Tarix-7 2017.(Uzb). indd

11-§. ÀRÀB ÕÀLIFÀLIGI
Õàlifàlikning vujudgà kålishi. 
Muhàmmàd (s.a.v.) vàfîtidàn kå-
yin uning yaqin sàfdîshi Àbu Bàkr 
(632–634) õàlifàlikkà («o‘rin bîsàr») 
sàylànàdi. Uning bîsh 
qàruvi davridà 
Àràbistîn yarimîrîli àhîlisi islîmni 
to‘liq qàbul qildi. Kåyingi õàlifa 
Umàr (634–644) islîm dunyosidà 
o‘zining sàxiyligi, àdîlàtpàrvàrligi 
và din mà 
sàlàlàridà qà 
t’iyligi bilàn 
shuhràt qî 
zîngàn. Uning dàvridà àràblàr Fàlàstin, Suriya, 
Misr và Liviyani, Erînning kàttà qis 
mini istilî qilgànlar.
Usmîn õàlifàligi davridà (644–656) Erîn to‘ 
liq bîsib 
îlingàn. Arab qo‘ shinlàri Dîg‘is tînni egàl làb, Àmu dàryo 
sîhil 
làrigà chiqàdi. Usmîn dàv 
ridà Qur’în îyatlàri to‘p-
lànib yagona kitîb hîligà kåltirilgàn. So‘nggi õàlifa Àli 
(656–661) hukmrînligi o‘z ràqiblàri bilàn to‘õ 
tîvsiz 
urush làrdà o‘tadi.
Õàlifàlik qo‘shinlàri VIII àsr bîsh 
làridà Shimoliy 
Àfrikàni to‘liq bo‘y 
sundiràdi. Toriq ibn Sàid bîshchiligidà 
arablar qo‘shini 711-yilda kåyinchalik uning nîmi bilàn 
àtàlgàn Gibràltàr (Jabal at-Toriq – «Toriq to 
g‘i» so‘zi-
dan) bo‘g‘îzidàn o‘tib, Is 
pàniyani bîsib îlàdi. Yevropagà 
yurishlàr Bîrdî shàhri bo‘sàg‘àlàrigà qàdàr dàvîm etàdi. 
Puàtå jàngidà 732-yilda frànklàr hukmdîri Kàrl Màrtåll 
àràblàrni yångib, ulàrning Yevropagà yu 
rishlàrigà chåk 
qo‘yadi.
Sharqdà àràblàr Kàvkàzîrti và 
O‘rtà Îsiyoni bîsib îlib, àhîlini 
islîm dinigà kiritàdilar. Õàlifàlik-
ning Sharqqà yurishlàri O‘rtà Îsi-
yodà Tàlàs, Hindistîndà Mo‘ltîngà 
qàdàr dàvîm etàdi. Nàtijàdà, VII–
VIII àsrning birinchi yarmidà ulkan 
hududlàrni egàllàgàn dàvlàt – Àràb 
õàlifàligi tàshkil tîpadi.
41-rasm. Arab xalifaligi 
jangchisi
42-rasm. Toshkentda 
saqlanayotgan xalifa 
Usmon Qur’oni

---

52
II BÎB. ILK O‘RTA ÀSRLÀRDÀ ÎSIYO