Mundaraja kirish I. Bob. Tog`li hududlarga tavsif va tabiatidan foydalanishnig geografik jihatlari

Kurs ishni nazariy va uslubiy asoslari bajarishda geoekologik, tabiatni muhofaza qilish muammolariga doir maxsus adabiyotlardan, kartografik materiallardan, ishlab chiqarish va ilmiy muassasalarning ma`lumotlaridan hamda maxsus ishlab chiqarish amaliyoti davomida dala sharoitlarida olib borilgan kuzatish natijasida tо`plangan ma`lumotlardan foydalanildi.
Kursishining tarkibi va hajmi. Kursishi kirish, ikkita bob, xulosa va takliflar, foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati va jadvallardan iborat

I.BOB. TOG`LI HUDUDLARGA TAVSIF VA TABIATIDAN FOYDALANISHNIG GEOGRAFIK JIHATLARI
1.1. Tog` hosil bo`lishining asosiy qonuniyatlari
“Tog`” tushunchasiga geologik–geomorfologik tasnif berilganda uning magmatik va metamorfik jinslardan tuzilganligiga e`tibor qaratilsa, Z.A.Svarichevskaya (1965) gipsografik egri chiziqni tahliliga kо`ra 900 metrlik balandlikni tog`ning quyi chegarasi deb qabul qilishni aytadi. Xullas, tub jinslardan tuzilgan, yonbag`ri va etak qismi bilan aniq ifodalangan tekis yuzalardan keskin kо`tarilib turgan joylarga tog` deb ta`rif beriladi.
O`zbekistonda tog`li hududlar maydonining kattaligi 96 ming kv.km. aholisining soni jihatidan 3mlnga yaqin bo`li, tabiiy – iqtisodiy salohiyat ko`rsatkichlari bo`yicha dunyoning tog`li mamlakatlari qatoridansalmoqli o`rin egallaydi. O`zbekiston tog`larining maydoni Shetsariyadan 2,3, Avstriyadan 1,4 marta katta. Aholisining soni jihatidan esa Mongoliya va Panama mamlakatlari aholisiga teng. Tabiiy – iqtisodiy salohiyati jihatidan esa asosiy tog`li hududlardan qolishmaydi. Tog`larni o`rganishda tog` hosil bo`lish bosqichini aniqlash muhim ahamiyatga ega.
Yer yuzasining atrofdagi tekisliklardan baland ko`tarilib turgan qismlariga tog` deb aytiladi. Tog`larning asosiy qismlari quyidagilardan iborat: yonbag`ir, cho`qqi, tog` etagi, tog` qirrasi, dovonlar, tog` yo`laklari. Tog`ni har tomondan o`rab turgan qiya yuzaga yonbag`ir deb ataladi. Yonbag`irni tekislikka o`tish qismiga tog` etagi deb ataladi. Tog` qirralarini pasaygan qismlari dovon deb ataladi. Tog`lami chuqur o`yilgan qismlari tog` yo`laklari deb ataladi. Ikkita qarama-qarshi yonbag`irlarning kesishgan joyi tog` qirrasi deb ataladi.
Tog`lar balandiigiga ko`ra uch guruhga bo`linadi: past (1000 m. gacha), o`rtacha balandikdagi (1000—2000m) va baland (2000 m. dan yuqori) tog`lar.
Tog`lar joylanishi, tuzilishi va boshqa xususiyatlariga ko`ra quyidagi turlarga bo`linadi: tog`li o`lka, tog` massivi, tog` tugu-ni, tog` zanjiri, yassi tog`, tog`lik, burmali tog`lar, burmali — palaxsali tog`lar, vulkan togTari.
Yer yuzasining atrofdagi tekisliklardan ba­land ko`tarilib turgan qismi tog`li olkalar deb ataladi. Ular bir necha ming km.ga cho`zilib ketadi.
Tog`li o`lkalarning alohida ajralib qolgan (tog` vodiylari bilan) qismi tog` massivlari deb ataladi. Deyarli bir xil uzunlikka va keng likka ega (Monblan, Mo`g`uliston va h.k), Tog` tuguni — ikki va undan ortiq tizmalarini kesishgan joyi (Pomir, Arman tog`ligi).