O‘quv qo‘llanma toshkent 2020

Nizom kapitalining oshirilishi. Muassislarning qaroriga ko‘ra mavjud muassislarning qo‘yilmalari oshishi, yangiliklarni jalb etish, Shuningdek, xo‘jalik sub’ektining taksimlanmagan foydasi hisobiga Nizom kapitali oshirilishi mumkin.
Yangi muassisni (a’zo)ni jalb etish. Yangi a’zo quyidagi hollarda jamiyat muassisi bo‘lishi mumkin:

• Nizom kapitali ulushini bitta yoki bir necha sherikdan sotib olish yo‘li orqali;

  
  

• qo‘shimcha kapital kiritish yo‘li bilan.

  
  

Biroq istalgan holda uning nomzodi avvalgi a’zolarning barchasi tomonidan ma’qullanishi lozim.

Birinchi holatda kapital sotib olingan ulush oldingi muassis kapitali hisobvarag‘idan yangisinikiga o‘tkaziladi.


Muassislar tarkibidan chiqish. Muassis tarkibidan chiqishga hamda o‘z ulushini olishga qaror qilganda quyidagi provodkalar qayd etiladi:
8330 – «Pay va ulushlar» hisobvarag‘i Dti.
6620 – «Chiqib ketayotgan muassislardan ulushlari bo‘yicha qarzlar» hisobvarag‘i Kti.
Agar muassis chiqib ketayotgan paytda MCHJ ma’lum jamg‘arilgan foydaga ega bo‘lsa, u holda ta’sis hujjatlarida belgilangan nisbatga muvofiq unga ham, mazkur holatda 70% yoki 30% berilishi lozim.
8720 – «Jamg‘arilgan foyda» hisobvarag‘i Dti.
6620 – «Chiqib ketayotgan muassislarda ulushlari bo‘yicha qarzlar» hisobvarag‘i Kti.
Muassis chiqib ketayotiganida olgan jamg‘arilgan foyda summasidan jismoniy shaxslardan undiriladigan daromad soliqlarini to‘lashlari lozim. Muassisning Nizom kapitalidan (8330 hisobvaraqlardan) o‘z qo‘yilmasini qaytarib olishi hech qanday chegirmalarsiz sof tarzda amalga oshiriladi.
Chiqib ketayotgan muassis oldidagi qarz so‘ndirilgan holat quyidagicha aks ettiriladi:
6620 – «Chiqib ketayotgan muassislardan ulushlari bo‘yicha qarzlar» hisobvarag‘i Dti.
5010, 5110 – «Pul mablag‘lari» hisobvarag‘i Kti.
Aksiyadorlik jamiyatlaridagi (korporatsiyalardagi) Nizom kapitali yoki aksiyadorlik kapitali, odatdagidek, chiqarilgan (chiqarilishiga ruxsat etilgan) aksiyalarning nominal yoki e’lon qilingan qiymatiga teng bo‘ladi.
Aksiya – aksiyadorlik jamiyati mol-mulkidagi ulushga egalik qilish huquqini tasdiqlovchi qimmatli qog‘oz yoki boshqacha qilib aytganda, karporatsiyaning mol-mulki birligidir. Korporatsiya chiqarish mumkin bo‘lgan aksiyalarning eng Yuqori miqdori Nizomda belgilanadi.
Aksiyaning nominal qiymati – qimmatli qog‘ozda ko‘rsatilgan qiymati aksiyadorlik jamiyati kapitalining hajmini belgilaydi va aksiya emissiya chiqarishiga ruxsat etilganligini ro‘yxatdan o‘tkazishda belgilanadi.
Misol. Aksiyadorlik jamiyati ta’sis hujjatlarida ko‘rsatilishicha‚ oddiy (odatdagi) aksiyalar soni 20000 dona‚ bir dona aksiyaning nominal qiymati 100 so‘m‚ 2000000 so‘mlik summadagi aksiyalarni chiqarishga ruxsat etilgan. 20000 dona aksiyadan hozircha 7000 dona sotilgan‚ chiqarilgan aksiyalarning qolgan 3000 donasi sotilmagan deb tasavvur qilaylik.
Hisobda aksiyadorlik kapitali tuzilmasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
 chiqarilishga ruxsat etilgan aksiyalar 20000 dona – 2000000 so‘m.
Shu jumladan:
 Sotilganlari 17000 dona – 1700000 so‘m; ulardan haqi to‘lan-maganlari 700000 so‘m‚ haqi to‘langanlari 1000000 so‘m.
 Sotilmaganlari – 3000 dona - 300000 so‘m