Олий математика сизга та=дим этилаётган мазкур маъруза матнларида «Олий математика»


Download 0.84 Mb.
bet19/62
Sana19.02.2023
Hajmi0.84 Mb.
#1214302
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   62
Bog'liq
ОЛИЙ МАТЕМАТИКА ФАНИНИНГ АСОСИЙ ВАЗИФАЛАРИ, УНИ АМАЛИЙ МАСАЛАЛАРНИ ЕЧИШДАГИ

Теорема. (1) система ечимга эга былишлиги (биргаликда былиш) учун А асосий матрица рангини В кенгайтирилган матрица рангига тенг былишлиги зарур ва етарлидир. Хусусан 1) r(A)=r(B)=n, яъни номаълумлар сонига тенг былса, у щолда (1) система ягона ечимга эга былади. 2) Агар r(A)=r(B)Агар r (А)  r (В) былса (1) система ечимига эга былмайди.
Саволлар:

  1. Чизи=ли тенгламалар системасини матрицавий кыринишда ёзилишини келтиринг.

  2. Кронеккер-Капелли теоремасига кыра система =айси щолда ягона ечимга эга былади?



10-МАВЗУ:МАТРИЦАЛАР АЛГЕБРАСИНИ И+ТИСОДИЙ МАСАЛАЛАРНИ ЕЧИШГА +ЫЛЛАНИЛИШИ.
Режа.

  1. Кириш.

  2. Леонтьевни чизи=ли и=тисодий модели.

  3. Леонтьев моделини мащсулдорлиги.

  4. Тыли= харажатлар вектори.

Адабиётлар: 6, 4.
1. Кириш. Ишлаб чи=ариш жараёнларини му=обил математик моделини яратиш шу жараёнларни ривожланиш =онуниятларини кырсатиш билан бир =аторда и=тисодий самарадорлигини щам ани=лаш имкониятини беради. Маълумки барча ишлаб чи=ариш корхоналари истеъмол =илувчи ва мащсулот ишлаб чи=арувчи щисобланади. Масалан фермер хыжалиги пахта, дон ва бош=а мащсулотларни ишлаб чи=арса бу мащсулотларни етиштириш жараёнида техника воситалари, ё=ил`и, минерал ы`ит ва бош=а мащсулотларни истеъмол =илади. Ишлаб чи=аришда бу ало=адорлик жараёнини маълум бир жадвал шаклида ифодалаш мумкин, яъни тармо=лараро баланс мавжуд былади. Тармо=лараро баланс жараёнларини математик моделини тузиб уни чу=ур тащлил =илиш масалаларига Америкалик олим В Леонтьев асос солган ва бу илмий тад=и=от ишлари учун 1963 йилда Нобель мукофатига сазовор былган. Биз ишлаб чи=ариш жараёнларини Леонтьев моделини энг содда щолларини баён этамиз.
2. Леонтьевни чизи=ли и=тисодий модели.
Мащсулот ишлаб чи=арувчи п та хыжаликни =араймиз, бу хыжаликлар мащсулотларини ишлаб чи=ариш жараёнида ызаро мащсулотлар алмашишади. Фараз =илайлик i хыжаликни жами ишлаб чи=арган мащсулоти х2 былсин яъни бир хыжалик йилида ялпи ишлаб чи=арган мащсулоти ми=дори; xij i- хыжаликни j хыжалик мащсулотидан фойдаланиб ишлаб чи=арган жами мащсулотини щажми; yi -i ишлаб чи=армайдиган сощалар фойдаланиши учун тайёрланган мащсулоти щажми. Бунга хыжаликни етиштирган мащсулотини захирадаги =исми, ащолини шахсий манфаатларида фойдаланиши маъориф, фан, со`ли=ни са=лаш, экспортга жынатиши киради (Одатда бу ми=дор жами ишлаб чи=арилган мащсулотни камида 75 % ташкил этади). Бу ми=дорлар =уйидаги баланс муносабатларни i=1,n да =аноатлантиради: xi=xi1+xi2+...+xin+yi, (1)
В.Леонтьев Америка и=тисодиётини тащлил =илиб ани=ладики аij=xij/xi ми=дор йиллар давомида ызгармас былишини, бу ишлаб чи=ариш технологиясини ызгармай =олганини характерлайди. Бош=ача айтганда хыжалик щажми Хi мащсулот тайёрлаши учун i хыжаликдан аijХi ми=дордаги мащсулотни олиши керак , бу ерда аij - ызгармас коэффициент. Реал чи=им (сарф харажат) ишлаб чи=арилган мащсулот щажмига пропорционал былиши керак, бу мавжуд ишлаб чи=ариш технологиясини чизи=лилигини билдиради яъни
хij=аijхj (i ,j=1, n) (2)
Бу ерда аij - бевосита харажатлар коэффициенти дейилади.
Натижада хыжаликлараро (1) баланс тенгламасини куйидагича ёзиш мумкин:
х1=а11х1+а12х2+...+а1nхn+у1
х2=а21х1+а22х2+...+а2nхn+у2 (3)
............................................
хn=аn1х1+аn2х2+...+аnnхn+уn
Буни матрицавий формада ёзсак
Х=АХ+У (4) А = (aij) i, j=1, n
x1 y1
Х= x2 У = y2
xn yn
Бу ерда Х - яъни (жами) мащсулот , У - якуний истеъмол векторлари ва А - бевосита харажатлар матрицаси дейилади , (4) хыжаликлараро чизи=ли бо`ланиш баланс тенгламаси ёки Леонтьев модели дейилади. Леонтьев моделидан режалаштириш масалаларида фойдаланиш мумкин. Масалан [0,T] ва=т орали`и учун У якуний истеъмол вектори берилган щолда жами етиштириши лозим былган мащсулот хажми Х ни ани=лаш талаб этилади.
Хыжаликлараро баланс тенгламаси и=тисодий маънога эга былиши учун А=(aij) матрица ва векторларни барча элементлари номанфий булиши керак яъни А>0, Y>0, X>0.
Агар =иймат (бащо) маъносида ишлаб чи=ариш жараёнини ыргансак хj=1 сым былса, (2) тенгликдан xij=aij эканлиги келиб чи=ади ва аij j хыжаликни 1 сымлик мащсулотидан фойдаланиб i хыжалик ишлаб чи=арган мащсулоти =ийматини билдиради.
3. Леонтьев моделини мащсулдорлиги.
А>0 матрица мащсулдор дейилади, агар хар =андай У>0 вектор учун Х=АХ+У тенглама Х>0 ечимига эга былса. А матрицани мащсулдорлигидан Леонтьев моделини мащсулдорлиги келиб чи=ади.
Леонтьев тенгламасини Х= АХ+У =уйидагича ёзиш мумкин:
( Е - А )Х = У (5) бу ерда Е - бирлик матрица.
Агар det ( Е - А ) > 0 былса (5) тенглама ечимга эга былади.
Х=( Е - А )-1 У (6) ва бу холда А > 0 матрица мащсулдор былади.
Хусусан А матрицани мащсулдорлиги уни барча элементлари аij>0 былса, матрицани ихтиёрий устуни элементлари йи`индиси (ёки сатр элементлари йи`индиси) бирдан кичик былса щам са=ланади, яъни =ийматли баланс щол =аралганда ырганилаётган j хыжалик мащсулотини таннархи 1 сымдан ошмаслиги уни рентабеллигини билдиради. Масалан =уйидаги А матрица мащсулдор матрицадир
0,2 0,3 0,2
А= 0,4 0,1 0,4
0,3 0,5 0,1
4. Тыли= харажатлар вектори.
Фараз =илайлик А>0 мащсулдор матрица былсин, у щолда =уйидаги тенглик келиб чи=ади :

Download 0.84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   62




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling