Microsoft PowerPoint magmatik petrografijeofiZİK

Pn
Pn
ö
ö
matolitik
matolitik
evre: 
evre: 
Magmanın katılaşma sürecinde gaz 
basıncının en yüksek olduğu evre olup, sıcaklık 
500-400 
o
C
dir. Bu 
evrede özellikle su bakımından zengin çözeltiler, çevre kayaçların içine 
büyük bir basınçla girerek onları geniş ölçüde değişime uğratırlar. Çevre 
kayaçların bileşimini değiştirecek  şekilde bir madde getiriminin olduğu 
bu evrede 
metasomatizma
etkin bir süreçtir. Bu evrede başlıca 
Sn, Wo, 
Mo, Pb, Cu, Au, Ag
cevher damarları, 
turmalin, topaz
gibi mineraller 
oluşur.

4. 
Hidrotermal
Hidrotermal
evre: 
evre: 
Sıcaklık ve gaz basıncının çok azaldığı bu 
evrede çözeltiler çevre kayaçlardaki çatlak ve boşluklara kolayca girer; 
buralarda yeni mineraller oluşturur veya kayaçtaki bazı mineralleri 
ornatarak
mineralojik bileşiminin değişmesine neden olurlar. Bu evrede 
oluşan maden yatakları, özellikle 
Au, Ag, Cu, Zn, Kısmen U, Sb, As, Bi, 
Fe
içeren cevher yatakları büyük ekonomik değere sahiptir. Etkili 
sıcaklık derecelerine göre bu evreyi;
katatermal
katatermal
(400
(400
-
-
300 
300 
o
o
C
C
), 
), 
mezotermal
mezotermal
(300
(300
-
-
200 
200 
o
o
C
C
), 
), 
epitermal
epitermal
(200
(200
-
-
100 
100 
o
o
C
C
) ve 
) ve 
teletermal
teletermal
(<100 
(<100 
o
o
C
C
)
)
şeklinde alt evrelere ayırmak mümkündür.

Magmaların Katılaşma Süreçleri
Başlangıçta belirli ve homojen bir bileşime sahip 
“ana magma”
katılaşma süreci içinde, farklı bileşimdeki magmatik kayaçların 
oluşumuna yol açacak şekilde bileşimsel değişikliklere uğramaktadır. 
Ana magmanın bileşiminde değişikliklere neden olan ve jeolojik tarihçe 
içinde tek bir magmatik faaliyete bağlanabilen değişik türde magmatik 
kayaçların katılaşmasına yol açan 
magmatik süreçler,
1. Magmatik farkl
1. Magmatik farkl
ı
ı
la
la
ş
ş
ma
ma
2. 
2. 
Ö
Ö
z
z
ü
ü
mleme
mleme
3. Magmalar
3. Magmalar
ı
ı
n kar
n kar
ış
ış
mas
mas
ı
ı
şeklinde üç büyük grup altında toplanmaktadır.

1. 
Magmatik Farklılaşma
Bu süreç dört alt süreci kapsar. Bunlar 
•Likuasyon, 
•Fraksiyonel kristalleşme, 
•Uçucu bileşenlerin etkisi/gazla taşınma ve 
•Termogravitasyonel diffüzyon
alt süreçleridir.   
Likuasyon
, birbiri ile tam olarak karışamayan iki sıvı arasında yoğunluk farkı
varsa, hafif olan sıvının damlalar halinde ayrılarak yukarı doğru çıkması ve 
üstte toplanması gerekir. Buna göre magmanın katılaşmaya başlamadan önce 
fiziksel olarak, 
su ve yağın
birbirinden ayrılmasına benzer şekilde, farklı
bileşimdeki kısımlara ayrılması mümkün olabilir. 
Gazla Taşınma,
Gazların/uçucu bileşenlerin basınç azalmasına bağlı olarak 
magma odasının bir kısmından kaçarak başka bir kısmında 
birikmesi/toplanması, bu esnada bazı elementleri de beraberinde sürüklemesi ve 
böylece magma odası içinde 
değişik bileşime sahip bölümlerin 
ortaya 
çıkmasına neden olan bir süreçtir.

Termogravitasyonel diffüzyon,
magma kütlesinde soğumaya bağlı
olarak gelişen sıcaklık farklılıklarından dolayı bazı elementlerin 
hareketlilik kazanarak (diffüzyon ile) diğerlerinden ayrılması ve böylece 
magmada farklı bileşime sahip kısımların 
ortaya çıkması şeklinde 
tanımlanabilen bir süreçtir.
Fraksiyonel Kristalleşme,
magmatik farklılaşma süreçleri içerisinde en 
önemlisidir. Silikat eriyikleri üzerinde yapılan deneysel çalışmalarda elde 
edilen kristalleşme özelliklerine dayanılarak getirilmiştir. 
Bu kavram 
“magmanın belirli ve tek bir sıcaklık derecesinde 
kristalleşmediği / katılaşmadığı, kristalleşmenin bir sıcaklık aralığı
içinde cereyan ettiği ve meydana gelen minerallerin, magma odasında 
farklı kesimlerde birikerek uzaklaşması / temasının kesilmesi ile 
magma bileşiminin sürekli değişmesi”
görüşüne dayanmaktadır.

Oluşan mineraller ile magma arasındaki reaksiyon herhangi bir nedenle 
kısmen veya tamamen kesilirse/önlenirse bu takdirde bir 
fraksiyonel
kristalleşme
den söz edilir. Kristalleşen minerallerin magmadan devamlı
olarak ayrılması/uzaklaştırılması ile magmanın bileşimi de devamlı
olarak değişecek ve sonuçta magmanın başlangıçtaki bileşiminden çok 
farklı bileşimde kayaç grupları oluşabilecektir; Örneğin bazaltik
bileşimdeki bir magmadan 
gabro, diyorit, siyenit ve granit 
gibi 
kayaçların oluşumu mümkün olabilecektir.

Fraksiyonel
Fraksiyonel
kristalle
kristalle
ş
ş
mede kristallerin eriyikten fiziksel 
mede kristallerin eriyikten fiziksel 
olarak ayr
olarak ayr
ı
ı
lmalar
lmalar
ı
ı
n
n
ı
ı
sa
sa
ğ
ğ
layarak kristal ile eriyik 
layarak kristal ile eriyik 
aras
aras
ı
ı
ndaki reaksiyonlar
ndaki reaksiyonlar
ı
ı
ö
ö
nleyen birka
nleyen birka
ç
ç
s
s
ü
ü
re
re
ç
ç
vard
vard
ı
ı
r; 
r; 
1.
1.
Kristal birikimi,
Kristal birikimi,
2.
2.
Bas
Bas
ı
ı
n
n
ç
ç
la filtrelenme,
la filtrelenme,
3.
3.
Zonlanma
Zonlanma
/
/
mantolanma
mantolanma

Bowen
Bowen
reaksiyon serisi (
reaksiyon serisi (
Bowen
Bowen
, 1928)
, 1928)

Bowen
Bowen
reaksiyon serisi (
reaksiyon serisi (
Bowen
Bowen
, 1928)
, 1928)

Denge Kristalizasyonu
Kristalleşen minerallerin magma ile temasının kesilmemesi ve magma 
içinde kalmaları halinde minerallerin bileşimleri, magma ile devamlı
olarak reaksiyona girmeleri sonucu değişecektir. Bu reaksiyonların tam 
olarak cereyan etmesi halinde magmada bir farklılaşma süreci 
gelişmeyecek ve magma tamamen katılaşacaktır. Böylece 
bazaltik
bileşimli bir magmadan sonuçta 
gabro ya da bazalt
, 
granitik
bileşimli bir 
magmadan 
granit veya riyolit 
oluşacaktır. Bu olay 
“denge 
Kristalleşmesi”
olarak tanımlanır. 

2. Özümleme
Magma içine sokulduğu kayaç kütlelerinde, kayaçları oluşturan 
minerallerin bir veya daha fazlası ile kimyasal dengede olabilirse de, 
kayaçların tümü ile tam bir denge halinde bulunması genellikle mümkün 
değildir. Bu nedenle magma ve çevre kayaç arasında bazı reaksiyonlar 
gelişir, magma çevre kayaçtan kopan parçaları eriterek bünyesine alır ve 
bunun sonucu 
magmanın kimyasal bileşimi 
de değişir. Magma 
bileşiminde bu şekilde meydana gelen değişiklikleri kapsayan sürece 
özümleme (asimilasyon
) adı verilmektedir.

3. Magmaların Birbirleriyle Karışmaları
Eşyaşlı mafik ve felsik magmaların 
homojen
karışımı anlamına 
gelen 
magma mixing
olayında, her iki magma da viskozite özellikleri 
bakımından “Newtoniyen
(sıvı)”
davranış
aşamasında iken 
karışmaktadır. Böyle bir karışım oldukça derinlerde, olasılıkla ilksel 
magma oluşum ortamlarında gerçekleşmekte ve her iki magma da kendi 
özelliklerini kaybederek ortaya yeni bir 
hibrid (melez) magma
çıkmaktadır. Diğer bir deyişle, daha basite indirgenirse, siyah ve beyaz 
boyaların aynı kapta karışmaları sonucunda, ortaya gri renkli bir boyanın 
çıkması sonucu gibi düşünülebilir. 
Eşyaşlı mafik ve felsik magmaların 
heteroje
n karışımı anlamına 
gelebilecek olan 
magma mingling
olayında ise, eşyaşlı magmalardan 
mafik olanı viskozite bakımından “Visko-plastik” evrede, felsik olanı ise, 
“Newtoniyen” evrede iken karışmaktadırlar. 

Böyle bir karışım, magmaların diyapirik olarak yükselmeleri 
sırasında meydana gelebilmektedir. Bu durumda zaten yarı katı-yarı sıvı
durumda olan mafik magma, tamamen sıvı durumda olan felsik
magmanın içinde çabucak katı hale geçerek, felsik ana kayaçlar içinde 
yaklaşık olarak yuvarlağımsı-elipsoidal biçimli mafik
magma 
damlacıkları/kabarcıkları
şeklinde yorumlanabilecek olan 
mikrogranüler
dokulu mafik
magmatik enklavları
(MME
)
oluşturmaktadır. Böyle bir karışım sırasında, mafik magma ile felsik
magma arasında birtakım element/kristal göçü olmakla birlikte, özellikle 
mafik
magma damlacıkları/kabarcıkları
kendi fiziksel-kimyasal 
özelliklerini geniş ölçüde korumaktadır. Diğer bir deyişle, beyaz ve siyah 
renkli boyaların bir kapta karıştırılmaları sonucunda; siyah boyanın, 
beyaz boya içinde, kendi özelliklerini koruyarak siyah renkli 
damlacıklar/kabarcıklar şeklinde görülmesi olarak açıklanabilir.

M IN G L IN G
M IX IN G
T E R M A L
M E K A N İK   V E
K İM YA S A L
D E Ğ İŞ İM L E R İN
B İR L İK T E L İĞ İ
Y O Ğ U N   M E K A N İK
D E Ğ İŞ İM L E R
V E   S IN IR L I  T E R M A L
V E   K İM YA S A L
D E Ğ İŞ İM L E R
M E K A N İK   D E Ğ İŞ İM L E R
K İM YA S A L   D E Ğ İŞ İM L E R
T E R M A L   D E Ğ İŞ İM L E R
S IC A K L IK   V E
B İL E Ş İM
Z IT L IK L A R I
M A G M A
S İS T E M İN İN
D İN A M İĞ İ
B İR   M A G M A   S İS T E M İN D E   E Ş YA Ş L I  (C O E VA L )
F E L S İK   V E   M A F İK   M A G M A L A R
H O M O JE N   H İB R İD
K AYA Ç L A R
K AYA Ç L A R D A K İ
H E T E R O JE N İT E L E R İN
D E Ğ İŞ İK   T İP L E R İ
Dinamik bir magma 
sisteminde eşyaşlı
felsik ve mafik
magmalar arasında 
meydana gelen farklı
değişim tipleri ve bu 
magmaların etkileşimi 
ile meydana gelen 
homojen magma 
karışımı (magma 
mixing) ve heterojen 
magma karışımı
(magma mingling) 
süreçleri (Barbarin ve 
Didier, 1992). 

Eşyaşlı mafik ve felsik magma sistemlerinin vizkozite
özelliklerine göre etkileşim  tipleri ve ortaya çıkan ürünler.
Mafik Magma 
Sisteminin
Viskozite Özelliği
Felsik Magma 
Sisteminin Viskozite
Özelliği
Karışım Tipi
Ürün
Newtonian
Newtonian
Magma mixing
Hibrid
granitoyidlerdeki
mikroskopik dokular
Visko-plastik
Newtonian
Magma mingling
MME
Newtonian
Visko-plastik
Magma mingling
Sin-plütonik dayk
Newtonian
Plastik
-
Mafik dayk
Plastik
Newtonian
-
Felsik dayk

Magmatik Kayaçların Jeolojik Bulunuş Şekilleri
İNTRÜZİF/SOKULUM/PLÜTONİK KAYAÇLAR
1. Çevre kayaçlar ile uyumlu/konkordan Kütleler
•
Sil
•
Lakolit
•
Lapolit
•
Fakolit
2. Çevre kayaçlar ile uyumsuz/diskordan Kütleler
•
Dayk
•
Batolit
EXTRÜZİF/YÜZEY/VOLKANİK KAYAÇLAR
1. Lav akıntısı
•
Örgü lavları
•
Blok lavlar
•
Yastık lavlar
•
Sütun lav

Magmatik Kaya
Magmatik Kaya
ç
ç
lar
lar
ı
ı
n Jeolojik Bulunu
n Jeolojik Bulunu
ş
ş
Ş
Ş
ekilleri
ekilleri
Magmatik kaya
Magmatik kaya
ç
ç
lar magman
lar magman
ı
ı
n yerkabu
n yerkabu
ğ
ğ
unda 
unda 
ç
ç
e
e
ş
ş
itli s
itli s
ü
ü
re
re
ç
ç
ler 
ler 
sonucu kat
sonucu kat
ı
ı
la
la
ş
ş
mas
mas
ı
ı
ile olu
ile olu
ş
ş
tuklar
tuklar
ı
ı
ndan, g
ndan, g
ö
ö
sterdikleri 
sterdikleri 
ş
ş
ekiller de 
ekiller de 
magman
magman
ı
ı
n fiziksel ve kimyasal 
n fiziksel ve kimyasal 
ö
ö
zelliklerine ve jeolojik ortama ba
zelliklerine ve jeolojik ortama ba
ğ
ğ
l
l
ı
ı
olarak de
olarak de
ğ
ğ
i
i
ş
ş
ir. 
ir. 
Ö
Ö
rne
rne
ğ
ğ
in magman
in magman
ı
ı
n yery
n yery
ü
ü
z
z
ü
ü
nde akmas
nde akmas
ı
ı
ve b
ve b
ü
ü
y
y
ü
ü
k alanlar 
k alanlar 
kaplamas
kaplamas
ı
ı
magman
magman
ı
ı
n kimyasal bile
n kimyasal bile
ş
ş
im ve s
im ve s
ı
ı
cakl
cakl
ığı
ığı
na g
na g
ö
ö
re de
re de
ğ
ğ
i
i
ş
ş
en 
en 
viskozitesine ba
viskozitesine ba
ğ
ğ
l
l
ı
ı
d
d
ı
ı
r.
r.
Magman
Magman
ı
ı
n yerkabu
n yerkabu
ğ
ğ
unda kaya
unda kaya
ç
ç
lar
lar
ı
ı
n i
n i
ç
ç
ine 
ine 
girmesine/sokulmas
girmesine/sokulmas
ı
ı
na 
na 
sokulum(
sokulum(
intr
intr
ü
ü
zyon
zyon
)
)
denilmektedir.Bunlar 
denilmektedir.Bunlar 
ç
ç
evre kaya
evre kaya
ç
ç
larla ili
larla ili
ş
ş
kileri ve 
kileri ve 
ş
ş
ekilleri 
ekilleri 
g
g
ö
ö
z
z
ö
ö
n
n
ü
ü
ne
ne
al
al
ı
ı
nmadan genel 
nmadan genel 
olarak 
olarak 
“
“
pl
pl
ü
ü
ton
ton
”
”
denilmektedir. Sokulumlar de
denilmektedir. Sokulumlar de
ğ
ğ
i
i
ş
ş
ik 
ik 
ş
ş
ekil ve 
ekil ve 
b
b
ü
ü
y
y
ü
ü
kl
kl
ü
ü
klerde olabilirler. Bu durum magman
klerde olabilirler. Bu durum magman
ı
ı
n bile
n bile
ş
ş
imine, sokulumun 
imine, sokulumun 
ç
ç
evre kaya
evre kaya
ç
ç
larla olan jeolojik/yap
larla olan jeolojik/yap
ı
ı
sal ili
sal ili
ş
ş
kisine, yani yerkabu
kisine, yani yerkabu
ğ
ğ
undaki 
undaki 
ili
ili
ş
ş
kisine ba
kisine ba
ğ
ğ
l
l
ı
ı
olarak de
olarak de
ğ
ğ
i
i
ş
ş
ebilir. Orojenik b
ebilir. Orojenik b
ö
ö
lgelerdeki magma 
lgelerdeki magma 
sokulumlar
sokulumlar
ı
ı
b
b
ü
ü
y
y
ü
ü
k k
k k
ü
ü
tleler 
tleler 
ou
ou
ş
ş
ruracak
ruracak
ş
ş
ekilde yerkabu
ekilde yerkabu
ğ
ğ
unun 
unun 
ü
ü
st 
st 
zonlar
zonlar
ı
ı
na
na
kadar 
kadar 
ç
ç
ı
ı
kabilir. Bu ortamlarda olu
kabilir. Bu ortamlarda olu
ş
ş
an sokulumlar 
an sokulumlar 
batolitlerdir
batolitlerdir
. Orojenik olmayan b
. Orojenik olmayan b
ö
ö
lgelerde ise magman
lgelerde ise magman
ı
ı
n mevcut 
n mevcut 
tansiyon 
tansiyon 
ç
ç
atlaklar
atlaklar
ı
ı
i
i
ç
ç
ine dolmas
ine dolmas
ı
ı
ile b
ile b
ü
ü
y
y
ü
ü
k 
k 
ö
ö
l
l
ç
ç
ekte 
ekte 
“
“
dayk
dayk
”
”
ve 
ve 
“
“
sil
sil
”
”
olu
olu
ş
ş
ur. 
ur. 

Figure 4
Figure 4
-
-
20
20
. 
. 
Schematic block diagram of some intrusive bodies. 
Schematic block diagram of some intrusive bodies. 
Structures and Field Relationships
Structures and Field Relationships

İ
İ
ntr
ntr
ü
ü
zif
zif
Kaya
Kaya
ç
ç
lar
lar
Bunlar 
Bunlar 
ç
ç
evre kaya
evre kaya
ç
ç
lara g
lara g
ö
ö
re 
re 
konkordan
konkordan
ve
ve
diskordan
diskordan
durumlar 
durumlar 
g
g
ö
ö
sterebilirler. 
sterebilirler. 
1.
1.
Ç
Ç
evre Kaya
evre Kaya
ç
ç
lar 
lar 
İ
İ
le 
le 
Konkordan
Konkordan
/uyumlu 
/uyumlu 
İ
İ
li
li
ş
ş
kide Olan K
kide Olan K
ü
ü
tleler
tleler
a. Sil (
a. Sil (
Sill
Sill
)
)
İ
İ
ç
ç
inde bulunduklar
inde bulunduklar
ı
ı
kaya
kaya
ç
ç
lar
lar
ı
ı
n tabakalanma ve 
n tabakalanma ve 
ş
ş
istozite
istozite
y
y
ü
ü
zeylerine paralel y
zeylerine paralel y
ü
ü
zeylere sahip, levha 
zeylere sahip, levha 
ş
ş
ekilli magmatik kaya
ekilli magmatik kaya
ç
ç
k
k
ü
ü
tleleridir. Kal
tleleridir. Kal
ı
ı
nl
nl
ı
ı
klar
klar
ı
ı
tipik olarak yay
tipik olarak yay
ı
ı
l
l
ı
ı
mlar
mlar
ı
ı
na k
na k
ı
ı
yasla k
yasla k
üçü
üçü
kt
kt
ü
ü
r. 
r. 
Yatay, d
Yatay, d
ü
ü
ş
ş
ey veya e
ey veya e
ğ
ğ
ik konumda bulunabilirler ve 
ik konumda bulunabilirler ve 
ç
ç
evre kaya
evre kaya
ç
ç
lara 
lara 
k
k
ı
ı
yasla daha gen
yasla daha gen
ç
ç
tirler. Bu k
tirler. Bu k
ü
ü
tlelerin olu
tlelerin olu
ş
ş
mas
mas
ı
ı
i
i
ç
ç
in magma 
in magma 
viskozitesinin de az olmas
viskozitesinin de az olmas
ı
ı
gerekir (ak
gerekir (ak
ı
ı
c
c
ı
ı
l
l
ığı
ığı
n y
n y
ü
ü
ksek). 
ksek). 
Siller
Siller
ve lavlar birbirlerinden kolayca da ay
ve lavlar birbirlerinden kolayca da ay
ı
ı
rt edilebilirler. Sil 
rt edilebilirler. Sil 
ü
ü
zerindeki tabakaya k
zerindeki tabakaya k
üçü
üçü
k 
k 
apofizler
apofizler
g
g
ö
ö
nderir; i
nderir; i
ç
ç
inde 
inde 
ç
ç
evre kayaca 
evre kayaca 
ait par
ait par
ç
ç
alar bulunabilir ve 
alar bulunabilir ve 
ç
ç
evre kaya
evre kaya
ç
ç
ü
ü
zerinde sahip oldu
zerinde sahip oldu
ğ
ğ
u s
u s
ı
ı
cakl
cakl
ı
ı
k 
k 
nedeniyle baz
nedeniyle baz
ı
ı
de
de
ğ
ğ
i
i
ş
ş
iklikler meydana getirdi
iklikler meydana getirdi
ğ
ğ
i g
i g
ö
ö
zlenir. Lav 
zlenir. Lav 
ak
ak
ı
ı
nt
nt
ı
ı
lar
lar
ı
ı
n
n
ı
ı
n 
n 
ü
ü
st k
st k
ı
ı
s
s
ı
ı
mlar
mlar
ı
ı
ise bol gaz bo
ise bol gaz bo
ş
ş
lukludur ve 
lukludur ve 
ü
ü
stte bulunan 
stte bulunan 
ç
ç
evre kaya
evre kaya
ç
ç
i
i
ç
ç
inde lav ak
inde lav ak
ı
ı
nt
nt
ı
ı
s
s
ı
ı
na ait 
na ait 
ç
ç
ak
ak
ı
ı
llar ve par
llar ve par
ç
ç
alar bulunabilir
alar bulunabilir
. 
. 

A
A
-
-
E
E
ğ
ğ
ik Sil
ik Sil
(
(
dipping
dipping
sill
sill
) 
) 
B
B
-
-
Yatay sil
Yatay sil
(
(
horizontal
horizontal
sill
sill
) 
) 
C
C
-
-
D
D
ü
ü
ş
ş
ey sil
ey sil
(
(
vertical
vertical
sill
sill
)
)