O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti “soliqlar va soliqqa tortish” kafedrasi

(0,317+0,218*Ihf-0,18*Kam+0,015/Ko)*QQ 
Ko’rinib turibdiki, ushbu model sotishdan tushum xarajat-daromad 
tarkibining kat’iy tasviri emas. Mualliflarning tan olishicha, soliq yukini baholash 
sodda va tushunarli bo’lishi uchun bu erda aktsiz va boshka spetsifik soliqlar (suv 
va tabiiy resurslardan foydalanganlik uchun soliqlar, er va mol-mulk soliqlari) 
hisobga olinmagan. Ushbu uslub fakat standart soliqlardan tashkil topgan soliq 
tizimi uchun juda sifatli va universal uslub bo’lishi mumkin, lekin korxona 
zimmasiga tushuvchi haqiqiy solik og’irligini to’laqonli baholash imkonini 
beradigan ko’rsatkich zarur. 
Ayrim xorijiy mamlakatlarda, xususan Yaponiyada soliq yukini hisoblab 
chiqish uchun soliq to’lovchining jami soliqqa tortiladigan daromadida 
soliqlarning ulushini namoyon qiluvchi samarali (effektiv) soliq stavkasi 
ko’rsatkichlaridan foydalaniladi
15
.
Bu usulda soliq yukini hisoblash uchun avvalo daromadning har bir alohida 
qismidan olinadigan soliq ulushini xisoblab chiqish, keyin ularning barchasini 
daromadning jami summasiga bo’lish talab etiladi. 
Yuqorida ko’rib chiqilgan uslublarning barchasi ham hisoblash jarayonlarida 
o’ziga xoslikka ega, lekin ular orasidan birortasini tanlab olib, asos qilib olishga 
kirishishdan oldin bir narsani aniq tasavvur qilish kerak, to’laqonli tahlil uchun 
korxonalar soliq yukining miqdorini ularning o’z-o’zini moliyalashtirish asosida 
rivojlanish imkoniyatlari bilan bog’lay oladigan ko’rsatkich talab kilinadi.
15
Nalogovaya sistema Yaponii. Iz raz. materiala lektsii Nobuyosi Tixara, 26 avgust 2004 g. 

---

40 
3-BOB. MAMLAKAT 
IQTISODIYOTINI 
MODERNIZATSIYALASH 
SHAROITIDA SOLIQ YUKINI KAMAYTIRISH MASALALARI 
3.1. Soliq sub’ektlari o’rtasida soliq yukini mutanosib ravishda