Azərbaycan memarliq və İNŞaat universiteti NƏQLİyyat fakultəsi

Ekspertizanın keçirilə biləcəyi yerlər aşağıdakılardır: 
-məhkəmə-ekspertiza idarəsi; 
-məhkəmə zalı; 
-yol-nəqliyyat hadisəsinin baş verdiyi yer; 
-hadisədə iştirak etmiş NV-nin saxlandığı yer. 
Ekspertizanın icra müddəti aşağıdakı kimidir: 
-tədqiqat obyektləri az olan sadə işlər üzrə - 10 gün müddətində; 
-tədqiqat obyektlərin sayı çox olan mürəkkəb işlər üzrə - 20 gün müddətində. 
Təqdim olunan işin materialları ilə tanış olmaq üçün ekspertə 3 gün vaxt ayrılır. 
Təyin olunma ardıcıllığına və səbəblərinə görə ekspertizanın aşağıdakı növ- 
ləri vardır: 
-ilkin (yəni ilk dəfə təyin olunan ekspertiza); 
-əlavə (onun təyin olunması üçün səbəb iş üzrə yeni məlumatların əldə edilməsi 
və ekspert rəyinin tam aydın və ya dolğun olmamasıdır); 
-təkrar (onun təyin olunması üçün səbəb ekspert rəyinin obyektivliyində 
istintaqın sübhəkənməsidir). 
Əlavə və ya təkrar ekspertiza təyin olunarkən istintaq bunun səbəbini qərarda 
mütləq göstərməlidir. 
Rəyin icrasında iştirak edən ekspertlərin sayına görə ekspertiza aşağıdakı 
kimi bölünür: 
-tək (bir ekspertin iştirakı ilə); 
65. 

---

-komission (iki və daha çox ekspertin iştirak etdiyi ekspertiza). 
Tətbiq edilən sahənin biliklərinə görə ekspertiza aşağıdakı növlərə bölünür: 
-birsahəli (birsahənin eksperti iştirak edən tədqiqat); 
-kompleks (müxtəlif sahələrin ekspertləri tərəfindən birgə keçirilən tədqiqata 
deyilir).
Ekspertin rəyi 3 tərkib hissədən ibarətdir: 
-Giriş (bu hissədə ekspertiza təyin edən istintaq orqanı və rəyi verən ekspert 
barədə ətraflı məlumatlar, ekspertiza qarşısında qoyulan suallar əks olunur. Bundan 
başqa girişdə tədqiqat zamanı ekspert tərəfindən istifadə edilən məlumatlar və gös- 
təricilər “Verilmiş məlumatlar” bölməsində öz əksini tapır); 
-Tədqiqat (bu hissədə ekspert qoyulan sualların həlli üçün apardığı tədqiqatları 
ətraflı, geniş və sadə dildə isah etməlidir. Lazım gəldikdə müvafiq cədvəllər və 
fotoşəkillər də əlavə olunmalıdır); 
-Nəticə (burada ekspert tədqiqat əsasında gəldiyi nəticələri qısa və konkret 
formada əks etdirir).
Əgər hadisə vaxtı sürücü tormozlama əməliyyatı aparmış və hərəkət hissəsində 
(ya yolun çiyinlərində) NV – nin təkərlərinin bloklanması nəticəsində
onların tormoz izləri qalmışdırsa, bu zaman ekspertiza yolu ilə NV – nin hadisədən
əvvəlki minimal hərəkət sürətini təyin etmək olar. Qeyd etmək lazımdır ki, hadisə 
yerində tormoz izi avtomobilin bir və ya iki oxundan qala bilər.
Hadisə yerində tormoz izi avtomobilin yalnız bir oxunun təkərlərindən qaldıqda 
onun hadisədən əvvəlki hərəkət sürəti aşağıdakı düsturla hesablana bilər: 
3
1,8
26
,
a
a
t
a
V
t
j
S
j
km saat

  
 
Əgər tormoz izi avtomobilin iki oxunun təkərlərindən qalmışdırsa və onun 
uzunluğu NV–nin iki baza məsafəsindən çoxdursa, bu halda avtomobilin hadisədən 
əvvəlki hərəkəti sürəti aşağıdakı kimi hesablanır: 


3
1,8
26
a
a
i
a
a
V
t
j
S
L
j

  



, km/saat
burada:

a
L
avtomobilin baza məsafəsi , m 
66. 

---

3
t
- avtomobilin tormozlama təcilin artma müddəti , san 
j
a
– avtomobilin tormozlama təcili , m/san
2
S
i
– hadisə yerində qalan tormoz izlərinin uzunluğu , m 
Əgər hadisə yerində qalan tormoz izinin uzunluğu avtomobilin baza 
məsafəsindən kiçikdirsə, bu zaman hesabatda 
a
i
L
S

qəbul edilir. 
Bəzən hadisə yerində qalan tormoz izlərinin uzunluğu müxtəlif ola bilər. Belə 
halda hesabatda ən uzun tormoz izinin ölçüsü istifadə olunur (S
i
max
). Əgər hadisə 
yerində avtomobil dayanana qədər bir neçə tormoz izi qoymuşdursa, bu zaman 
hesabatlarda onların cəmindən istifadə olunur 


n
i
i
i
S
S




....
1
. 
Avtomobil dayanma yolunun hesablanması qaydası haqqında ətraflı məlumat 
Mövzu №8-də verilmişdir. Ona görə də bir daha bunu izah etməyə ehtiyyac 
yoxdur. 
Uzaqlıq məsafəsi dedikdə sürücü üçün təhlükə yaranan anda onun idarə etdiyi
avtomobilin qabaq hissəsi ilə hadisə yeri arasında (yolun oxu boyu) olan məsafə 
başa düşülür.
Burada biz konkret olaraq yalnız piyadanın hadisə vaxtı hərəkət hissəsini yolun 
oxuna nisbətən 90

bucaq altında keçmək istədiyi hala baxacayıq (belə ki, piyada 
yolu yalnız 90

yox, iti və ya kor bucaqlar altında da keçə bilər, yada yolun oxuna 
paralel hərəkət edə bilər). 
Uzaqlıq məsafəsinin necə hesablanması barədə danışmazdan qabaq, qeyd etmək 
lazımdır ki, piyadanın vurulması 3 cür vəziyyətdə baş verə bilər:
1. Piyada vurulan zaman nəqliyyat vasitəsi tormozlanmamış vəziyyətdə 
hərəkət edir. 
2. Piyadanı nəqliyyat vasitəsi tormozlama prosesində (yəni tormozlanmış 
vəziyyətdə hərəkət edərkən) vurur. 
3. Piyadanı nəqliyyat vasitəsi tormozlama prosesinin sonunda, d aha dəqiq 
isə dayandığı anda vurur. 
Hər bir hal üçün uzaqlıq məsafəsinin necə hesablandığına baxaq. 
67. 

---

I. Piyada avtomobillə tormozlamadan qabaq (yəni tormozlama prosesi 
başlayana qədər) vurulduqda, onun hadisə yerindən olduğu uzaqlıq məsafəsi 
aşağıdakı kimi təyin edilir: 
p
a
p
a
V
V
S
S


, m 
burada:

p
S
piyadanın təhlükə yaratdığı andan vurulana qədər qət etdiyi 
məsafə, m 

a
V
avtomobilin hadisə vaxtı hərəkət sürəti, km/saat. 

p
V
piyadanın hadisə vaxtı hərəkət sürəti, km/saat. 
Qeyd etmək lazımdır ki, piyadanın hadisə vaxtı olan hərəkət sürəti, ya istintaq 
eksperimenti yolu ilə təyin edilir və ya xüsusi cədvəllərdən qəbul edilir (onun 
cinsinə, yaşına, hərəkət tempinə uyğun olaraq). 
Əgər piyada avtomobilin qabaq yox, yan hissəsi ilə vurulmuşdursa, bu zaman 
uzaqlıq məsafəsi aşağıdakı ifadə ilə təyin edilir: 
la
V
V
S
S
p
a
p
a



, m
-34- 
burada: 

la
avtomobilin qabağından piyadanın yan səthlə kontaktda olduğu 
hissəyə qədər olan məsafə, m. 
II. Piyada avtomobilin tormozlama prosesində vurulduğu halda, onun hadisə 
yerindən olduğu uzaqlıq məsafəsi aşağıdakı düsturla hesablanır: 
2
2
26













n
T
a
a
p
a
p
a
S
j
V
V
V
S
S
, m 
burada: 

n
T
S
avtomobilin piyadanı vurduqdan sonra dayanana qədər 
tormozlanmış vəziyyətdə qət etdiyi məsafə. 
Piyada avtomobilin yan hissəsi ilə vurulduqda uzaqlıq məsafəsi aşağıdakı kimi 
hesablanır: 
68. 

---

la
S
j
V
V
V
S
S
n
T
a
a
p
a
p
a














2
2
26
, m 

n
T
S
parametrinin qiymətini aşağıdakı kimi hesablamaq olar: 
a) tormoz izi avtomobilin arxa oxundan qaldığı halda 
c
L
S
S
a
n
i
n
T



(bax şəkil 1) 
S
S
S
S
C
v.n
L