Qishloq xo‘jaligi uchun ajratilgan maydonlardan unumli foydalanishda, avvalo

Nazorat savollari 
1. Umumiy va xususiy suv muvozanat tenglamalarining mohiyati. 2. Zovur 
moduli. 3. Sizilish jadalligi. 4. Zovurlarning turlari. 5. Gidrotexnik zovurlarning 
tarkibiy qismi va vazifalari. 6. Yotiq zovur ko‘rsatkichlari. 7. Qurama 
zovurlarning qo‘llanilish shartlari. 8. Tik zovurlarning qo‘llanilish shartlari. 
 
 

---

143
10. ZAX QOCHIRISH TARMOQLARINI LOYIHALASH 
 
10.1. Suv o‘tkazuvchi tarmoqlarni rejada joylashtirish va ularning 
konstruksiyalari 
Suv o‘tkazuvchi tarmoq ortiqcha yer usti va tuproq sizot suvlarini boshqaruvchi 
zovurdan qabul qilib suv qabul qilgichgacha yetkazish berish uchun xizmat qiladi. 
Suv o‘tkazuvchi tarmoq tarkibiga suv yig‘uvchi zovurlardan tortib to suv qabul 
qiluvchilarga bo‘lgan bosh kollektor va uning tarmoqlari kiradi. 
Bosh kollektor zaxi qochiriladigan sug‘orish tizimini suv qabul qilish manbasi 
bilan bog‘lovchi asosiy tarmoq hisoblanadi va uni loyihalashda quyidagilarga rioya 
etish kerak: 
1. Bosh kollektor zaxi qochiriladigan maydonning istalgan qismidan zax 
suvlarni qabul qila olishi kerak. Shuning uchun ham u zaxi qochiriladigan 
maydonning eng past yer sathlarida joylashtirilishi kerak. 
2. Bosh kollektor imkoni bor qadar kam uzunlikka ega bo‘lishligi buning uchun 
esa yer nishabining katta qiymatlarida loyihalanishi kerak. 
3. Bosh kollektor o‘zani yuvilmasligi va unga loyqa cho‘kmasligi kerak. 
4. Bosh kollektorni suv qabul qilish manbasiga suv quyish joyi mustahkam va 
to‘g‘ri chiziqli bo‘lishi kerak. 
Bosh kollektorga kelib quyiladigan ikkinchi va uchinchi tarkibidagi kollektorlar 
ham zaxi qochiriladigan maydoni quyi yer sathlarida, xo‘jalik chegaralari, yo‘l va 
himoya daraxtlari yoqalab loyihalanadi. 
Kollektorlar o‘zaro xo‘jalik hududini tashkil etish sxemasiga bog‘liq holda, 300-
1500 m gacha bo‘lgan masofada joylashadi. 
Suv o‘tkazuvchi zovur tarmoqlari rejada va tik yo‘nalishida loyihalanganda, ular 
yer usti va osti kommunikatsiyalari (suv va gaz tarmoqlari, elektr kabel va h.k.), yo‘l 
va sug‘orish tarmoqlari bilan kesishini hisobga olish kerak bo‘ladi. 
Barcha kollektorlarni rejada, asosan to‘g‘ri chiziqli joylashtirishga erishish 
kerak, ularni 60-80
0 
ga burilishiga ruxsat etiladi. Katta kollektorlar o‘zaro 60
0 
li, suv 
qabul qilish manbasi bilan esa 45
0 
li burchak ostida tutashishi maqsadga muvofiqdir. 

---

144
Ochiq bosh va tarmoq kollektorlar uchun uning ustki eni va har qirg‘og‘idan 5 
m enli yo‘lak qoldiriladi. Ichki kollektorlar uchun 5 m enli yo‘lak uning faqat bir 
tomonidan qoldiriladi. Ikkinchi tomonidan qoldiriladigan yo‘lakning eni 1 m dan kam 
bo‘lmasligi kerak. 
Suv o‘tkazuvchi zovur tarmoqlarining ko‘ndalang kesim yuzasi barqaror va ko‘p 
o‘tkazuvchan bo‘lishi kerak. Ularning ko‘ndalang kesim shakli trapetsiya yoki 
parabola ko‘rinishida loyihalanadi (39-rasm). 
Aksariyat kollektorlarning ko‘ndalang kesim shakli, ularni qurish va ulardan 
foydalanishda qulaylik nuqtayi nazaridan trapetsiya shaklida qabul qilinadi. Kollektor 
yon devorlarining barqarorligini ta’minlash maqsadida, ularning yotiqligi o‘zan 
gruntining suvga to‘yingan holatidagi yotiqlik qiymatiga mos holda qabul qilinadi. 
Agar bu qiymat tikroq bo‘lsa, kollektor yon devorining kollektor tubiga qarab 
siljishiga olib keladi. Kollektorlar yon devorlarining yotiqlik qiymati 2-2,5 orasida 
qabul qilinadi. 
39-rasm. Kollektorlarning ko‘ndalang kesim ko‘rinishlari: