasasining Vasiylik kengashi to ‘g ‘risidagi Nizomda «Kengash oliy ta ’lim muassasasini jam oatchilik y o ‘li bilan boshqarishning doimiy ish olib boradigan tavsiya organi hisoblanishi” qayd etilgan. Shu tariqa oliy o ‘quv yurtining Vasiylik kengashi qonunchilik yo‘li bilan o ‘z maqomiga k o ‘ra rektorat huzuridagi ijtimoiy-maslahat organiga tenglashtirilib q o ‘yilgan bo ‘lib, uning ' T a’lim sifatini nazorat qiiuvchi ishchi organ. 33 asosiy vazifasi oliy o ‘quv yiirti m a’muriyatining kundalik faoliyatida yordam k o ‘rsatishdan iboratdir. 0 ‘zbekistonda ta ’lim sektorini davlat byudjetidan moliyalashtirish uchta darajada amalga oshiriladi: respublika (markaziy) byudjetidan, shuningdek viloyatlar va tumanlar byudjetlaridan. Oliy ta ’lim, ta'lim muassasalari, akademik litseylar, kasb-hunar kollejlari va xalq ta ’limi sohasi xodimlarini tayyorlash ham da ularning malakasini oshirish b o ‘yicha mintaqaviy institutlar respublika byudjetidan moliyalashtiriladi. T a ’lim xarajatlari tarkibi davlat ta ’lim siyosatining ustuvorliklari haqida muayyan tasaw u r beradi. Davlat xarajatlarining yarmidan ortig‘ini (65-70 foiz) umumiy o ‘rta va o ‘rta-maxsus kasbiy ta ’lim xarajatlari tashkil etadi. 0 ‘rta, umumiy va o ‘rta-maxsus t a ’limga ajratilgan xarajatlar ulushining yuqoriligi eng avvalo mamlakatdagi demogiafik vaziyat bilan b og‘liqdir. 2008-yilda aholi tarkibida 18 yoshgacha b o ‘lgan bolalar 38, 1 foizni tashkil etgan b o ‘lib, ular maktabgacha tarbiya muassasalari uchun potensial kontinget hamda o ‘rta ta ’lim maktablari, litseylar va kollejlar o ‘quvchilari hisoblanishadi. Oliy ta ’lim uchun davlat xarajatlari ulushi 1990-yil boshida ta ’lim xarajatlarining 10 foizini tashkil qilgan b o ‘lsa, 2006-yilga kelib u 6, 4 foizgacha, YalM ga nisbatan esa tegishli ravishda 1 foizdan 0, 6 fizgacha qisqardi. 0 ‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so ‘ng ta ’limni moliyalashtirish manbalarini diversifikatsiya qilish choralari k o ‘rildi. Xususan, ta ’lim muassasalari byudjet daromadlarini byudjetdan tashqari tushumlar bilan to ‘ldira boshladilar. Barcha oliy o ‘quv yurtlarida kirish test sinovlarida davlat grantlarini olish uchun yetarlicha ball to ‘play olmagan talablami to ‘lov shartnoma asosida qabul qilish shakli joriy etildi. T a’lim sohasini moliyalashtirishda uning rivojlanishiga xalqaro donorlar va moliya muassasalari tomonidan k o ‘rsatilayotgan tashqi yordam ham sezilarli rol o ‘ynaydi. 2000-yildan boshlab 2007- yilning o ‘rtalarigacha 0 ‘zbekistonda umumiy miqdori 1 mlrd. AQSH dollaridan ortiq b o ‘lgan 122 ta loyiha amalga oshirilgan, bunda oliy ta ’lim tizimiga umumiy summaning 4, 19 foizi to ‘g ‘ri 34 keldi8. 2003-2007-yillarda sohaga umuman olganda darsliklar chop etish va o ‘quv muassasalarini axborotlashtirishni ham qo‘shib hisoblaganda 219, 62 mln.AQSH dollari ajratildi. 2000-2005-yillar davrida xarajatlar bir nafar talabaga nisbatan olganda amalda deyarli o ‘zgarmadi. Ayni paytda bir nafar talabaga nisbatan davlat xarajatlarining jud a oz miqdorda o ‘zgarish tamoyili o‘qituvlar ish haqi va talabalar stipendiyalarini har yilgi indeksatsiyalash bilan bog‘liq, bir nafar talabaga nisbatan byudjetdan tashqari xarajatlaming kamayishi esa 2003-yilda shartnoma summalarini indeksatsiya qilinmaganligi bilan bog‘liqdir. Download 5.77 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|