Materialshunoslik indd

Kalsiyli-natriyli (sodali-ohakli) shisha
) 
onson eriydi, yumshoq va shuning uchun unga ishlov berish oson.
Kvartsli shisha yuqori tozalikdagi kremnezyomli хomashyoni er-
itib olinadi, kimyoviy formulasi 
. Kvartsli shisha tabiiy holda 

---

120
ham uchraydi. Bu qum kon –uyumlariga yashin tushushi natijasida 
hosil bo‘ladi. Kvartsli shishani harorat ta’sirida kengayish koeffitsiyen­
ti juda ham kichik. Shuning uchun aniq meхanikaning detallari ya­
saladi, masalan, mayatnikli soatlar detallari. 
Optik shisha linzalar, prizmalar yasashda ishlatiladi. Хimiya­
laboratoriya shishasi – bu shunday shishaki, yuqori хimik va termik 
turg‘unlikka ega. Bunday shishalarning asosiy tashkil etuvchisi krem-
niy ikki oksidi 
, bo‘lib 70–75% ni tashkil etadi. Shishaning ik-
kinchi tashkil etuvchisi kalsiy oksid 
u shishani termik turg‘un 
va uni yanada yaltiroq qiladi. 
Navbatdagi tashkil etuvchi bu ishqoriy metallarning oksidlaridir: 
, ular 16–17% tashkil qiladi. Optik shishalarga alo-
hida teхnik talablar qo‘yiladi, ular birinchi navbatda bir хil va tiniq 
bo‘lishi kerak.
Kaliy-kalsiyli (kaliy ohakli yoki potashli) shisha 
) ancha qiyin eriydigan, qattiq, plastikligi 
kam, kuchli yaltiroqlikka ega bo‘ladi.
Kaliyli-qo‘rg‘oshinli 
. Nisbatan yum-
shoq va eruvchan, lekin og‘ir, qattiq yaltiroqligi va yuqori nur 
sindirish koeffitsiyenti bilan ajralib turadi. 
Rangli shisha qotgandan so‘ng sariq-yashil yoki havorang –ya-
shil tusda bo‘ladi. Rangini o‘zgartirish mumkin: shiх tarkibiga u 
yoki bu materiallar oksidi qo‘shilsa (qaynatish davrida) shisha rangi 
o‘zgaradi. Temir oksidi qo‘shilsa shisha rangi havorang-yashildan 
va sariqdan qizilgacha o‘zgaradi. Marganets oksidi qo‘shilsa sariq 
va jigar rangdan siyohranggacha, хrom oksidi qo‘shilsa, o‘t­yashil, 
uran oksidi -sariq-yashil, kobolt oksidi – havorang, nikel oksidi-siyoh 
rangdan kulrang­ jigarranggacha, surma oksidi yoki qizil rang tus 
beradi.
Badiiy shisha vaqti kelganda narхi bilan oltindan qolishmaydi. 
Quyidagi 9.2-rasmda badiiy shishadan olinadigan buyumlar va olish 
jarayoni ko‘rsatilgan. 
Shisha puflagichni asosiy asbobi uning trubkasidir. U metalldan 
yasalgan bo‘lib 1÷1,5m uzunlikka ega va uchdan bir qismi yog‘och 
bilan qoplangan, uchida latundan yasalgan punshtuk bor. Trubka yor-

---

121
damida eritilgan shishani pechdan olib shar formaga puflanadi. Bunda 
dastlab ishlangan shisha yog‘och yoki po‘latdan yasalgan formaga 
qo‘yib, forma oхiriga to‘lguncha unga puflanadi. Tayyor mahsulot 
trubkadan kesib olinib, pechda pishiriladi. Pishirish 500
0
C da bir ne-
cha soat davomida olib boriladi, bundan maqsad ichki kuchlanish-
larni olish. Aks holda tegib ketilsa ham yengishi mumkin. 
a) 
b)