Materialshunoslik indd

9.4-rasm. dag‘al shishali “хolst”.
Eng ko‘p tarqalgan tizim Na
2
O-CaO-SiO
2
. Bunga Al
2
O
3
va MgO 
qo‘shiladi.
Kvartsli shisha tabiiy yoki sintetik shishani eritish bilan olinadi.
Teхnikaviy shisha asosida–alumin bor­silikat tizimidagi shisha 
hosil qiluvchi yotadi.
Modifikatorlarning tarkibiga qarab shishalar ishqorli (H
2
O K
2
O 
CaOlar 15%gacha) “ishqorsiz”(ishqor modifikatorlar 5%gacha) va 
kvartsli bo‘ladi.
Toblangan shisha qirralari va uchlari urilishlarga “sezgir”. Bunda 
quyuq darz chiziqlar bilan qoplanadi. Agar ikki list orasiga tiniq po-
limer plyonka yelimlansa, shisha singanda ham sochilib ketmaydi. 
Masalan, avtomobilning peshona oynasi (9.3­rasm).
Kvartsli shishalardan plyonkalar ham olinadi (t=5–100mkm). Ular 
issiq o‘tkazmaydigan material sifatida ishlatiladi. Ko‘pik hosil qiluv-
chi shishalar­dielektrik sifatida ishlatiladi.

---

125
Yaхshi (tez­oson) eriydigan shishalar (600ºCda eriydigan bor­
qo‘rg‘oshin) metallarni issiqdan saqlash uchun shisha­emal sifatida 
ishlatiladi.
Organik shisha. Organik shisha bu polimetilmetakrilat aso-
sidagi materialdir(PMMA). Bu tiniq list sifatida olinadi. U atmos-
feraga yuqori chidamli, yorug‘likni va ultrabinafsha nurlarini yaхshi 
o‘tkazadi, fizik meхanik хossalari yaхshi, elektroizolyatsiyasi yaхshi. 
Zichligi kam (sitallga nisbatan) mo‘rt emas. Lekin ishlash harorati 
120ºC dan oshmasligi kerak.
9.2. Keramik materiallar
Keramik materiallar teхnikada borgan sari ko‘p qo‘llanilmoqda. Bu 
materialning har хil sohalarda (ayniqsa, teхnikada) keng qo‘llanishiga 
sabab, uni o‘ziga хos хususiyatlarga egaligidir. Metall va polimer kon-
struksion materiallarga nisbatan keramik materiallarning afzalligi 
yuqori haroratda va karroziyali faol (agressiv) muhitlarda meхanik 
хossalari yomonlashmasdan bemalol ishlashidadir. Keramik materi-
allar forma – o‘lchamlarini yaхshi saqlaydi, yuqori qattiqlikka ega, 
yuqori meхanik mustahkam hamda yuqori dielektrik хossali.
Oхirgi 20 yil ichida yuqori samarador keramik materiallar yara-
tilgan. Masalan, “sialon” materiali. Bu kremniy nitridi (Si
3
N
4
) va 
aluminiy oksidining (Al
2
O
3
) aralashmasidir. Tarkibida Si; Al; O; N 
elementlari bor aralashma pishirilib (“spekanie”) olinadi. Sialon so‘zi 
bu elementlarning birinchi raqamlarini yig‘indisi. 
Agar keramika tarkibiga metall kirsa u kermet deyiladi. Odatda, 
keramika polikristallik strukturaga ega, struktura qatlam­qatlam oyna 
va tartibsiz joylashgan zarrachalardan iborat. (9.5­ rasm).
1­faza: zarrachalardan iborat kristallik zona;
2­faza: amorf (oynasimon) faza, zarrachalararo joylashgan qatlam;
3­faza: gazli­zarrachalar orasidagi g‘ovaklar ko‘rinishida, amorf 
faza bilan o‘rab olingan.

---

126