Tarix-7 2017.(Uzb). indd

12-§. HINDISTÎN
Màmlàkàtdàgi ichki vàziyat. Kushînlàr impåriyasi ning 
inqirîzidàn so‘ng, Hindistîndà hîkimiyatni egàllàgàn 
44-rasm. Bobak 
boshchiligidagi 
qo‘zg‘olon

---

54
II BÎB. ILK O‘RTA ÀSRLÀRDÀ ÎSIYO
Chàndràguptà I (320–340) guptàlàr sulîlàsigà àsîs sîlàdi. 
Guptalar davlatining poytaxti Pataliðut ra shahri bo‘lgan. 
IV àsrning so‘ngida – guptàlàr impåriyasi gullab-yash-
naydi. Ayni shu pàytdàn boshlab Hindistîndà yer egaligi 
munîsàbàtlàri vujudga keladi.
Hukmdîrlàr o‘z yaqinlàri – 
àmàl dîrlàri, hàrbiy bîshliqlàrigà 
yer-mulklàr in’îm etganlar. Nàti-
jàdà, yirik yer egà 
làri tàbàqàsi 
shàkllànàdi. Ulàr dåhqînlàrning 
sîliqlàr to‘là 
shidàn tàshqàri, måhnàt 
màj 
bu 
riyatlàrini o‘tashini hàm joriy 
etadilar. Ilk o‘rtà àsrlàrdà màmlàkàt 
àhî 
lisining kàstà-vàrnà (tîifà)làrgà 
bo‘ li ni shi: bràõ mànlàr, kshàtriy-
làr, vàyshilàr và shudràlàr sàqlànib 
qîlàdi.
Hindistîndà shàkllàngàn ijtimoiy munîsàbàtlàr sîf 
fåîdàl ko‘rinishdà bo‘lmàsdàn, qulchilik udumlari 
hàm ma’lum dàràjàdà sàqlànib qîlgàn. Àmmî qullàr 
mehnatidan ishlàb chiqàrishdà emàs, ko‘pinchà uy yu-
mushlarida fîydàlànishgàn. Xo‘jàyin qulni yegulik bilàn 
ta’minlàshdàn tàshqàri unga yilda bir màrtà kiyim hàm 
îlib bårgàn.
Màmlàkàtdà siyosiy tàrqîqlik. VI àsrdà Hindistînga
bîstirib kirgàn eftàliylàr hujumlàri îstidà guptàlàr impåri-
yasi pàrchàlànib, istilîchilàr màmlàkàtning kàttà qismini 
qo‘lgà olàdi.
VII àsrdà Hindistîndà bo‘lgàn Xitîy tàriõchisi Syuàn 
Szyanning yozishichà, undà 70 gà yaqin kàttà-kichik 
knyaz 
liklàr bo‘lgàn. Knyazlar bilan rîjàlàr o‘rtàsidà ti-
nimsiz urushlàr bo‘lib turgàn. Qo‘lgà kiri 
tilgàn o‘ljàlàr, 
yerlàr g‘î 
liblàr îràsidà tàqsimlàngàn. In’îm etilgàn yer 
màydîni gràss («bo‘làk» yoki «qultum») dåb nîmlànib, 
uni îlgàn shàõs hàrbiy õizmàt o‘tàb bårishi lîzim bo‘lgàn. 
O‘z õînà 
dînigà mànsub bo‘lmàgàn amaldorlàrgà rîjàlàr 
yerni ma’ 
lum muddàtgà foydalanishga bårgànlàr. Bundày 
yerlàr pàttà («yorliq» yoki «yorliqqà îlingàn yer») dåb 
45-rasm. Guptalar 
davridagi temir ustun. 
V–VI asrlar

---

55
II BÎB. ILK O‘RTA ÀSRLÀRDÀ ÎSIYO
nîmlàngàn. Pàttàdàn àlîhidà õizmàt ko‘rsàtgàn kishilàr-
ni tàqdirlàsh uchun hàm fîydàlànishgàn. Mulkchilik 
munîsàbàtlàri mustàhkàmlànib bîrishi bilàn pàttà yerlàri 
hàm àvlîddàn-àvlîdgà o‘tàdigàn mårîsiy mulkkà àylànà 
boshlagan.
O‘zàrî urushlàrdàn kuchsizlànib bîrgàn Hindistîn-
ni chåt bîsqinchilàr hàm tàlàgànlàr. Õususàn, Àràb 
õàlifàli 
gining pàrchàlànishidàn vujudgà kålgàn musul-
mîn dàvlàtlàri hukmdîrlàri XI àsrdà Hindistîngà hujum 
bîshlàydilàr. G‘àznà hukmdîri Màhmud G‘aznaviyning 
qo‘shinlàri XI àsr bîshlàridà màmlàkàt shimîligà 17 
màrtà bîsqinchilik yurishlàri uyushtirgàn. Ma’lum muddàt 
o‘tib Hindistînning shimoliy qismi musulmîn hukmdorlàri 
tîmînidàn to‘liq bîsib îlinàdi.