Soliq xavfini boshqarish, soliq xavfi mavjud soliq to‘lovchilarni (soliq agentlarini) aniqlash va soliq tekshiruvlarini tashkil etish va o‘tkazish to‘G‘risida

7-§. Inventarizatsiyani o‘tkazish tartibi
175. Tekshirilayotgan soliq to‘lovchida soliq auditini o‘tkazish jarayonida soliq organlarining mansabdor
shaxslari mol-mulkning haqiqatda mavjudligini aniqlash, haqiqatda mavjud mol-mulkni buxgalteriya hisobi
ma’lumotlari bilan qiyoslash, majburiyatlar hisobda to‘g‘ri aks ettirilganligi yuzasidan inventarizatsiya tayinlash va
o‘tkazish huquqiga ega.
176. Joylashgan joyi va barcha turdagi moliyaviy majburiyatlaridan qat’i nazar, soliq to‘lovchining barcha
mol-mulki inventarizatsiya qilinishi kerak.
Shuningdek, ishlab chiqarish zaxiralari va soliq to‘lovchiga qarashli bo‘lmagan, biroq buxgalteriya hisobida
qayd etilgan (mas’uliyatli saqlashda bo‘lgan, ijaraga olingan, qayta ishlash uchun olingan) boshqa turdagi mol-
mulk, shuningdek, biror-bir sababga ko‘ra hisobga olinmagan mol-mulk inventarizatsiya qilinishi lozim.
Oldingi
 tahrirga qarang.
177. Inventarizatsiyani o‘tkazish uchun soliq organi rahbari (rahbar o‘rinbosari) ushbu Nizomga 
23-ilovaga
muvofiq shaklda buyruq chiqaradi, unda uni amalga oshirish uchun asoslar va maxsus inventarizatsiya
komissiyasining tarkibi, shu jumladan, soliq organlarining mansabdor shaxslari, jalb qilingan mutaxassislar va
soliq to‘lovchining ishchi-xodimlari (kelishilgan xolda) ko‘rsatiladi.
(177-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 12-maydagi 255-sonli 
qarori 
tahririda —
Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 13.05.2022-y., 09/22/255/0412-son)
178. Maxsus inventarizatsiya komissiyasi a’zolari quyidagilar uchun javobgar:
a) inventarizatsiyani o‘z vaqtida o‘tkazish va uni o‘tkazish tartibiga rioya qilishga;
b) hisob-kitoblarda tekshirilayotgan asosiy vositalar, tovar-moddiy boyliklar, pul mablag‘lari va vositalarning
haqiqatdagi qoldiqlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar ro‘yxatga to‘liq va aniq qayd etilishiga;
v) tovar-moddiy boyliklarning ular narxi belgilanadigan farqlovchi belgilari (turi, navi, rusumi, hajmi,
preyskurant bo‘yicha tartib raqami, artikuli va h.k.) ro‘yxatda to‘g‘ri ko‘rsatilishiga;
g) belgilangan tartibga muvofiq inventarizatsiya materiallari to‘g‘ri va o‘z vaqtida rasmiylashtirilishiga.
Mol-mulkning haqiqatda mavjudligini tekshirishni boshlashdan oldin inventarizatsiya komissiyasi
inventarizatsiya paytidagi eng so‘nggi kirim-chiqim hujjatlarini yoki moddiy vositalar va pul mablag‘lari harakati
to‘g‘risidagi hisobotlarni olishi kerak.
Soliq to‘lovchining mansabdor shaxsi hisobotlarga ilova qilingan barcha kirim-chiqim hujjatlariga
“inventarizatsiyagacha ...da (sana)” deb ko‘rsatgan holda viza qo‘yadi, bu esa hisob ma’lumotlari bo‘yicha
inventarizatsiyani boshlash paytida mol-mulk qoldiqlarini aniqlash uchun asos bo‘lib xizmat qilishi lozim.

---

Soliq to‘lovchining moddiy javobgar shaxslari inventarizatsiya boshlanishiga qadar mol-mulkka doir barcha
kirim-chiqim hujjatlari buxgalteriya yoki komissiyaga topshirilgani va ular javobgarligiga olingan barcha boyliklar
kirim qilingani, chiqib ketganlari esa chiqimga hisobdan o‘chirilgani to‘g‘risida tilxat beradilar. Mol-mulkni sotib
olishga hisobot beriladigan summalari yoki uni olish uchun ishonchnomalari bo‘lgan shaxslar ham shunday
tilxat beradilar.
179. Agar mol-mulkni inventarizatsiya qilish bir necha kun mobaynida o‘tkazilsa, moddiy boyliklar
saqlanayotgan xona maxsus inventarizatsiya komissiyasi ketayotganida muhrlanishi kerak. Maxsus
inventarizatsiya komissiyalari ishida tanaffus bo‘lganda (tushlik vaqti, tunda, boshqa sabablarga ko‘ra) ro‘yxatlar
inventarizatsiya o‘tkazilayotgan yopiq xonadagi yashikda (javon, seyfda) saqlanishi shart.
180. Tovar-moddiy boyliklarning haqiqatda mavjudligini tekshirishga kirishishdan oldin maxsus
inventarizatsiya komissiyasi:
yordamchi binolar, yerto‘lalar va boyliklar saqlanadigan, alohida kirish-chiqish eshiklari bo‘lgan boshqa
joylarni plombalashi;
og‘irlikni o‘lchaydigan barcha asboblar sozlanganini tekshirishi va ularni tamg‘alashning belgilangan
muddatlariga rioya qilishi shart.
181. To‘satdan o‘tkaziladigan inventarizatsiyada barcha tovar-moddiy boyliklar maxsus inventarizatsiya
komissiyasi hozirligida, qolgan hollarda esa — oldindan tayyorlab qo‘yiladi. Boyliklar guruhlarga bo‘linishi,
navlarga ajratilishi va ular miqdorini sanash uchun qulay bo‘lgan ma’lum tartibda nomlari, navlari, hajmlari
bo‘yicha joylashtirilishi kerak.
182. Asosiy vositalar, xomashyo, materiallar, tayyor mahsulot, tovarlar, pul mablag‘lari va boshqa boyliklarni
inventarizatsiya qilish ularning har bir joylashgan joyi va ana shu boyliklarni saqlayotgan javobgar shaxs bo‘yicha
o‘tkaziladi.
Haqiqatdagi qoldiqlarni tekshirish soliq to‘lovchining moddiy javobgar shaxslarining (kassirlar, xo‘jalik,
savdo korxonasi, omborxona, tayyorlov punkti va hokazolar mudirlari) albatta ishtirok etishi bilan amalga
oshiriladi.
Inventarizatsiya paytida boyliklarning mavjudligi albatta sanash, tarozida tortish, o‘lchash yo‘li bilan
aniqlanadi.
Etkazib beruvchining ochilmagan o‘ramida saqlanayotgan materiallar va tovarlar bo‘yicha ushbu boyliklar
miqdori, istisno tariqasida, hujjatlar asosida, ushbu boyliklar bir qismini albatta naturada (tanlab olib) tekshirish
bilan aniqlanishi mumkin. Qoplanmagan mahsulotlar og‘irligi (yoki hajmi)ni o‘lchash va texnik hisob-kitoblar
asosida aniqlashga yo‘l qo‘yiladi; o‘lchash dalolatnomalari va hisob-kitoblar ro‘yxatga ilova qilinadi. Tarozida
tortiladigan ko‘p miqdordagi tovarlarni inventarizatsiya qilish tarozida tortish qaydnomalarini ishchi
inventarizatsiya komissiyasining a’zolaridan biri va moddiy javobgar shaxs yuritadi. Ish kuni oxirida (yoki tarozida
tortish tugagach) ana shu qaydnomalar ma’lumotlari solishtiriladi va chiqarilgan yakun inventarizatsiya
ro‘yxatiga qayd etiladi. Tarozida tortish qaydnomalari ro‘yxatga ilova qilinadi.
183. Inventarizatsiya qilinadigan boyliklar va obyektlarning nomlari va ularning miqdori ro‘yxatlarda
nomenklatura bo‘yicha va hisobda qabul qilingan o‘lchov birliklarida ko‘rsatiladi.
184. Ro‘yxatlarga maxsus inventarizatsiya komissiyasining barcha a’zolari va moddiy javobgar shaxslar imzo
chekadilar. Ro‘yxat oxirida moddiy javobgar shaxslar komissiya boyliklarni ularning hozirligida tekshirganini,
komissiya a’zolariga nisbatan hech qanday da’volar yo‘qligi va ro‘yxatda sanalgan boyliklar mas’uliyatli saqlashga
qabul qilinganini tasdiqlaydigan tilxatga imzo chekadilar.
Boyliklarning haqiqatda mavjudligini tekshirish paytida moddiy javobgar shaxslar o‘zgargan taqdirda
boyliklarni qabul qilgan shaxs inventarizatsiya ro‘yxatlariga ularni olganligi, topshirgan shaxslar esa ularni
topshirganligi xususida imzo chekadilar.
Xo‘jalikka tegishli bo‘lmagan, biroq unda joylashgan boyliklarga alohida ro‘yxatlar tuziladi.
185. Inventarizatsiya ro‘yxatlari texnik vositalar, axborot tizimi va axborot texnologiyalaridan foydalangan
holda hamda qo‘lda to‘ldirilishi mumkin.
186. Maxsus inventarzatsiya komissiyasi tovar-moddiy boyliklarni inventarizatsiya qilish bilan bir vaqtda
xo‘jalik 
yurituvchi 
subyektning 
buxgalteriyasi 
tegishli 
barcha 
schyotlar 
bo‘yicha 
yozuvlarni
korrespondensiyalanuvchi schyotlar bilan qiyoslagan holda tekshirishi kerak.
Masalan, asosiy vositalar bo‘yicha (kapital mablag‘larning tegishli schyotlari bilan solishtirilgan holda)
foydalanishga qabul qilingan barcha obyektlar hisobga olingan-olinmagani; tovar-moddiy boyliklar bo‘yicha —
barcha kelib tushgan boyliklar kirim qilingan-qilinmagani, chiqib ketganlari esa hisobdan o‘chirilgani va unda
aks ettirilgani, tugallanmagan ishlab chiqarish bo‘yicha — barcha xarajatlar chiqarilgan mahsulotga hisobdan
o‘chirilgan-o‘chirilmagani va hokazolar aniqlanishi zarur.
187. Asosiy vositalarni inventarizatsiya qilishdan o‘tkazayotganda komissiya majburiy tartibda obyektlarni
naturada ko‘zdan kechiradi va inventarizatsiya ro‘yxatlariga ularning to‘liq nomi, vazifasi, inventar raqamlari va
asosiy texnik yoki foydalanish ko‘rsatkichlarini qayd etadi.
Hisobga qabul qilinmagan obyektlar, shuningdek, hisob registrlarida ularni tavsiflaydigan ma’lumotlar
bo‘lmagan yoki noto‘g‘ri ma’lumotlar ko‘rsatilgan obyektlar aniqlangan taqdirda, komissiya inventarizatsiya
ro‘yxatiga ana shu obyektlar bo‘yicha yetishmaydigan yoki to‘g‘ri ma’lumotlarni va texnik ko‘rsatkichlarni kiritishi
kerak, masalan: binolar bo‘yicha — ularning vazifasi, ularni qurishda ishlatilgan asosiy materiallar, hajmi (tashqi
yoki ichki tomondan o‘lchab), maydoni (umumiy foydali maydoni), qavatlar soni (yerto‘la, yarim yerto‘la va
hokazolarsiz), qurilgan yili va hokazolar; kanallar bo‘yicha — uzunligi, chuqurligi va eni (tubi va yuzasi bo‘yicha),
sun’iy inshootlar, tubi va yonlarini mahkamlash materiallari, ko‘priklar bo‘yicha — joylashgan joyi, materiallar turi
va asosiy o‘lchamlari; yo‘llar bo‘yicha — yo‘l turi (tosh yo‘l, profilli yo‘l), uzunligi, qoplash materiallari va mashina
qatnaydigan eni va hokazolar ko‘rsatilishi kerak.

---

Inventarizatsiyada aniqlangan hisobga olinmagan obyektlarni baholash joriy qiymat bo‘yicha o‘tkazilishi,
eskirish esa obyektlarning haqiqiy texnik holati bo‘yicha belgilanishi, bunda baholash va eskirish to‘g‘risidagi
ma’lumotlar tegishli dalolatnomalar bilan rasmiylashtirilishi kerak.
Maxsus inventarizatsiya komissiyasi inventarizatsiya vaqtida aniqlangan hisobga olinmagan obyektlar
qachon va kimning farmoyishi bilan barpo etilganini, ularni barpo etish xarajatlari hisobdan chiqarilganini
aniqlashi va buni bayonnomada aks ettirishi shart.
Asosiy vositalar ro‘yxatga obyektning asosiy vazifasiga muvofiq nomlari bo‘yicha qayd etiladi. Agar obyekt
tiklangan, ta’mirlangan, kengaytirilgan yoki qayta jihozlangan va buning oqibatida uning asosiy vazifasi
o‘zgargan bo‘lsa, u ro‘yxatga yangi vazifasiga muvofiq keladigan nom bilan kiritiladi.
Agar maxsus inventarizatsiya komissiyasi kapital tusda qilingan ishlar (qavat qurish, yangi xonalar qurish va
hokazolar) yoki imorat va inshootlarni qisman tugatish (ayrim konstruktiv unsurlarni buzish) buxgalteriya
hisobida aks ettirilmagan deb topsa, u tegishli hujjatlar bo‘yicha obyekt dastlabki qiymatining ko‘payish yoki
kamayish summasini aniqlashi va ro‘yxatda qilingan o‘zgarishlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni keltirishi kerak.
188. Mashinalar, uskunalar va kuch qurilmalari inventarizatsiya ro‘yxatlariga yakka tartibda, inventar raqami,
tayyorlagan zavodi, chiqarilgan yili, vazifasi, quvvatlari va hokazolar ko‘rsatilgan holda kiritiladi.
Bir vaqtda bir sex yoki bo‘limga joylashtirilgan va guruh hisobining namunaviy inventar varaqchasida qayd
etiladigan bir xil qiymatdagi xo‘jalik anjomlari, asboblar, dastgohlar va hokazo bir turdagi buyumlar
inventarizatsiya ro‘yxatlarida nomlari bo‘yicha keltirilib, ushbu buyumlar miqdori ko‘rsatiladi.
Asosiy vositalarning inventar obyektlariga berilgan raqamlar, qoidaga ko‘ra, o‘zgarmasligi kerak. Obyektlar
o‘zlarining texnik-ishlab chiqarish vazifasiga ko‘ra kiritilishi kerak bo‘lgan asosiy vositalar guruhidan boshqa
guruhga xato ravishda kiritilgan hollarda, shuningdek, noto‘g‘ri raqam qo‘yilganligi aniqlangan hollarda
raqamlar o‘zgartirilishi mumkin.
189. Foydalanishga yaroqsiz va tiklab bo‘lmaydigan asosiy vositalar inventarizatsiya ro‘yxatiga kiritilmaydi.
Ana shu obyektlarga inventarizatsiya komissiyasi alohida ro‘yxat tuzib, ularni foydalanishga topshirish vaqti va
ushbu obyektlarni yaroqsiz holga keltirgan sabablar (shikastlanish, to‘liq eskirish va hokazolar) ko‘rsatiladi.
Bunday obyektlarni hisobdan chiqarish umumiy belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
190. O‘zining asosiy vositalarini inventarizatsiya qilish bilan bir qatorda ijaraga olingan va mas’uliyatli
saqlashda bo‘lgan asosiy vositalar ham tekshiriladi.
Ko‘rsatilgan obyektlar bo‘yicha alohida ro‘yxat tuziladi, unda ana shu obyektlar mas’uliyatli saqlash yoki
ijaraga qabul qilinganligini tasdiqlaydigan hujjatlarga havola beriladi.
191. Nomoddiy aktivlarni inventarizatsiya qilishda quyidagilar tekshirilishi zarur:
soliq to‘lovchining ulardan foydalanishga doir huquqlarini tasdiqlaydigan hujjatlarning mavjudligi;
nomoddiy aktivlar balansda to‘g‘ri va o‘z vaqtida aks ettirilganligi.
192. Moliyaviy qo‘yilmalarni inventarizatsiya qilishda qimmatli qog‘ozlarga doir haqiqatdagi xarajatlar va
boshqa soliq to‘lovchining ustav kapitallari, shuningdek, boshqa soliq to‘lovchilarga berilgan qarzlar tekshiriladi.
193. Qimmatli qog‘ozlarning haqiqatda mavjudligi tekshirilganda quyidagilar aniqlanadi:
qimmatli qog‘ozlar to‘g‘ri rasmiylashtirilgani;
qimmatli qog‘ozlar butligi;
qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha olingan daromadlarning buxgalteriya hisobida o‘z vaqtida va to‘liq aks
ettirilishi.
194. Soliq to‘lovchida qimmatli qog‘ozlar saqlanganida ularni inventarizatsiya qilish kassadagi pul
mablag‘larini inventarizatsiya qilish bilan bir vaqtda o‘tkaziladi.
195. Qimmatli qog‘ozlarni inventarizatsiya qilish alohida emitentlar bo‘yicha o‘tkazilib, dalolatnomada nomi,
seriyasi, raqami, nominal va haqiqiy qiymati, uzish muddatlari va umumiy summasi ko‘rsatiladi.
196. Maxsus tashkilotlarga (depozitariy bank — qimmatli qog‘ozlarni saqlaydigan maxsus joy va h.k.) saqlash
uchun topshirilgan qimmatli qog‘ozlarni inventarizatsiya qilish soliq to‘lovchining buxgalteriya hisobida tegishli
schyotlarida qayd etilgan summalar qoldiqlarini ushbu maxsus tashkilotlar ko‘chirmalari ma’lumotlari bilan
solishtirishdan iborat bo‘ladi.
197. Boshqa tashkilotlarning ustav kapitallariga moliyaviy qo‘yilmalar, shuningdek, boshqa xo‘jalik
yurituvchi subyektlarga berilgan qarzlar inventarizatsiya paytida hujjatlar bilan tasdiqlanishi kerak.
198. Tovar-moddiy boyliklarni inventarizatsiya qilish, qoidaga ko‘ra, mazkur xonada boyliklarning joylashish
tartibida bajarilishi kerak. Inventarizatsiya vaqtida bir turdagi tovar-moddiy boyliklardan boshqasiga tartibsiz
o‘tishga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi.
Tovar-moddiy boyliklar turli alohida xonalarda bitta moddiy javobgar shaxsda saqlanganda inventarizatsiya
qilish saqlash joylari bo‘yicha ketma-ketlikda o‘tkaziladi. Boyliklar tekshirilganidan keyin xona eshigi
plombalanadi va komissiya ishlash uchun keyingi xonaga o‘tadi.
199. Tovar-moddiy boyliklar inventarizatsiya ro‘yxatiga har bir nom bo‘yicha kiritiladi, bunda nomenklatura
raqami, turi, guruhi, artikuli, navi va miqdori ko‘rsatiladi.
200. Maxsus inventarizatsiya komissiyasi raisi yoki uning topshirig‘iga ko‘ra komissiya a’zolari ombor
(omborxona) mudiri va boshqa moddiy javobgar shaxslar hozirligida tovar-moddiy boyliklarning haqiqatda
mavjudligini ularni albatta sanash, tarozida tortish yoki qayta o‘lchash yo‘li bilan tekshiradilar. Ro‘yxatlarga
boyliklar qoldig‘i haqidagi ma’lumotlarni moddiy javobgar shaxslar og‘zidan yoki haqiqatda mavjudligini
tekshirmasdan turib hisob ma’lumotlari bo‘yicha qayd etish qat’iyan taqiqlanadi.

---

201. Inventarizatsiya vaqtida olinadigan tovar-moddiy boyliklar moddiy javobgar shaxslar tomonidan
inventarizatsiya komissiyasi a’zolari hozirligida qabul qilinadi va inventarizatsiyadan so‘ng reyestr yoki tovar
hisoboti bo‘yicha kirim qilinadi. Ushbu tovar-moddiy boyliklar “Inventarizatsiya paytida tushgan tovar-moddiy
boyliklar” nomi bilan alohida ro‘yxatga kiritiladi. Ro‘yxatda ular qachon, kimdan tushgani, kirim hujjatining sanasi
va raqami, nomi, miqdori, narxi va summasi ko‘rsatiladi. Ayni vaqtda kirim hujjatida inventarizatsiya komissiyasi
raisining imzosi bilan ana shu boyliklar qayd etilgan ro‘yxat sanasiga havola qilgan holda “inventarizatsiyadan
so‘ng” belgisi qo‘yiladi.
202. Inventarizatsiya uzoq vaqt o‘tkazilgan taqdirda favqulodda hollarda va faqat xo‘jalik yurituvchi subyekt
rahbari va bosh buxgalterining yozma ruxsati bilan inventarizatsiya jarayonida tovar-moddiy boyliklar moddiy
javobgar shaxslarga inventarizatsiya komissiyasi a’zolari hozirligida berilishi mumkin.
Ushbu boyliklar “Inventarizatsiya paytida berilgan tovar-moddiy boyliklar” deb nomlangan alohida inventar
ro‘yxatiga kiritiladi. Bu yozuv inventarizatsiya paytida tushgan tovar-moddiy boyliklarga oid hujjatlarga o‘xshab
rasmiylashtirilishi kerak. Chiqim hujjatlarida inventarizatsiya komissiyasi raisining imzosi bilan belgi qo‘yiladi.
203. Boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlarga tegishli bo‘lgan va mas’uliyatli saqlanishda bo‘lgan tovar-
moddiy boyliklar o‘zining tovar-moddiy boyliklari bilan bir vaqtda inventarizatsiya qilinadi. Ana shu boyliklarga
alohida inventarizatsiya ro‘yxati tuziladi, unda ushbu boyliklarni mas’uliyatli saqlashga qabul qilingani
tasdiqlanadigan tegishli hujjatlarga havola beriladi.
204. Yo‘lda bo‘lgan, yuklab jo‘natilgan, xaridorlar tomonidan haqi muddatida to‘lanmagan, boshqa xo‘jalik
yurituvchi subyektlar omborlarida bo‘lgan tovar-moddiy boyliklarni inventarizatsiya qilish tegishli schyotlarda
ko‘rsatilgan summalarning asosliligini sinchiklab tekshirishni o‘z ichiga oladi.
Ushbu tovar-moddiy boyliklarni (yo‘ldagi, yuklab jo‘natilgan va hokazo tovarlar) hisobga olish schyotlarida
tegishlicha rasmiylashtirilgan hujjatlar bilan tasdiqlangan summalargina qolishi mumkin:
yo‘lda bo‘lganlari bo‘yicha — tovar yetkazib beruvchilarning schyot — to‘lov talabnomalari yoki ularning
o‘rnini bosadigan hujjatlar bilan;
yuklab jo‘natilganlari bo‘yicha — xaridorlar taqdim etgan hisobvaraq-fakturalar nusxalari va to‘lov
talabnomalari nusxalari bilan;
to‘lash muddati o‘tgan hujjatlar bo‘yicha esa — bank muassasasining kartotekalarda to‘lov talabnomalari
mavjudligini albatta tasdiqlashi bilan;
boshqa tashkilotlarning omborlarida joylashganlari bo‘yicha — inventarizatsiya qilish sanasiga yaqin
bo‘lgan sanaga qayta rasmiylashtirilgan saqlangan tilxatlar bilan;
bitta shahardagi tovar yetkazib beruvchilarning omborlarida bo‘lganlari bo‘yicha — inventarizatsiya qilishni
o‘tkazish sanasida qayta rasmiylashtirilgan saqlangan tilxatlar bilan.
Ushbu schyotlar (talabnomalar) boshqa korrespondensiyalanuvchi schyotlar bilan oldindan solishtirilishi
kerak.
205. Yo‘lda bo‘lgan, yuklab jo‘natilgan, xaridorlar tomonidan muddatida to‘lanmagan va boshqa xo‘jalik
yurituvchi subyektlarning omborlarida bo‘lgan tovar-moddiy boyliklarga alohida-alohida inventarizatsiya
ro‘yxatlari (dalolatnomalar) tuziladi.
Yo‘lda bo‘lgan tovar-moddiy boyliklarga doir ro‘yxatlarda har bir jo‘natma bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar
keltiriladi: nomi (hujjat bo‘yicha), miqdori va qiymati (hisob ma’lumotlariga binoan), yuklab jo‘natish sanasi,
shuningdek, ushbu boyliklar tegishli schyotlarda hisobga olinishiga asos bo‘lgan hujjatlarning ro‘yxati va
raqamlari. Bunda belgilangan muddatda tushmagan hamda hisobda yo‘ldagi materiallar va tovarlar sifatida
qayd etilgan yuklar bo‘yicha ularni qidirib topish uchun qanday choralar ko‘rilganligini tekshirish zarur.
206. Yuklab jo‘natilgan va xaridorlar haqini muddatida to‘lamagan tovar-moddiy boyliklarga doir
ro‘yxatlarda har bir alohida jo‘natma bo‘yicha xaridorning nomi, tovar-moddiy boyliklarning nomi, yuklab
jo‘natish sanasi, hisobvaraq-faktura yozilgan sana, hisobvaraq-fakturaning raqami va hisobvaraq-fakturaga doir
summa keltiriladi.
207. Xo‘jalik yurituvchi boshqa subyektlarning omborlarida saqlanayotgan tovar-moddiy boyliklar
ro‘yxatlarga ushbu boyliklar mas’uliyatli saqlashga topshirilganligini tasdiqlaydigan hujjatlar asosida kiritiladi.
Ushbu boyliklarga doir ro‘yxatlarda ularning nomi, miqdori, navi, haqiqatdagi qiymati (hisob hujjatlari bo‘yicha),
yukni saqlashga qabul qilish sanasi, saqlash joyi, hujjatlarning raqamlari va sanasi ko‘rsatiladi.
Ushbu boyliklar mas’uliyatli saqlanishida bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektlardan inventarizatsiya
ro‘yxatlarining nusxalari olinganda komissiya boyliklarning haqiqatda mavjudligini (inventarizatsiya ro‘yxatlari
nusxalarining ma’lumotlari asosida) hujjatlarga binoan belgilangan miqdor bilan taqqoslaydi.
208. Boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlarda qayta ishlashda bo‘lgan tovar-moddiy boyliklarga doir
ro‘yxatlarda qayta ishlovchi korxonaning nomi, boyliklar nomi, miqdori, hisob ma’lumotlari bo‘yicha haqiqiy
qiymati, boyliklarni qayta ishlashga berish sanasi, hujjatlarning raqamlari va sanasi ko‘rsatiladi.
209. Foydalanishda bo‘lgan arzon baholi va tez eskiruvchan buyumlar ular joylashgan joy va mas’uliyatli
saqlanishida bo‘lgan shaxslar bo‘yicha inventarizatsiya qilinadi.
Inventarizatsiya qilish har bir buyumni ko‘zdan kechirish yo‘li bilan o‘tkaziladi. Inventarizatsiya ro‘yxatlariga
arzon baholi va tez eskiruvchan buyumlar buxgalteriya hisobida qabul qilingan nomenklaturaga muvofiq
nomlari bo‘yicha kiritiladi.
Shaxsan foydalanish uchun xodimlarga berilgan arzon baho va tez eskiruvchan buyumlar inventarizatsiya
qilinganda guruhli inventarizatsiya ro‘yxatlarini tuzishga yo‘l qo‘yiladi, ularda ushbu buyumlar uchun mas’ul
bo‘lgan, ularga shaxsiy varaqchalar ochilgan shaxslar ko‘rsatilib, ro‘yxatlarda tilxatga imzo chektiriladi.
Ro‘yxatlarda buyumlarning dastlabki qiymati ko‘rsatiladi.

---

Yuvish va tuzatishga yuborilgan maxsus kiyim (korjoma) va sochiq-dasturxonlar inventarizatsiya ro‘yxatiga
maishiy xizmat ko‘rsatish korxonalarining qaydnoma-yukxatlari yoki kvitansiyalari asosida yozilishi kerak.
Yaroqsiz holga kelgan va hisobdan o‘chirilmagan arzonbaho va tez eskiruvchan buyumlarga ishchi
inventarizatsiya komissiyasi tomonidan belgilangan shaklda dalolatnomalar tuzilib, foydalanish vaqti, yaroqsiz
bo‘lish sabablari, ushbu buyumlardan xo‘jalik maqsadlarida foydalanish imkoniyatlari ko‘rsatiladi.
210. Idish ro‘yxatlarga turlari, maqsadli vazifasi va sifat holatiga (yangi, ishlatilgan, tuzatishni taqozo
etadigan va h.k.) binoan kiritiladi.
Tekshirish oldidan bo‘sh idish (tara) turlari bo‘yicha tanlanishi kerak, ya’ni:
yog‘och idishlar (yashiklar, bochkalar);
karton idishlar;
metall idishlar (flyagalar, barabanlar);
to‘qimachilik idishlari (qoplar).
Yaroqsiz holga kelgan idishlarga ishchi inventarizatsiya komissiyasi tomonidan dalolatnoma tuzilib,
sabablari va idish uchun mas’ul shaxslar ko‘rsatiladi.
211. Tugallanmagan ishlab chiqarishni inventarizatsiya qilish uning hajmlari va haqiqiy tannarxini Vazirlar
Mahkamasining 1999-yil 5-fevraldagi 54-sonli qarori bilan tasdiqlangan Mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab
chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi to‘g‘risidagi 
nizom 
bilan belgilangan tartibga va uning asosida ishlab
chiqilgan tarmoq yo‘riqnomalariga muvofiq belgilashni taqozo etadi.
212. Inventarizatsiya boshlanishidan oldin sexlar uchun zarur bo‘lmagan barcha metallar, xarid qilingan
detallar, shuningdek, ishlov berilishi mazkur bosqichda tugallangan barcha detallar, uzellar va agregatlar
omborlarga topshirilishi lozim.
Sexlarda bo‘lgan tugallanmagan ishlab chiqarish zaxiralari va yarim tayyor mahsulotlar ularning miqdorini
to‘g‘ri va qulay usulda sanashni ta’minlaydigan tartibga keltirilishi kerak.
213. Tugallanmagan ishlab chiqarish zaxiralari (detallar, uzellar, agregatlar) qoldig‘ini tekshirish amalda
sanash, tarozida tortish, o‘lchash yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Ro‘yxatlar:
har bir sex (uchastka, bo‘lim) bo‘yicha — zaxiralar nomi, ularning tayyorlik bosqichi yoki darajasi, miqdori
yoki hajmini ko‘rsatib;
qurilish-montaj ishlari bo‘yicha — ularga doir hisob-kitoblar ularga doir ishlar to‘la tugallanganidan keyin,
oraliq to‘lovlarsiz amalga oshiriladigan tugallanmagan korxonalar, ularning navbatlari, obyektlari, ishga
tushiriladigan majmualar bo‘yicha ishlar hajmini ko‘rsatib konstruktiv elementlar va ish turlarining
tugallanmagan qismlari bo‘yicha tuziladi.
Ish joylarida bo‘lgan, ishlov berilmagan xomashyo, materiallar va xarid qilinadigan yarim tayyor mahsulotlar
tugallanmagan ishlab chiqarish ro‘yxatiga kiritilmaydi, balki alohida inventarizatsiya qilinadi va alohida
ro‘yxatlarda qayd etiladi.
Uzil-kesil brak qilingan detallar tugallanmagan ishlab chiqarish tarkibiga kiritilmaydi.
214. Bir xildagi massa bo‘lmagan yoki aralashma bo‘lgan (tegishli sanoat tarmoqlarida) tugallanmagan
ishlab chiqarish bo‘yicha inventarizatsiya ro‘yxatlarida, shuningdek, solishtirish qaydnomalarida ikkita miqdoriy
ko‘rsatkich keltiriladi: ana shu massa yoki aralashma miqdori va uning tarkibiga kiradigan xomashyo yoxud
materiallar (alohida nomlar bo‘yicha) miqdori. Xom ashyo yoki materiallar miqdori texnik hisob-kitoblar bilan
tarmoq yo‘riqnomalarida belgilangan tartibda belgilanadi.
215. Tugallanmagan kapital qurilishning mavjudligi va hajmi inventarizatsiya paytida uning to‘langan
qismini naturada tekshirish yo‘li bilan belgilanadi. Inventarizatsiya dalolatnomalarida obyekt nomi va ana shu
obyektga doir bajarilgan ishlar hajmi har bir alohida ish turi, konstruktiv unsurlar, uskunalar va hokazolar
bo‘yicha ko‘rsatiladi.
Inventarizatsiya komissiyasi quyidagilarni:
tugallanmagan kapital qurilish tarkibida montajga berilgan, biroq haqiqatda montaji boshlanmagan
uskuna bor-yo‘qligini;
konservatsiyalangan va vaqtincha qurilishi to‘xtatilgan obyektlarning holatini tekshirishi kerak.
Ana shu obyektlar bo‘yicha, xususan, ularni konservatsiyalash uchun sabablar va asosni aniqlash zarur.
216. Qabul qilinishi va foydalanishga topshirilishi tegishli hujjatlar bilan rasmiylashtirilmagan, qurilishi
tugallangan, to‘liq yoki qisman amalda foydalanishga topshirilgan obyektlarga alohida dalolatnomalar tuziladi.
Tugallangan, biroq nimagadir foydalanishga topshirilmagan obyektlarga ham alohida dalolatnomalar tuziladi.
Dalolatnomalarda ko‘rsatilgan obyektlarni foydalanishga topshirishni rasmiylashtirish nimaga cho‘zilganligi
sabablarini ham ko‘rsatish lozim.
217. Qurilishi tugallangan obyektlarga, shuningdek, amalga oshirilmagan, balansdan o‘chirilishi kerak
bo‘lgan qurilish bo‘yicha loyihalash-tadqiqot ishlariga dalolatnomalar tuziladi, ularda qurilishni to‘xtatish
sabablari ko‘rsatilgan holda bajarilgan ishlar xususiyati va ularning qiymati to‘g‘risida ma’lumotlar keltiriladi.
Buning uchun tegishli texnik hujjatlar, ishlar, bosqichlarni topshirish dalolatnomalaridan, qurilish
obyektlarida bajarilgan ishlarni hisobga olish jurnallari va boshqa hujjatlardan foydalanilishi kerak.
218. Binolar, inshootlar, mashinalar, uskunalar, energetik qurilmalar va boshqa obyektlarning
tugallanmagan kapital ta’mirlarini inventarizatsiya qilish naturada ishlar holatini tekshirish yo‘li bilan amalga
oshiriladi.

---

Tugallanmagan kapital ta’mirga dalolatnoma tuziladi, unda ta’mirlanayotgan obyekt nomi, ishlar nomi va
bajarish foizi, bajarilgan ishlarning smetadagi va haqiqiy qiymatlari ko‘rsatiladi.
219. Hayvonlar va yosh hayvonlarni inventarizatsiya qilish vaqtida katta yoshli mahsuldor va ish hayvonlari
inventarizatsiya ro‘yxatlarida qayd etiladi, ularda: hayvonning raqami (birka, tamg‘asi), hayvonning laqabi,
tug‘ilgan yili, nasli, semizligi, hayvonning tirik vazni (og‘irligi) (vazni (og‘irligi) ko‘rsatilmaydigan otlar, tuyalar,
xachirlar, bug‘ulardan tashqari) va dastlabki qiymati ko‘rsatiladi.
Hayvonning nasli uni bonitirovkalash ma’lumotlari asosida ko‘rsatiladi.
Qoramol, ish hayvoni, cho‘chqalar (urg‘ochi cho‘chqa va erkak cho‘chqalar), qo‘y va boshqa hayvonlarning
alohida qimmatli nusxalari (nasldor o‘zagi) ro‘yxatlarga yakka tartibda kiritiladi. Guruh tartibida hisobga
olinadigan asosiy podaning boshqa hayvonlari ro‘yxatlarga yosh va jins guruhlari bo‘yicha kiritilib, har bir guruh
bo‘yicha tuyoqlar soni va jonli vazni (og‘irligi) ko‘rsatiladi.
220. Yosh qoramollar, yosh nasldor otlar va ish hayvonlari inventarizatsiya ro‘yxatlariga yakka tartibda
kiritilib, inventar raqamlari, laqablari, jinsi, nasli va hokazolar ko‘rsatiladi.
So‘qimga boqiladigan hayvonlar, yosh cho‘chqalar, qo‘y va echkilar, parranda hamda guruh tartibida
hisobga olinadigan boshqa xil hayvonlar ro‘yxatlarga hisob registrlarida qabul qilingan nomenklaturaga ko‘ra
kiritilib, har bir guruh bo‘yicha tuyoqlar soni va jonli vazn (og‘irlik) ko‘rsatiladi.
Ro‘yxatlar hayvon turlari bo‘yicha sexlar, fermalar, bo‘limlar, brigadalar bo‘yicha, hisob guruhlari va moddiy
javobgar shaxslarga ajratib tuziladi.
221. Kassa inventarizatsiya qilinganda pul mablag‘lari va kassada bo‘lgan boshqa boyliklarning haqiqatda
mavjudligi tekshiriladi. Qat’iy hisobdagi blankalar ham tekshiruvdan o‘tkaziladi.
Kassada pul mablag‘larining haqiqatda mavjudligi hisob-kitob qilinganda pul belgilari, pochta markalari va
davlat boji markalari hisobga qabul qilinadi.
Hech qanday hujjatlar yoki tilxatlar kassadagi naqd pul qoldig‘iga kiritilmaydi. Kassirning kassada mazkur
xo‘jalik yurituvchi subyektga tegishli bo‘lmagan pul mablag‘lari va boshqa boyliklar borligi to‘g‘risidagi
bayonotlari e’tiborga olinmaydi.
222. Naqd pul mablag‘larini inventarizatsiya qilish dalolatnomasida boyliklar qoldig‘i inventarizatsiya kunida
naturada va hisob ma’lumotlari bo‘yicha ko‘rsatiladi va inventarizatsiya natijasi belgilanadi.
Qat’iy hisobdagi blankalarning haqiqatda mavjudligini tekshirish blank turlari bo‘yicha u yoki bu
blankalarning boshlang‘ich va oxirgi raqamlarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Mazkur tekshirish
natijalari maxsus ro‘yxat bilan rasmiylashtiriladi.
223. Yo‘ldagi pul mablag‘larini inventarizatsiya qilish buxgalteriya hisobi schyotlarida qayd etilgan
summalarni bank muassasalari, pochta bo‘limi va hokazolarning kvitansiyalari ma’lumotlari bilan solishtirish
vositasida amalga oshiriladi.
224. Bankda hisob-kitob va joriy schyotlar, akkreditivlar, maxsus, alohida va boshqa schyotlarda bo‘lgan pul
mablag‘larini inventarizatsiya qilish xo‘jalik yurituvchi subyekt buxgalteriyasining ma’lumotlari bo‘yicha tegishli
schyotlarda qayd etilgan summalar qoldig‘ini bank ko‘chirmasidagi ma’lumotlar bilan solishtirish orqali amalga
oshiriladi.
225. Banklar bilan ssudalar bo‘yicha, budjet, xaridorlar, tovar yetkazib beruvchilar, hisobdor shaxslar, ishchi
va xizmatchilar, deponentlar hamda boshqa debitor va kreditorlar bilan hisob-kitoblarni inventarizatsiya qilish
tegishli hujjatlar bo‘yicha qoldiqlarni aniqlash va buxgalteriya hisobi schyotlarida qayd etilgan summalarning
asosliligini sinchiklab tekshirishga asoslanadi. Komissiya debitor va kreditorlar schyotlari bo‘yicha qarzlarning
paydo bo‘lishi, ularning realligi va shunday bo‘lgan taqdirda, da’vo etish muddatlarini o‘tkazib yuborishda aybdor
shaxslarni aniqlaydi.
“Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob-kitoblar” schyotining yo‘ldagi tovarlar va faktura
qilinmagan tovarlar bo‘yicha tovar yetkazib beruvchilar bilan hisob-kitoblar summalariga doir qismi alohida
sinchiklab tekshirilishi kerak. U hujjatlar bo‘yicha, shuningdek, korrespondensiyalanuvchi schyotlar bilan
solishtirilgan holda tekshiriladi. Bunda faktura qilinmagan tovarlar tarkibida to‘lanishi “Turli debitor va kreditorlar
bilan hisob-kitoblar” schyotida aks ettirilgan summalar yoki haqiqatda to‘langan va olingan, biroq yo‘lda deb
hisoblanuvchi materiallar va tovarlar summalari aks ettirilgani yoki ettirilmagani aniqlashtiriladi.
Tovar yetkazib beruvchilarning schyotlarida faktura qilinmagan tovarlar bo‘yicha qolgan summalarga, ana
shu schyot buxgalteriya tomonidan tekshirilgach, tovar yetkazib beruvchilardan hisobvaraq-fakturalar talab
qilinishi kerak. Tovar yetkazib beruvchilar xaridorlarga hisobvaraq-fakturalar taqdim etishlari yoki ularni taqdim
etmaslik sabablarini ma’lum qilishlari shart. Agar tovar yetkazib beruvchida qarz bo‘lmasa, u buni xaridorga
ma’lum qilishi kerak.
226. Ishchi va xizmatchilarga qarzlar bo‘yicha o‘z vaqtida talab qilib olinmagan, deponentlar schyotiga
o‘tkazilishi kerak bo‘lgan ish haqi summalari, shuningdek, ishchi va xizmatchilarga ortiqcha to‘lashlar summalari
va buning paydo bo‘lish sabablari aniqlanishi kerak.
227. Hisobot beriladigan summalar inventarizatsiya qilinganda maqsadli foydalanilishini hisobga olgan
holda hisobdor shaxslarning berilgan bo‘naklar bo‘yicha hisobotlari, shuningdek, har bir hisobdor shaxs bo‘yicha
berilgan bo‘naklar summalari, ularni berish sanalari va maqsadli foydalanilishi tekshiriladi.
228. Maxsus inventarizatsiya komissiyasi hujjatli tekshirish yo‘li bilan quyidagilarni ham aniqlashi kerak:
banklar, xo‘jalik yurituvchi subyekt qismlari bilan hisob-kitoblarning aynanligi;
balans bo‘yicha qayd etilgan kamomad va o‘g‘irliklarga doir qarz summalari to‘g‘riligi va asosliligi hamda
ana shu qarzni undirish uchun qabul qilingan choralar;
balans bo‘yicha qayd etilgan debitorlik, kreditorlik va deponentlik qarzlari summalarining to‘g‘riligi va
asoslangani, shuningdek, debitorlik qarzini majburiy tartibda undirishga da’volar taqdim etilgan yoki etilmagani;

---

muddati o‘tgan debitorlik qarzi mavjudligi sabablari.
229. Solishtirish qaydnomalari inventarizatsiya paytida hisob ma’lumotlarida tafovutlar aniqlangan boyliklar
bo‘yicha tuziladi.
Solishtirish qaydnomalarida inventarizatsiya natijalari, ya’ni buxgalteriya hisobi ma’lumotlari bo‘yicha
ko‘rsatkichlar va inventarizatsiya ro‘yxatlari (dalolatnomalari) ma’lumotlari o‘rtasidagi tafovutlar aks ettiriladi.
Ortiqcha va kam chiqqan tovar-moddiy boyliklarning qiymati solishtirish qaydnomalarida ularning
buxgalteriya hisobidagi bahosiga muvofiq keltiriladi.
Inventarizatsiya natijalarini rasmiylashtirish uchun yagona registrlar qo‘llanishi mumkin, ularda
inventarizatsiya ro‘yxatlari (dalolatnomalari) va solishtirish qaydnomalarining ko‘rsatkichlari birlashtiriladi.
Korxonaga tegishli bo‘lmagan, biroq buxgalteriya hisobida qayd etilgan (mas’uliyatli saqlanishda bo‘lgan,
ijaraga olingan, qayta ishlash uchun olingan) boyliklarga alohida solishtirish qaydnomalari tuziladi.
Solishtirish qaydnomalari hisoblash va boshqa texnika vositalaridan foydalanib, shuningdek, qo‘lda tuzilishi
mumkin.
230. Qayta navlarga ajratish natijasida ortiqcha chiqish va kamomadlarning o‘zaro hisobga olinishiga
birgina tekshirilayotgan davr uchun, birgina tekshirilayotgan shaxsda, birgina nomdagi tovar-moddiy boyliklarga
nisbatan va ishonchli shaxs ruxsatiga ko‘ra aynan bir xil miqdorlarda istisno tarzida yo‘l qo‘yilishi mumkin.