Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti
Download 24 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Miqdor-daraja ravishlari
- Maqsad-sabab ravishlari
- Zidlov bos" love hilar i
- Ersashtiruvchi bogiovchilar
- Soiroq va taajjub yuklamalari - mi, -chi, -a(ya), nahotki; Sen-chi. Bordingmi Shunga-ya. Kuchaytiruv, ta ’kidyuklam alari
- Ayiruv, chegaralov yuklamalari
- Olxshatish, qiyoslash yuklamalari — g o ‘yo, g o ‘yoki, xuddi, naq; Nag, bo ‘riday, xuddi о ‘ziday. Gumon yuklamasi
- Inkor yuklamalari — hech, sira. Hech о ‘qimaydi, sira aytm aydi, hech ко ‘ rm aym an. l i
- Yordamchi sozlar (k om ak ch ila r)
0 ‘rin ravishlari harakat-holatning bajarilish yoki bajarilmaslik o ‘rnini bildirgan va qayer? so‘rog‘iga javob b o‘luvchi ravishlar o ’rin ravishlari sanaladi: ichkari, tashqari, o lg ‘a, и yer — bu yerda, uzoqdan, naridan, beridan, yaqindan, pastdan, yuqorida. Miqdor-daraja ravishlari harakat-holatning bajarilishidagi miqdor-darajani bildiradigan va qancha? so‘rog‘iga javob bo‘luvchi ravishlar holat ravishlari sanaladi: k o ‘p, kam , oz, oz-m oz, sal, picha, xiyol, xiyla, ancha,qittay, uzoq, sira. Maqsad-sabab ravishlari harakat—holatning yuzaga kelish sabab va maqsadini bildirgan ravishlar maqsad-sabab ravishlari sanaladi va ularga atayin, jo ‘rttaga, qasddan, noiloj kabi ravishlar kiradi. YORDAMCHI SO ZLAR Yordamchi so’zlar atash m a’nosiga ega bo‘lmagan, m a iu m so‘roqqa javob boimaydigan, mustaqil ravishda gap boiagi vazifasida kela olmaydigan so‘zlardir. Yordamchi so‘zlar mustaqil so‘zlami yoki gaplami bir-biriga bogiash, ulaming m a’nolariga qo‘shimcha m a’no yuklash vazifalarini bajaradi. Ularga ko'makchi, bogiovchi va yuklama kiradi. KO'MAKCHI Ismlar (ot, olmosh, harakat nomi va sifatdoshlar)dan keyin kelib, ularni hokim so‘zga bog‘lash uchun xizmat qiluvchi so’zlar ko’makchi sanaladi.K o'm akchilar xuddi kelishiklar kabi tobe so‘zni hokim so‘zga bog‘lashga xizmat qiladi, o ‘zidan oldingi so‘z bilan bitta so'roqqa javob bo'ladi: S iz bilan (kim bilan) hamsuhbat bo ‘Imasdan avval(qachon) boshqacha xayolda edim. Ko‘makchilar o ‘zgarmaydi, turlanmaydi, yasalmaydi, m a’noli qismlarga ajralmaydi, vosita, sabab, maqsad, yo'nalish, qiyos kabi m a’nolarni hosil qiladi Hassasi bilan turtdi (vosita), maktab tomon ketdi ( y o ’nalish), q o ’rqqani uchun aytm adi (sabab), gul ka b i go ’za l (qiyos) kabi. K o'm akchilar qaysi turkum dan o ‘sib chiqishiga ko‘ra sof ko'makchi va vazifadosh ko'makchilarga ajraladi. Sof ko'makchilarga uchun, kabi, sari, sayin, qadar, uzra, singari, tufayli, haqida kabi ko'm akchilar kiradi. Atash m a’nosini tam om an yo'qotib faqat o ‘zi birikkan so'zni boshqa so'zga tobelantirib bog'lash uchun xizmat qiladigan ko ’makchilar sof ko’makchilar deyiladi: Temur tig ‘i yetm agan jo y n i qalam bilan oldi Alisher. Qishloq uzra qorong‘ilik c h o ‘kkan. Sof ko'm akchilar urg‘u olmaydi, urg‘u ko'm akchidan oldin kelgan mustaqil so'zning oxirgi bo‘g‘iniga tushadi. Shuning uchun ko'm akchi ohang tom onidan o 'zidan oldingi so'z bilan bir butunlikni tashkil qiladi, lekin yozuvda ko'm akchi doimo ajratib 69 yoziladi: Buyuk kishilar doim insoniyat uchun qayg ‘uradi. Bu hoi кип sayin takrorlanib turardi. Ba’zan b ib n , uchun, ko‘makchilari badiiy uslubda —la, -chun shaklida qo‘llanadi, chiziqcha bilan ajratib yoziladi. Qalam-la men to ‘qiyman q o ‘shiq. Tinchginayashash-chun tug'ilmaganman. Vazifadosh koiuakchilar ot, ravish yoki fe’ldan o ‘sib chiqqan so‘zlardir. Ularga ost, yon, ust, old, orqa, ro ‘para, oldin, avval, keyin, so ‘ng tomon, qosh, bo'ylab, qaraganda, yarasha, k o ‘ra, deya, deb, atab, tortib ka b i so‘zlar kiradi. Bunday so ‘zlar ko‘makchi vazifasida kelganda atash m a’nosini yo‘qotadi, m a’lum so‘roqqa javob boim aydi. 0 ‘zi qo'shilgan so‘z bilan birgalikda bir so‘roqqa javob b o‘ladi va bitta gap bo ‘lagi vazifasida keladi: G o‘r o ‘gaining G ‘ir k o ‘k degan oti bor. Bir haftadan keyin ishga tushib ketdi. Dehqonlar to ‘dasi qishloqqa qarab yugurdi. Anbar otin yostiq ostiga qo 7 yugurtirdi. Ko‘makchilar yetakchi so‘zga bog‘lanib unga turli qo‘shimcha m a’nolar yuklaydi: — sababli, tufayli, uchun ko'm akchilari maqsad m a’nosini: Qalamni Salim a uchun oldim. — tom o n , qarab, sari, b o ‘ylab ko ‘m akchilari y o ‘nalish m a’nosini; — haqida, to ‘g‘risida ko‘makchilari fikr mavzusi m a’nosini; — kabi, singari ko‘makchilari o ‘xshatish m a’nosini — qadar, dovur ko‘makchilari chegara m a’nosini bildiradi. K o‘makchilar uch xil kelishik shaklidagi so‘zlarni boshqarib keladi: 1) bosh va qaratqich kelishigidan keyin qo ‘llaniladigan ko'm akchilar; 2) jo ‘nalish kelishigidan keyin qo'llaniladigan ko'm akchilar; 3) chiqish kelishigidan keyin qo'llaniladigan ko‘makchilar. Bosh va q a ra tq ic h k e lish ig id a n key in q o ‘lla n a d ig a n ko‘makchilar: bilan, uchun, kabi, singari, yanglig‘, sayin, sari, sababli, orqali, tufayli, chog‘li, osha, b o ‘ylab, b o ‘yicha, uzra, ich ra , dega n, b o 'y i, ch a m a si, h a q id a , t o ‘g ‘risid a , h o ld a ko‘makchilari: Uyi doim do ‘stlar bilan gavjum. Buvasi eshitsin uchun qattiq yig'ladi. Bu hoi кип sayin takrorlanadi. К о ‘I osha uzoqlarga tikildi. Qish bo ‘y i qiynalishdi. J o ‘nalish kelishigidagi so ‘zlardan keyin q o ‘llanadigan ko'makchilar: tomon, qadar, k o ‘ra, qarab, qaraganda, qaramay, qaramasdan, yarasha, doir, binoan, muvofiq, qarata: Kechga tomon 70 mirzolar tarqalishdi. Iltimosiga ко ‘ra bo ‘shatishdi. Odatiga qarshi kech qaytdi. Ishlaganiga qarab haq oladi. E ski bo ‘lishiga qaramay yaxshi ishlaydi. Tarbiyaga doirgaplarniyozib qo'ydi. K o ‘pchilikka qarata gapirdi. Chiqish kelishigidagi so‘zlar bilan qoilanadigan ko‘makchilar: s o ‘ng, keyin, boshqa, tashqari, b o ‘lak, o'zga, beri, buyon, burun, ilgari, boshlab, tortib: Bir oylab kechiqqandan so ‘ng Otabek qaytib keldi. Diniy ilmlardan tashqari dunyoviy ilmlarni ham biladi. Ко ‘p yillardan beri shu yerda ishlaydi. T o ‘ydan ilgari Marg'ilonga borishdi. Eng katta shaharlardan tortib kichik qishloqlargacha aylanib chiqdi. Vazifadosh ko'makchilar bir o ‘rinda mustaqil so‘z, bir o‘rinda ko‘makchi bo‘lib kelishi mumkin. Shunga ko‘ra ular quyidagicha ifodalanadi: Kitobga qarab o ‘qidi (qay holda?) ravishdosh. Ishiga qarab haq oladi (qanday?) ko'm akchi. Eski b o ‘lishiga qaram ay yaxshi ishlaydi. Menga qaram ay о ‘tib ketdi. Do ‘konda qalamdan tortib hamma narsa bor. Karim Rustamni qo 'lidan tortib turg 'azdi. BOGLOVCHI Gapning uyushiq bolaklari va qo‘shma gap tarkibidagi sodda gaplami o ‘zaro bogiash uchun xizmat qiluvchi yordamchi so‘zlarga bogiovchilar deyiladi: Olma, о ‘rik va gilos gulladi. U keldi lekin indamadi. Havo bulut, lekin yom g'ir y o g ‘m adi M a’no va vazifasiga ko‘ra bogiovchilar 2 xil boiadi: 1.Teng bogiovchilar 2.Ergashtiruvchi bogiovchilar Teng bog‘Iovchi!ar — teng huquqli qism larni - uyushiq boiaklam i hamda bogiangan qo'shm a gap qismlarini bogiaydi. Ular 4 xil: 1.Biriktiruv bogiovchilari 2.Zidlov bogiovchilari 3.Ayiruv bogiovchilari 4.Inkor bogiovchilari B iriktiruv boei lovchilari- uyushiq b o iak larn i va uyushiq g ap larn i o ’zaro b irik tirib keladi: va, h a m d a , h a m - so f bogiovchilardir: Bahor keldi va kunlar isiy boshladi. -da , -u, - yu, bilan vazifadosh bogiovchilardir: -da, -u, -yu ham - yuklama - bogiovchilar; bilan — ko’makchi - bogiovchidir. Opam bilan singlim keldi — bogiovchi; Opam singlim bilan keldi — ko'makchi. 71 Zidlov bos'" love hilar i- o ’zaro zidlik m unosabatida bo ’lgan uyushiq bo ’laklar yoki q o ’shm a gap qism larini bog’laydi: ammo, lekin, biroq, balki: Havo bulut, lekin y o m g ‘ir y o g ‘madi. U о ‘qidi, lekin tushunmadi. -u , -yu vazifadosh zidlov boglovchisidir: Q o ‘n g ‘iroq c h a lin d i-y u , dars boshlanm adi(b og’lovchi,),' shu ham ish bo ’ldi-yu. Balki — vazifadosh bog’lovchi b o ‘lib, gapda ba‘zan modal so‘z ba‘zan zidlov boglovchisi sifatida qo ‘llanadi. Qiyos qiling: Bu xa bar uni hayron qoldirmadi, balki shodlantirdi. Balki, bugun y o m g ‘ir y o g ‘ar. Ayiruv bos4ovchilari- o ’zaro bog’lanayotgan uyushiq bo’lak yoki qo’shma gap qismlarini birini boshqasidan ayirib ko’rsatuvchi bog’lovchilardir: Yo bir ishni qilib b o ’ladi, yo dam olib b o ’ladi. goh, dam , ba ’za n , bir — doim ta k ro rla n ib q o ‘llanuvchi bogiovchilar, у о, y o k i — yakka va takror holda qollanuvchi boglovchidir: Dam musiqa yangraydi, dam kulgi eshitiladi. Bir menga, bir do ‘stiga qaraydi. Ayiruv boglovchilari galma-galdan yuzaga keladigan voqea-hodisalami ko‘rsatadi. Inkor boglovchilari- na ...na. Uyushiq bo ‘lak va gaplarni inkor m a’nosini yuklagan holda boglaydi: na o ‘qidi, na yozdi. Bunda gapning kesimi tasdiq shaklida boiadi. N a boglovchisi inkor m a’nosini ifodalaydi: N a eshikni, na derazalarni ochdi. Ersashtiruvchi bogiovchilar- tobe-hokim qismlarni, o ‘zaro tobe m unosabatda b o lg a n gap b o lak la ri va gaplarni boglaydi: H unar о ‘rzan. chunki hunarda sir ко ‘p. U lar 3 xil: 1. Aniqlov boglovchilari — у a ’ni. Gap bo’laklari va gaplarni tobelantirib bog’laydi. Ya ’ni bog’lovchisidan oldin yozuvda vergul qo’yiladi: Julqunboy, ya ’ni Abdulla Qodiriy о ’zbek romanchiligining asoschisidir. B oglovch i Teng Ergashtiruvchi boglovchi boglovchi biriktiruv ayiruv zidlov inkor bog‘- bog‘- bog‘- bog‘- lovchi lovchi lovchi lovchi aniqlov sabab shart chi bog‘- bog‘- bog‘- lovchi lovchi lovchi 72 2.Sabab bog‘lovchilari - chunki, toki, negaki. Gaplarni o’zaro tobelantirib bog’laydi: Ayollam i asrang, chunki ular sog’lom avlod davomchilaridir. 3.Shart bog‘lovchilari — basharti, agar, garchi. Gap bo’laklari va gaplarni tobelantirib bog’laydi, ular orasidagi shart m a’nosini ifodalaydi: Agar ко ’klam qo ’Idan berilsa, oqibati nima bo 'ladi?! Bog’lovchilar sof va vazifadosh bog’lovchilarga bo’linadi. Faqat bog’lovchi vazifasini bajaruvchi yordamchi so’zlar sof bog’lovchilar sanaladi: va, ammo, lekin, biroq, hamda. Bir o ’rinda bog’lovchi, boshqa o ’rinda ko’makchi, yuklama yoki modal so’z vazifasida keluvchi yordamchi so’zlar vazifadosh bog’lovchilar sanaladi: bilan — qalam bilan yozdi(ko’makchi), olma bilan o ’rik(bog’lovchi); h a m - k a m b a g ’al h a m o d a m (y u k la m a ), o ’qiy di, ham ishlaydi(bog’lovchi); balki — balki, uni ko’rgandirsan(modal so’z), ishlar ozaymadi, balki ko’paydi(bog’lovchi). Qo’llanishiga ko’ra bog’lovchilar yakka va takror bo’ladi. Yakka bog’lovchilar: va, am m o, lekin, biroq, chunki, yo, agar, garchi, ya’ni, negaki; takror bog’lovchilar: yo,..yo, dam...dam, goh...goh, ba’zan... ba’zan. YUKLAMALAR Ayrim so‘zga yoki gapga qo ‘shimcha m a’no yuklash uchun qoMIanadi: Bugun darsga kelding-mi? Topshiriqni bugunog bajaring! Yuklamalarning quyidagi turlari mavjud: Soiroq va taajjub yuklamalari - mi, -chi, -a(ya), nahotki; Sen-chi. Bordingmi? Shunga-ya. Kuchaytiruv, ta ’kidyuklam alari -■ hatto, -ku, ham, -u(yu), da, -oq, -yoq; Sen ham bor. Kitob ham oldim. Kelibsan-u. K o ‘ribsan-da, Bugunoq, ertagayoq. Ayiruv, chegaralov yuklamalari — gina (kina, qina), fa q a t, faqatgina, xolos. Bolalardan bittasigina keldi. Faqat o'qishdi. Shuxolos. Ba’zan yo lg ‘iz so‘zi ham ayiruv-chegaralov yuklamasi vazifasida keladi: QizJardan y o lg ‘izfa4a,)Ra ’no keldi. Olxshatish, qiyoslash yuklamalari — g o ‘yo, g o ‘yoki, xuddi, naq; Nag, bo ‘riday, xuddi о ‘ziday. Gumon yuklamasi — dir: Borgandir, bugun dars bo ‘Igandir. Bu yuklama — af/r kesimlik qo'shimchasi bilan shakldosh (omonim) sanaladi: Suv hayot — manbayidir. Inkor yuklamalari — hech, sira. Hech о ‘qimaydi, sira aytm aydi, hech ко ‘ rm aym an. l i ALOHIDA GURUH SO'ZLARI Bularga undov, taqlid, modal so‘zlar kiradi. Undov so'zlar — his —hayajon, buyruq — xitobni ifodalovchi so'zlardir. Yozuvda undov so'z vergul bilan ajratiladi: Oh-oh, qanday shirin. Voy, qo'rqib ketayapman. Undovlar 2 xil bo‘ladi: 1.His-hayajon undovlari 2.Buyruq-xitob undovlari His-hayajon undovlari-kishining turli emosional holatlarini, his-hayajonni (rohatlanish, hayratlanish, g'azab, nafrat, og‘riq, erkalash) ifodalaydi: Oh, voy, e, eh, u f dod, obbo, o ‘- o ‘, ie, o ‘h - ho ‘, voy-voy. Buyruq-xitob undovlari - hayvon, jonivorlarni haydash, chaqirish, to ‘xtatish yoki kishilarning diqqatini tortish uchun qo ‘llanadigan so‘zlardir: hoy, ey, alio, chuh, beh, qurey-qurey, tu-tu. Bulardan tashqari, rahmat, qulluq, barakalla, hormang, yashan gka bi so’zlar nutqiy odat undovlari hisoblanadi. Taalid so''z.lar- narsalarning tovushi yoki ko'rinish holatiga taqlidni ifodalovchi so'zlardir: taq-taq. gurs-gurs, qars-qurs, dik- dik, d u k - d u k .J a ^ \d so‘zlar 2 xil: - tovushga taqlid so'zlar - holatga taqlid so‘zlar Tovushga taqlid so‘zlar — eshitish orqali taqlidni bildiruvchi so'zlardir: taq, gurs, duk, dik, pish-pish, chap-chup, gars-gurs, shivir-shivir, pichir, xur-xur.Shu bilan birgalikda hayvonlarning ovoziga taqlid so'zlar ham uchraydi: m o ‘, be, ba, vov-vov, chug‘ur- ch u g ‘ur, g ‘a q -g ‘aq. Holatga taqlid so'zlar narsalarning harakatiga ko'rib taqlid qilish orqali hosil bo'ladi: 1 ip, milt-m ilt, yarq, jim ir-jim ir, g ‘ij- g ‘ij, yal-yal. M odal soniar - ifodalanavotean fikrga so'zlovchining turli m unosabatlarini (ishonch, gum on, achinish)ni bildiruvchi so'zlardir. Modal so'zlar gapda vergul bilan ajratiladi. Gapda asosan kirish so'z vazifasida keladi. Quyidagi m a’nolarni ifodalaydi. 1. Ishonch - albatta, shaksiz, shubhasiz, tabiiy. Albatta, biz maqsadimizga erishamiz. 2. G um on m a’nosi — etimol, chamasi, aftidan, balki, shekilli. 3. Tasdiq m a’nosi — darhaqiqat, haqiqatan. 4. Fikr xulosasi (fikrning oldingi fikr bilan bog'liqligi) - xullas, dem ak, umuman. 74 5. Fikrning tartibi — avvalo, avvalambor. 6. Fikrning dalillanishi — masalan, jum ladan. 7. Achinish- attang, afsus. 8. Quvonch m a’nosini — xayriyat, baxtimga. Xullas, mustaqil so ‘zlar lug'aviy m a ’no anglatadi. Xayriyat, sizni ко ‘rdim. Ehtimol, uchrasharm iz.Bugun,balki, y o m g ‘ir y o g ‘ar. A ftidan, и yolg'on gapirdi. Modal so‘zlaming sof va vazifadosh turlari farqlanadi. Shekilli, masalan, attang, xayriyat, ehtimol — sof modal so‘zlardir. Vazifadosh m odal so‘zlar mustaqil so‘zlardan o ‘sib chiqgan b o‘lib, ularni o ‘z m a’nosida qo‘llangan mustaqil so‘zlardan farqlash lozim: Tabiiy mahsulotlardan foydalanam iz. Qariligini aftidan bilish qiyin. - Aftidan, bugun yom g‘iry o g ‘adi. Tabiiy, buvoqeadan shubhalandim. Yuqoridagi ikkita misolda tabiiy, aftidan so'zlari mustaqil so‘z sanalsa, qolgan ikkita misolda ular vazifadosh m odal so‘zlardir. M avjudlikni bildiruvchi m odal so ‘zlar gapda vergul bilan ajratilmaydi. Ular m a’lum gap bo‘lagi vazifasida kela oladi yoki kesim tarkibida qo'llanadi: bor, y o ‘q, kerak, lozim, shart. M enda qalam bor. Karim o‘qishi kerak. Oramizda qoloqlar yo ‘q. SINTAKSIS Sintaksis so‘zlarning o ‘zaro birikish usullarini, so‘z birikmasi va gaplaming qurilishi va ifodaxususiyatlarini o‘rganuvchi bo‘limdir. S o‘zlarning tildagi muayyan qonun-qoidalar asosida o ‘zaro birikuvidan so‘z birikmalari va gaplar hosil b o ‘ladi. Sintaksis ikki bo‘lim dan iborat: so‘z birikmasi sintaksisi va gap sintaksisi. H a r q an d ay til o 'z in in g n u tq to v u sh la ri, s o 'z la ri va qo‘shimchalaridagi imkoniyatlarini sintaksisda to ‘liq namoyon qiladi. SO‘Z BIRIKMASI Mustaqil so‘zlar m a’no va grammatik jihatdan bir-biri bilan boglanib, so‘z qo‘shilmasini hosil qiladi: K engdalada dehqonlar va hasharchilarning sho ‘x-shodon ovozlari yangraydi gapida 7ta so‘z qo‘shilmasi bor: 1. ovozlari yangraydi; 2. sho‘x-shodon ovozlari; 3. hasharchilarning ovozlari; 75 4. dehqonlaming ovozlari; 5. dehqonlarva hasharchilar; 6. dalada yangraydi; 7. keng dala. So‘z qo'shilmasidagi so‘zlar bir-biri bilan ikki xil bog‘lanadi: teng boglanish va tobe bogianish. Teng bog'lanishda so‘z qo‘shUmasidagi bir so‘z boshqasiga tobe b o‘lmaydi, bir-biri bilan sanash ohangi yoki teng bogiovchilar vositasida birikadi. Tobe bog‘lanishda bir so‘z boshqasiga tobe boiadi. Yuqoridagi misolda dehqonlar va hasharchilar birligi tenglanish, qolgan birliklar esa tobelanish asosida hosil boigan. So‘z birikmasi va gapning asosini tobe aloqa hosil qiladi. So‘z birikmasi ikki yoki undan ortiq mustaqil so‘zning m a’no va grammatik jihatdan birikuvidan hosil b oiadi. So‘z birikmasi tobe va hokim qismlardan tuziladi. — Tobe qism (ergash so‘z) bosh so‘zdan oldin kelib. hokim so'zning m a’nosini izohlavdi, tobe so’zni bosh so‘zga bogiovchi vositalar tobe(ergash) so‘zning tarkibida boiadi: uyda o ’tirmoq, hayajon bilan gapirmoq. — Hokim qism (bosh so‘z) tobe so'zdan keyin keladi va uning m a’nosi tobe so'z tomonidan izohlanadi, turli turkumdagi so‘zlar bosh (hokim ) so ‘z b o lib kelishi mumkin: piyoda qaytmoq, bolalarn'mg shivir-shiviri, go ’zal manzara. TOBE SO ZNI HOKIM SO ZGA BIRIKTIRUBCHI VOSITALAR Ergash so‘zni bosh so‘zga biriktiruvchi vositalar ergash so’zning tarkibida boiadi va ularga quyidagilar kiradi: Kelishik ao'shimchalari. Ular yordamida ismlar (ot va otlashgan so‘zlar) turli mustaqil so‘zlar bilan birikadi: — OT + FH’L = u yga borm oq, yigit ning guli, k o ‘ c h a ning yu zi, u y dan ch iq m o q , k o ‘ cha/7/ k o 'rm o q . — ОТ + OT = kitob/img varag‘i, olmaw'ng bargi, onamn/rcg ko'ylagi — OT + SIFAT = qizlarning yaxshisi, asalning shirini, talabalaming a ’lochisi — OT + SO N = oyning beshinchisi, n o n n ing yarm i, olmaning ikkalasi. 76 — ОТ + TAQLID SO‘Z = qushlam ing chug'ur-chug'uri, traktoming pat-pati Yordamchi so'zlar (k o'm ak ch ila r)- tobe so ‘z tarkibida qo'llanib, u bilan bitta so'roqqa javob bo'ladi va tobe so‘zni hokim so‘zga bog‘laydi. K o'm akchilar asosan quyidagi turkum lam i bogiaydi: — OT + F E ’L = qilmishiga yarasha jazolanm oq, aybi tufayli uyalmoq - ОТ + OT = ishiga yarasha mukofot, telefon orqali suhbat 1. So'z. tartibi va ohane Bunda so'zlar hech qanday vositalarsiz so'zlarning joylashish tartibi va ohangiga ko'ra birikadi, tobe so'z oldin hokim so'z keyin joylashadi: o q kabutar, ishonchli s o ‘z. Bunday birikmalaming tartibi o'zgarsa gap hosil bo'ladi. Tartib va ohang yordamida quyidagi turkum lar birikadi: — Sifat + ot = rangli qalam, m azali taom, qizil olma, shirin choy, qora ко ’ylak. — Ot + ot = [emir eshik, zum rad bahor, tilla sandiq. — Ravish + f e i = ko'p o ‘qimoq, tez yurmoq, sekin gapirmoq, asta siljimoq. — Sifatdosh + ot = о ‘qigan bola, artilgan stol, aytilgan so ‘z, otilgan o ‘q. — Ravishdosh + f e i = shoshib gapirmoq, yugurib kelmoq . — Taqlid so'z + f e i = ch u g ‘ur-chug‘ur sayramoq, gurs-gurs urmoq, sh ip -sh ip yurmoq. — Ravish + ot = ko'p odam, mardona kurash. Download 24 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling