O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

140

---

R ap s
A ha m iya ti.
M o y i o z iq -o v q a td a va te x n ik a d a q o ‘lla n a d i. K uzgi 
rupsning u ru g ‘ tark ib id a 32-50 foiz m oy, 23 foiz oqsil, bahorgi rap sd a 
35-40 foiz m oy va 21 foiz oqsil b o 'la d i. R a p sd a n k o ‘k a t ham olinadi. 
K unjarasi m ollarga yuqori to 'y im li ozuqa b o 'lad i.
U rug' hosili 1,5-2,5 t ga, k o ‘kat hosili 15-25 t ga b o 'lad i.
Hiolugiyasi. R ap s bir yillik o ‘tsim on o ‘sim lik b o ‘lib, u k aram do shlar 
oilusiga m ansub. U n in g kuzgi va b a h o rg i b iologik g u ru h lari m avjud. 
S ovuqqa chidam li, u ru g 'i 1-3°C unib chiqad i, m aysa -3-5°C ga b ard osh
bcrudi. N am scvar, y o ru g ‘sevar ekin, tu p ro q q a talab c h an emas.
YYlislitirish tcxnologiyasi.
A sosiy o 'tm is h d o sh i to z a va b a n d s h u d g o r, b ir y illik o ‘tla r, d o n
ekinlari, silosbob ek in lar. Bir ekilgan m a y d o n g a 4 y ildan keyin ekish 
m um kin. Yerni tayyorlash kuzgi do n ekinlariga o 'x shash . Y er yuzining 
Irk is bo'lishi talab qilinadi, chunki uning u ru g 'i m ayda.
О ‘к 'itlash.
Bir to n n a u ru g ' y etishtirish u chun 50-6- kg azo t, 25-35
fo sfo r va 4 0-60 kg k a liy , 4 0-70 kg k a lsiy s a r fla n a d i. O 'r t a c h a
o 'g 'itla s h m e’yori 80-100 kg azo t, 80-100 kg fosfo r va 40-50 kg kaliy. 
O 'g 'illu r yer h ay d a sh d a n oldin (fosfor, kaliy), ekishdan oldin va o 'sish
dav rid a «olinadi.
/.A/.v/i yoppnsiga q a to rla b yoki keng q a to rla b am alga oshiriladi. Q a to r 
o u u i 10,45,60 sm , ckisli c h u q u rlig i 3-4 sm b o 'la d i. E k ish m e ’y o ri 
viinpiHijfii (jiiiorlab ek ilg an d a 3-4 m ln d o n a , keng q a to rla b ekilganda 
2.0 2,1 mln d ona urug* ekiladi. Kuzgi raps kuzgi don ekinlari bilan bir 
vaqtila ckiludi, bahorgi raps bahorgi don ekinlari bilan bir vaq td a ekiladi. 
Q '/b c k isto n d a raps oraliq ekin sifatida keng ekilm oqda.
I'drvarlshldsh.
R aps kuzda ekilgandan keyin m ola bosiladi, 2 ta chin 
bargi ch iqqand an keyin kultivatsiya qilinadi, 4-5 ta bargi rivojlanganda 
b oro n n q ilin a d i (y o p p a sig a q a to rla b ek ilg a n d a ). Z a ra rk u n a n d a la rg r. 
(|timlu ekishdan oldin u rug' d o rilan ad i (T M L T D , 80 foiz, 5-kg/t), o'sish
d avrida luishoratlarga q arshi k arbofo s 50 foiz (0,6-0,8 1/ga), sum itsidin 
20 foiz (0,3 l/ga) bilan ishlov beriladi. B ah o rd a ekilgan raps m aysalanish 
d avrida boron a qilin ad i, keng q a to rla b ek ilganda kultivatsiya qilinadi.
I 
l« >Nil 
d o n k o m b a y n la r y o rd a m id a y ig 'ib o lin a d i, n am lig i 8-10 foiz 
b o ’lganda saqlanadi. K o 'k a t olish u ch u n k u zd a ekilgan raps b ah o rd a -
gullugnn d avrda o 'rila d i
141

---

M o rfo lo g iy a si. 
Ild izi
- o ‘q ildiz, u rc h u q s im o n , se rsh o x li, y ax sh i 
rivojlangan. Kuzgi raps kuzda ekilganda 5-9 ta b arg d an tashkil to p g an
to 'p b a rg hosil qiladi. Q ishlab ch iq q an d an keyin p o y a chiqarad i, gullaydi 
v a urug* hosil qiladi. B ahorgi raps b ah o rd a va yozda ekiladi va shu yilning 
o ‘zida hosil o lin ad i. 
Poyasi
tik o 's a d i, k o ‘p s h o x la n a d i, yo n sho x lari 
yaxshi rivojlanadi, tuksiz b o 'la d i, balandligi 100-150 sm tu p hosil qiladi. 
Barglari
bandli, tuksiz, t o ‘q yashil rangli b o 'la d i, patsim o n , qiyilgan, 2-
4 ta ju ft b o 'lak li, p o n asim o n , kam tu k lan g an b o ia d i. P o y ad a jo ylash gan
o ‘m ig a q a ra b b a rg la r kertilgan patsim on, cho'zinchoq-lan setsim o n, b u tu n
barg b o 'lad i, p oyasining yarm ini o ‘ra b tu rad i. 
Gulto'plami
yoyiq shingil, 
guli t o ‘rt b o ia k li, och sariq rangli, bir g u lto 'p la m id a 25-40-ta gul b o ‘ladi. 
M evasi
q o 'z o q c h a , t o ‘g ‘ri, egilgan b o 'la d i, u zunligi 5-10 sm , ingich ka 
(3-4 m m ), tu m s h u q c h a s i b o 'la d i, y e tilg a n d a c h a tn a m a y d i. M e v a la ri 
y uqori to m o n g a y o ‘n a lg a n b o 'lad i.
Urug'i
sh arsim o n, och jig a r ra n g d an q o ra g ach a b o 'la d i, yuzasi m ay d a 
katakchali, 1000 tasining vazni 3-7 g keladi.