Samarqand iqtisodiyot va servis instituti «buxgalteriya hisobi va audit» kafedrasi
Download 303.93 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- ( 7- jadval) Jismoniy shaxslar daromadiga solinadigan soliq stavkalari
- Eng kam ish haqining 5 baravar miqdoridan (+1) 10 baravar miqdorigacha
- 1. Mehnatga haq to‘lash fondi 2. Yagona ijtimoiy to‘lov taqsimoti: -byudjetdan tashqari pensiya fondiga
- FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI: I. Me’yoriy - huquqiy hujjatlar 1. 1. O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari
- 1.2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari va Qarorlari
- 1.3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Vazirliklari va Qo‘mitalari me’yoriy-huquqiy hujjatlari
- II. Prezident Islom Karimov asarlari va ma’ruzalari
- III. Ilmiy monografiya, o‘quv qo‘llanma va darsliklar
- Internet saytlari
Majburiy ushlanmalar bularga daromad solig’i 6,5 foizlik byudjetdan tashqari pensiya fondiga, sud va boshqa organlarning ijro hujjatlari bo’yicha ushlanmalar (alimentlar,jarimalar va boshqalar), belgilangan avans summasi, ortiqcha hisoblangan mehnat ta’tili haqi, yetkazilgan zararlar kiradi. Ish haqidan daromad solig’i shkala bo’yicha ushlanadi. Bunda ish haqi uch qismga bo’linib soliqqa tortiladi:(7-jadval) (7-jadval) Jismoniy shaxslar daromadiga solinadigan soliq stavkalari Soliqqatortiladigan daromad miqdori Soliq summasi Eng kam ish ish haqining 5 barvar miqdorigacha 7,5%i
Eng kam ish haqining 5 baravar miqdoridan (+1) 10 baravar miqdorigacha 16%i
Eng kam ish haqining 10 baravar miqdoridan ortiq qismidan 22%
Keltirilgan shkala amaliyotda qo‘llaniladigan xodimlarning asosiy ish joylaridan olgan daromadlariga soliq solish chog‘ida qat’iy qo‘llaniladi.O‘rindoshlar odatda korxona buxgalteriyasiga ularning daromadidan yuqori stavka (22%) bo‘yicha soliq ushlab qolish haqida ariza topshiradi.O‘zR Soliq kodeksining 186-moddasiga muvofiq jismoniy shaxslarning daromadiga 36
solinadigan soliqli ushlab qolish va budjetga o‘tkazish uchun daromad to‘lovchi yuridik shaxs javobgardir. Ixtiyoriy ushlanmalar-bularga hayriya sifatida ushlanmalar, kasaba uyushma va yumushlarga a’zolik to’lovlari, jamg’arma schotlariga ushlanmalar, turli kommunal hizmatlar uchun ushlanmalar va boshqa hodimning o’z arizasiga ko’ra amalga oshiriladigan boshqa ushlanmalar kiradi. Ish haqidan ushlanmalarning barcha tirlari va ularning jami summasi hisob- to’lov qaydnomasida yoki ish haqi bo’yicha yuritilgan kitobga alohida ustunchalarda ko’rsatiladi. Mehnat Kodeksiga muvofiq (164-modda) hodimning ish haqidan ushlanmalarning jami miqdori hisoblangan ish haqining 50% dan oshib ketmasligi lozim. Ishchi va xizmatchilarning qariligi, nogironligi va boquvchisini yo‘qotganlik uchun nafaqa bilan taminlash uchun barcha korxonalar kabi ushbu korxonada ham Pensiya fondiga ajratma ajratiladi. 2013 yilda pensiya fondiga jismoniy shaxslarning ish haqisidan 6,5% mikdorida ushlanma amalga oshiriladi. Amaldagi qonunchilikga asosan har bir korxona ixtiyoriy ravishda hisoblangan ish haqidan kasaba uyishmasiga ajratma qilib boriladi. Hozirgi kunda ish haqidan kasaba uyushmasiga 1% mikdorida ushlanma amalga oshiriladi. Ijro varaqalari asosida ba’zi xodimlarning ish haqidan aliment ushlanishi mumkin. Ushlab qolingan aliment puli ish haqi berilgan kundan e’tiboran 3 kun ichida aliment undiruvchiga berilishi yoki pochta orqali jo‘natilishi lozim. Agarda aliment unduruvchining manzili noma’lum bo‘lsa, u holda ushlangan alement summasi sudning depozit hisob varag‘iga o‘tkaziladi. Yagona ijtimoiy to‘lov yuridik shaxslarning mablag‘lari hisobidan ajratiladi. Yagona ijtimoiy to‘lovning hisob- kitobi belgilangan shaklda soliq xizmati organlariga taqdim qilinadi. Hisob- kitob soliq to‘lovchi tomonidan ortib boruvchi yakun bilan taqdim etiladi.
37
2013 yilda yagona ijtimoiy to‘lov stavkasi va uning taqsimoti quydagicha. Soliq solinadigan baza To‘lov stavkasi % 1. Mehnatga haq to‘lash fondi 2. Yagona ijtimoiy to‘lov taqsimoti: -byudjetdan tashqari pensiya fondiga - bandlikga ko‘maklashish davlat jam- g‘armasiga - kasaba uyishmasi federatsiya ken- gashiga 25%
24.8 0.1
0.1 Ish haqidan ushlanmalarning barcha turlari va ularning jami summasi hisob -to‘lov qaydnomasida ish haqi bo‘yicha yuritilgan kitobda yok shaxsiy kartochkalarda alohida ustunchalarda ko‘rsatiladi. Mehnat kodeksiga muvofiq xodimlar ish haqidan ushlanmalarning jami miqdori hisoblangan ish haqining 50%idan oshib ketmasligi kerak. 21-son BXMS ga muvofik ish haqidan ushlanmalarning hisobi 6710 «Xodimlar bilan ish haqi buyicha hisoblashishlar» passiv schetida amalga oshiriladi. Majburiy va ixtiyoriy ushlanmalar hisoblangan ish haqini kamaytirilishi sababli ushbu schet debetlanadi. Kuyida ish haqidan eng kup uchraydigan ushlanmalar bo‘yicha sodir buladigan xujalik operatsiyalarining buxgalteriya yozuvlari keltirilgan.(9-jadval)
9-jadval
38
1. Ish haqidan ushlanmalar: -Daromad solig‘i -6.5% lik pensiya fondiga ushlanma -Alimentlar va jarimalar -Olingan avans -Kasaba va boshqa uyushmalarga to‘lovlar -Jamg‘arma schyotlarga va boshqa xizmatlar uchun ushlanmalar -Kreditga sotilgan tovarlar uchun ushlanmalar -Olingan qarzlar uchun ushlanmalar -Kursatilgan zararlar uchun ushlanmalar -Sotilgan tovarlar uchun ushlanmalar -Sotilgan tayyor mahsulotlar uchun ushlanmalar -Sotilgan boshqa aktivlar uchun ushlanmalar -Ko‘rsatilgan xizmatlar, bajarilgan ishlar uchun ushlanmalar -Xizmat safariga berilgan avanslarning ortiqcha summalari ushlanganda -Boshqa turli maqsadlarda berilgan to‘lovlar ushlanganda 6710
6410 6520
6990 4210
6990 6990
6990 4720
4730 9020
9010 9210-
9220 9030
4220 4230-4290 hisob-to‘lov qaydnomalari, buyruqlar, ijro hujjatlari va boshqa hujjatlar 2. Ish haqini berilishi 6710 5010
To‘lov qaydnomalari, kassa chiqim orderlari 3 Ish haqining deponentlash 6710 6720
Deponentlangangan ish haqi qaydnomasi 4 Deponentlangan ish haqining xodim talabiga ko’ra tarqatilishi 6720
5010 Deponentlangangan ish haqi
chiqim kassa orderi «Juma paxta tozalash zavodi » OAJning amaliy materiallari bilan tanishganimizda ishchi va xizmatchilarning hisoblangan ish haqisidan kuyidagi majburiy va ixtiyoriy ushlanmalar amalga oshirilgan: Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i, pensiya fondiga 6%lik ushlanma, 1% profsoyuz badali, ayrim kishilardan aliment, kommunal to’lovlari uchun va boshqalar. Hisob-kitob shuni kursatdiki korxonada ish haqidan ushlanadigan ushlunmalarning umumiy mikdori 50%dan oshmaydi.
39
Xulosa va takliflar. Hozirgi kunda mamlakatimizda mehnat haqi sohasida ko‘pgina qarama- qarshiliklar va yechilmagan savollar mavjud. Vaqt va zamon mehnat haqi rivojlanishi uchun kuchli turtki beradigan mehnat haqi tizimini yaratishga undamokda. Har bir xodim hattoki ish haqining oz bo‘lsada ko‘tarilishiga qiziqadi. Tashkilotlar esa harajatlarni kamayishiga harakat qiladi. Barcha mukofotlar, ko‘shimcha to‘lovlar, tarif stavkalari va okladlarga mexanik ko‘shimchalar oddiy me’yorga aylanib o‘zining mehnat haqini rag‘batlantirishni 40
oshirmoqda. Undan ularning mehnat haqi to‘lovini shu darajada ko’tarib kelmokdaki, hozir tashkilot va korxonalarda ishlayetgan har bir xodimdan oylik maoshingiz qancha deb so’rasangiz anik javob bera oladilar. Bu masaladan shuni aytish mumkinki xo’jalik yurituvchi sub’yektlar uz faoliyati va qobiliyatidan kelib chiqqan holda o‘zi mustaqil mehnat haqi stavkalari va okladlarni belgilashi lozim. Hozirgi belgilangan stavka va okladlar hozirgi kunda mehnatning natijasini yaxshilash imkonini bermoqda. Shuning uchun ham har xil ishlovchiga barobar ish haqi to‘lanadi. Xodimlar hozirgi kunda ko‘prok va sifatlirok ishlashlari, ularning mehnat haqi oshishiga ta’sir etishiga ishonadilar. Faqatgina shuni aytish mumkinki, bozor iqtisodiyotining o‘sishi, ishlab chiqarishning o‘sishi, yangi ish o‘rinlarining ko‘payishi kelajakda yangi va yaxshi umidlar qilishni taqozo qiladi. Hech kimga sir emaski, hayot darajasi, birinchi navbatda, aholining daromadlari miqdori bilan belgilanadi. O‘tgan 2012 yilda bu ko‘rsatkich yurtimizda 17,5 foizga o‘sdi, eng kam ish haqi 26,5 foizga oshdi. Umuman olganda, 2000 yil bilan taqqoslaganda, real daromad aholi jon boshiga 8,6 barobar ko‘paydi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, o‘rtacha ish haqi iste’mol savatchasi bahosidan 4 barobardan ziyod. 2013 yilda byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi, pensiyalar, nafaqa va stipendiyalar miqdorini o‘rtacha 23 foizdan kam bo‘lmagan darajada oshirish, 2013 yilda va keyingi ikki yilda aholi real daromadlarini kamida bir yarim barobar ko‘paytirish vazifasi qo‘yilmoqda”. Mukammal mehnat haqi tizimi, yangi qarorlarni topish yaqin kelajakda yuqori samarali ishlashi va bozor iqtisodiyotining shiddat bilan o‘sib borishiga xodimlarni qiziqtiradi. Minimal ish xaqini xayot faoliyati minimum darajagacha ko‘tarilish muammosini topish ijtimoiy notinchlik darajasini yechishga yordam beradi. Bu esa iqtisodiyotimizdagi mavjud boshqa bir qator muammolarni oldini olishga va kelajakda iqtisodiy o‘sishni ta’minlash uchun kuch bo‘lishi mumkin. Kurs ishini bajarish jarayonida "Juma paxta tozalash zavodi "OAJ misolida mehnat hisobi tartibi o‘rganib chiqildi. Ushbu maqsadda mehnat haqi hisobi bilan birga bank faoliyati bo‘yicha normativ bazasi o‘rganib chiqildi. Tadqiqot ob’ekti faoliyati bilan amaliy tanishuv, hujjatlashtirish ishlari bo‘yicha ko‘nikmaga ega bo‘ldim. 41
Olingan hujjatlar umumlashtirilib tahlil qilindi, natijalarni rasmiylashtirish va tekshiruvlarni hujjatlashtirish usullari o‘rganildi. Mehnat haqini hisoblashda qo’llanilish mumkin bo‘lgan tavsiyalar ishlab chiqildi. Tavsiyalar: 1. "Juma paxta tozalash zavodi "OAJ raxbariyatiga mehnat haqi hisobini nazorat kilish borasida ichki nazoratni kuchaytirish, solik va tulovlar bo‘yicha o‘zgarishlarni yo‘riqnomalar asosida rioya qilinishini yanada kuchliroq nazorat qilib borishni tavsiya etamiz; 2. Xodimlarni jalb etish yoki ushlab qolish faqat mehnat haqi miqdoriga bog‘lik emas. Xodimlarni mehnat qilishga qiziqtirish uchun shunday ish haqi ko‘rinishlari borki masalan xodimning ish joyigacha olib kelib qo‘yish, bepul tibbiy yordam ko‘rsatish va davolash, xodim malakasini oshirishi uchun o‘quv qo‘llanmalarning berilishi, sog‘ligini yaxshilash yoki dam olish uchun turistik safarlarni tashkil etish, avtomobillarni saqlash, bepul ovqatlanishlarni tashkil etish kabi usullari xodimlarga ishning sifati va unumdorligini oshirishga yetaklaydi. Xulosa qilib ayganda ish haqi ishchi kuchi egasining o‘z mehnat natijasi uchun oladigan haqi bo‘lib, uning yalpi daromadining asosiy kismini tashkil qiladi. Xodimning mehnat haqi bajargan ishining mukofotidir. 21-son BHMSga muvofiq ishchi va xizmatchilarning hisob- kitoblarning sintetik hisobi 6700- “Mehnathaqi bo‘yicha xodimlar bilan hisoblanishlarni hisobga oluvchi schotlar” nomli sintetik schotlarda yuritiladi. Biz tahlil qilgan korxonada, ya’ni «Juma paxta tozalash zavodi » OAJda ish haqi sohasidagi hisob kitoblar ancha yaxshi yo‘lga qo‘yilgan. Lekin shu bilan birga birqator kamchiliklar hammavjud: *Standartda ko‘rsatilgan tamoyillarga asosan korxona faolyatidan kelib chiqib mehnat haqi bo‘yicha tamoyillarni ishlab chiqish. Quyidagi tamoyillarni keltirish mumkin:
shakl va tizimlarini qo‘llash; *ish haqi miqdorini inflyatsiya suratlariga mosravishda muvofiqlashtirish; *sifatli sitqi dildan mehnat qilishni rag‘batlantirish. 42
*Ishchi schetlar rejasini ishlab chiqish va unda xodimlar bilan hisob- kitoblarni takomillashtirish maqsadida qo‘shimcha schetlar ochish, masalan: 6711 «Boshqaruv xodimalari bilan mehnat haqi bo‘yicha hisoblanishlar», 6712 «Ishlab chiqaruvchi xodimlar bilan hisoblanishlar» va h.klar. Xodimlarni ishga vaqtida kelish ustidan nazorat yaxshi yo‘lga qo‘yilmagan Agarda ushbu holatlar tuzatilib, korxonarahbari va buxgalterlari ushbu masalalarga jiddiy e’tibor bersalar korxona faoliyatiyanada yaxshilanadi. 43
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI: I. Me’yoriy - huquqiy hujjatlar 1. 1. O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi Toshkent «O’zbekiston» nashriyoti- manba ijodiy uyi 2012. 2. O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi Toshkent «Adolat» 2008. 3 3. O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi Toshkent «Adolat» 2011. 4. «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida» qonun 29.08.1996 1.2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari va Qarorlari 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan taqdim etiladigan hisobot tizimini takomillashtirish va uni noqonuniy talab etganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish to‘g‘risida»gi Qarori. 2005 yil 15 iyun, № PQ-100. 2. Karimov I.A. ning 2013 yil 25 dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasining 2014 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida”gi qarori. 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Auditorlik tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish hamda ular ko‘rsatayotgan xizmatlar sifati uchun javobgarlikni oshirish to‘g‘risida»gi Qarori, 2007 yil 4 aprel, № PQ-615. 1.3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Vazirliklari va Qo‘mitalari me’yoriy-huquqiy hujjatlari 4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Mahsulot (ish, xizmat) larni ishlab chiqarish va sotish harajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risida Nizomni tasdiqlash to‘g‘risida»gi Qarori. 1999 yil 5 fevral. 54-son. 44
5. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar harajatlari va moliyaviy natijalarining shakllanishi hisobi tartibini takomillashtirish to‘g‘risida»gi Qarori. 2003 yil 15 oktyabr, № 444 6. 21-son BHMS «Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy-xo‘jalik faoliyati buxgalteriya hisobi Schyotlar rejasi va uni qo‘llash bo‘yicha Yo‘riqnoma» O‘z.R.Adliya Vazirligidan 2002 yil 23-oktyabrda ro‘yxatdan o‘tgan, № 1181. 7. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2002 yil 27 dekabrdagi “Moliyaviy hisobot shakllari va ularni to‘ldirish qoidalarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 140-son buyrug‘i. O‘zR AV tomonidan 2003 yil 24 yanvarda ro‘yxatdan o‘tkazilgan, №1209. (keyingi o‘zgarishlar bilan) 8. Soliq hisoboti shakllarini to‘ldirish bo‘yicha metodik ko‘rsatmalar. T.: “Sharq” II. Prezident Islom Karimov asarlari va ma’ruzalari 9. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. - T.: O‘zbekiston,2009 y. 10.
Karimov I.A. Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish-mamlakatimiz taraqqitining asosiy mezonidir 19-jild.. – T.:O‘zbekiston 11.
Bosh maqsadimiz – keng ko‘lamli islohotlar va modernizatsiya yo‘lini qat’iyat bilan davom ettir, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2012 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilda mo‘ljallangan iqtisodiy dasturining eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. Xalq so‘zi 2013 yil 19 yanvar. III. Ilmiy monografiya, o‘quv qo‘llanma va darsliklar 12.
Bobojonov O., Jumaniyozov K. Moliyaviy hisob. Darslik. – T.: Moliya, 2002. 13.
Bobojonov O, Jumaniyozov K. Boshqaruv hisobi. Darslik.-T:O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasi adabiyot jamg‘armasi nashriyoti, 2005 45
14. Ibragimov A.K. Moliyaviy va boshqaruv hisobi. O‘quv qo‘llanma.-T.: Iqtisodiyot-moliya, 2008. 15.
Toshmurodov T.Soliq nazariyasi va tizimi.-T.:”Bilim”, 2004. 16.
Urazov K.B. Buxgalteriya hisobiva audit. O‘quv qo‘llanma. – T.: O‘qituvchi, 2004
17. Urazov K.B. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida buxgalteriya hisobining konseptual masalalari. Monografiya. - T.: Fan, 2005 18.
Urazov K.B., Vahidov S.V. Boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xususiyatlari.Darslik.-T.: TDIU, 2010 19. Xoshimov B. Buxgalteriya hisobi nazariyasi. T.: “Yangi asr avlodi”, 2004. 20. Fulomova F.F. Buxgalteriya hisobini mustaqil o‘rganish uchun qo‘llanma. - T.: Norma MCHJ, 2009
21.
http://www.soliq.uz 22.
http://www.google.uz 23.
46 Download 303.93 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling