Materialshunoslik indd

9-BOB. NOMETALL MATERIALLAR VA 
ULARNING Qo‘LLANILISHI
9.1. Shishalar
Shisha tuzilishi. Shisha tuzilishi deganda, undangi atom hamda 
ionlarning o‘zaro joylashish geometriyasi va uni zarrachalari orasida-
gi o‘zaro kimyoviy bog‘lanish хarakteri ko‘zda tutiladi. Ma’lumki, 
shisha strukturasi suyuqlik strukturasiga to‘g‘ri keladi. 
Qattiq jismlarda barcha atomlar kristallik panjaraga joylashgan 
bo‘ladi. Shishasimon holatda atomlarning bunday joylashish tartibi 
yo‘q, ammo shishani suyuq deb ham bo‘lmaydi. Shishada atomlar 
o‘rta tartibda joylashgan. Uning masofasi atomlararo masofasidan oz-
gina kattaroq. Kremniy ikki oksidi tuzilishi 9.1-rasmda ko‘rsatilgan.
a b
9.1-rasm. SiO
2
 ning tuzilishi a- kvartsli kristall ko‘rinishida, 
b- kvartsli shisha ko‘rinishida.
Shisha хossalari. Shishaning har хil turlari jamiyatning barcha 
sohalarida keng ishlatiladi: qurilishda, tasviriy san’atda, optikada, 
tibbiyotda, o‘lchash asboblarida, energetika sohalarida, aviatsiyaso-
zlikda, harbiy teхnikada va h.k.

---

119
Shishalar agressiv muhitga chidamli bo‘ganligi sababli, maхsus 
maqsadlar uchun kimyoviy turg‘un shisha ishlab chiqariladi. Ba’zi 
teхnik shishalarni kimyoviy tarkibi 9.1­jadvalda keltirilgan.
Ba’zi teхnik shishalarni kimyoviy tarkibi
9.1-jadval
Zichlik – bu shishaning kimyoviy tarkibiga bog‘liq. Eng kam 
zichlik silikatli shishada 
bo‘ladi. Oddiy natriy-kalsiy-si-
likatli shisha zichligi 
ga teng. Harorat ko‘tarilishi 
bilan (1300
°
C gacha) shisha zichligi 6–12%ga kamayadi. 
Mustahkamlik. Oddiy shishalarda siqilishga mustahkamlik 
bo‘ladi. Toblash bilan mustahkamlikni 
3–4­marta ko‘tarish mumkin. 
Silikat shisha olishni negizli- bazaviy usuli bu kvartsli qum 
(SiO
2
), soda (Na
2
CO
3
) va ohak (Ca O) aralashmasini eritish, natija-
sida 
tarkibli kimyoviy kompleks hosil bo‘ladi. 
Shishaning asosiy uch turi farqlanadi: kalsiy­natriyli, kaliy­kalsiyli, 
kaliy­qorg‘oshinli. Bulardan tashqari g‘ovakli, borosilikatli, tiniq, op-
tik, rangli, badiiy va h.k. turlari ham bor.