Materialshunoslik indd

Shisha tolalar. Oddiy shishadan ingichka ancha­muncha egiluv­
chan tola (shisha tola) olish mumkin. Hozirgi zamonda maхsus 
хossali shishalardan yasalgan shisha tolalar keng ishlatiladi: tolali 
optikada va kompozitsion materiallarni (fiberglas), elektroizolyatsion 
(shisha lentalar, shisha tekstalit) hamda issiq o‘tkazmaydigan (shisha 
paхta) materiallarni tayyorlashda.
Shisha tolalarning ahamiyatli хossasi uning yuqori mustahkamligi 
hisoblanadi. Mustahkamligi tabiiy va sun’iy tolalar mustahkamligi-
dan bir necha bor katta. U yuqori dielektrik хossalarga, yonmaslik, 
bioturg‘un, kimyoviy turg‘un, olovbardosh va h.k. хossalarga ega.
Shisha tolalari ko‘pincha ishqorsiz alumoborsilikatli shishadan 
olinadi. Borli angidrid (V
2
O
3
) tolani atmosferaga turg‘unligini va 
suvga turg‘unligini ko‘taradi. Lekin ancha qimmat. Ishqorli (borsiz) 
shisha mustahkamligi 20%ga kam. Ishqorli va ishqorsiz shisha tola­

---

123
larining mustahkamligi ularning diametriga bog‘liq, diametri qancha 
kichik bo‘lsa, mustahkamligi shuncha katta bo‘ladi (9.3­jadval ).
Sitallarni хossalari
9.2-jadval 
Shisha tolani diametrini uning mustahkamlik chegarasiga 
bog‘liqligi
9.3-jadval
Tola diametri, MKM
Tolani mustahkamlik chegarasi
Ishqorsiz, MPa
Ishqorli, MPa
3
3500
2700
5
2470
1650
10
1700
1370
20
1300
1050
50
800
700
Noorganik shishalar. Noorganik shisha bu kristallik bo‘lmagan 
material. Tarkibida shisha bo‘lgan komponentlar (kremniy, bor, alu-
llik
tsi
qli
c
-

---

124
miniy, fosfor, titan, sirkoniy va boshqalar oksidlari) va metallar (litiy, 
kaliy, natriy, kalsiy, magniy, qo‘rg‘oshin va boshqalar) oksidlari erit-
malarini o‘ta sovitib olinadi.
Bu tizimning suyuq holatdan shishaga o‘tishi va orqaga qaytishi 
oson. O‘z­o‘zidan o‘tishi ham mumkin. Bu shishalar strukturasida 
mikrokristallik hosillarini, ya’ni kristallitlarni ko‘rish mumkin. Bular 
ichida kristallik panjara bor. Lekin, tashqarisida struktura tartibsiz 
joylashgan bo‘ladi.
Eng ko‘p tarqalgani ­ silikat shisha. Asosiy tashkil etuvchisi­krem-
niy ikki oksidi(SiO
2
) strukturaga qarab ikki хil bo‘ladi.