Mendeleyev elementlari nutqiy mavzuning maqsadi

Oʻqib tushunish. Tahlil. 
Oʻzingiz aniqlagan maʼnodoshlarni ajratib koʻrsatilgan soʻzlar oʻrniga qoʻyib, 
gapni qayta oʻqing. Qanday oʻzgarish borligini aniqladingiz?
 
Oʻquvchilarga yuqoridagi jadvalga yozgan maʼnodosh soʻzlarini ajratib 
koʻrsatilgan soʻzlar oʻrniga qoʻyib, gaplarni qayta oʻqishlari aytiladi. Bu jarayonda 
ular topgan ayrim maʼnodoshlar kontekstga tushmasligi mumkin. 
Bu jarayonda toʻgʻri javoblar aytilib, bir maʼno-mazmunni turli soʻz bilan 
ifodalash mumkin, lekin ularni qoʻllashdan oldin kontekstga qarab qoʻllash 
oʻrinliligi tushuntiriladi. Masalan, eʼtibor qiling, sizni ismingizdan tashqari bir 
necha nomlar bilan atashadi: sinfda sinfdosh, tengdoshlaringiz orasida doʻst, 
dugona, oʻrtoqsiz, uydagilaringiz qizim, bolam deydi, ularni oʻrnini almashtirib 

---

qoʻllab koʻring-chi? uydagilaringiz sizga sinfdosh deb murojaat qilsa, qanday 
boʻladi? Demak, maʼnodosh soʻzlar ham bir xil maʼnoni har xil vaziyat, 
kontekstlarda turlicha ifodalaydi. Faqat uni mazmuniga moslab ishlatish lozim. 
Ogʻzaki nutq. Tahlil. 
 “Falsafa toshini qidirib” matni tarkibidan koʻk rangda ajratib koʻrsatilgan 
soʻzlar oʻzaro maʼnodosh soʻzlar sanaladi. Muallif nima uchun ushbu soʻzlarni 
qayta qoʻllamasdan, ularning maʼnodoshlaridan foydalangan? Siz buni qanday 
tushuntirasiz?
Matnda koʻk rang bilan ajratib koʻrsatilgan soʻzlar: urinmoq – harakat qilmoq; 
yarata olmoq – kashf qilmoq. Ushbu soʻzlar matndagi mazmuniga koʻra oʻzaro 
maʼnodosh sanaladi. Muallif bir soʻzni takror qoʻllamaslik maqsadida ushbu 
soʻzlardan foydalanganligini oʻquvchi mantiqan oʻylab, aytib berishi lozim. Agar 
yetarlicha javob berilmasa, oʻqituvchi tomonidan izoh beriladi. 
Leksikologiya.