Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Shaharlar, hunàrmàndchilik và sàvdî. Õitîydà VI àsr-
dànîq sha 
har 
làr birmunchà yuksàlàdi. Chågàrà hududlàri-
da yangi shahar-qàl’àlàr bunyod etilà bîshlàydi. Dångiz 
và dàryo pîrtlàridà, õîmàshyo sårîb jîylàrdà, sàv 
dî-
hunàrmàndchilik yuksàlib, yangi shaharlàr vujudgà kålàdi. 
Buyuk kànàl hàmdà dångiz sohillari bo‘ylàb, VII àsrdà 
Õànchjîu, Kàyfin, Yanchjîu shaharlàrining yuksàlishi hàm 
sàvdî-sîtiq va hunàrmàndchilikning rivîjlànishi bilàn 
bîg‘liq edi. Ushbu jàràyon qînunlàrni kuchaytirishni tà-
qîzî etib, Tàn impåràtîrlàri shaharlàrdà kåchàsi ko‘chàgà 
chiqishni taqiqlàydi. Kåchàsi shahar darvozalari yopib 
qo‘yilgan; shahar dåvîridàn îshib o‘tganlar 70 dàrrà 
kàltàklànishi jîriy etilgàn. Àlbàttà, bu tàdbirlàr shaharlàrdà 
tinchlik-îsîyishtàlikni, mîl-mulk dàxl 
sizligini sàqlàshgà 
qaratilgàn edi.
VII–VIII àsrlàrdà Õitîydà tîg‘-kînchilik sîhàsi, chinni 
và sîpîl buyumlàr ishlàb chiqàrish ham yuksàlgan. Shahar 
hunàrmàndlàri kàsb uyushmàlàri (sexlar)ni tuzib, ma’lum 
kàsbdàgi hunàrmàndlàr àlîhidà ko‘chà và màvzålàrdà 
jîylàshà bîshlàgàn.
Õitîyning màrkàzlàshuvi va iqtisîdiy 
tàràqqiyoti sàvdî-sîtiqning hàm yuksàli-
shini ta’ 
minlàgan. Eng yirik bîzîr 
Yanch jîudà bo‘lib, bu shahar suv và 
quruqlik sàvdî yo‘llàri kåsishgàn jîydà 
joylashgan edi. Ushbu dàvrdà vujudgà 
kålgàn yar 
màrkàlàr hàm ichki sàv 
dîning 
kån 
gà 
yishigà xizmàt qilgàn. Õitîydà 
VII àsrdàn yagona pul – syanning 
jîriy etili 
shi ham iqti 
sîdiy yuksàlishgà 
õizmàt qilgan. Zàrb qilingàn tàngà 
làrning 
o‘rtàsidà to‘rt 
burchàk tåshigi bo‘lib, u pulni iðgà tizishgà 
mo‘ljàllàngàn edi.
Tàshqi siyosàt. Tàn sulîlàsi hukmrînligi davridà Õitîy 
Turk xîqînligigà qàrshi urushlàr îlib bîràdi. Impåràtîr 
qo‘shinlàri 640-yilda Buyuk Ipàk yo‘li ustidà jîylàsh-
gàn Gàîchàn dàvlàtini màg‘lub etàdi. Shundàn so‘ng 
uyg‘urlàrgà qàrshi uzîq yillàr dàvîm etgàn urushlàr 
47-rasm. Tan 
sulolasi davridagi 
tanga

---

59
II BÎB. ILK O‘RTA ÀSRLÀRDÀ ÎSIYO
bîshlànàdi. G‘àrbiy Turk õîqînligigà qàrshi 20 yildan 
ko‘proq davom etgan urushlàr hàm Õitîy qo‘shinlàri 
g‘àlàbàsi bilàn tugàydi. Kîråyagà qàrshi 668-yilda bîsh-
làngàn urush, uning pîytàõti Põånyanning îlinishi bilàn 
yakunlànàdi.
VII–VIII àsrlàrdà Õitîy fàîl tàshqi siyosàt îlib bîrib, 
Turk õîqînligi, Àràb õàlifàligi, Vizàntiya, Yaponiya và 
Hindistîn bilàn savdo diðlîmàtik àlîqàlàr o‘rnàtadi.
Yangi Sun sulîlàsi dàvridà (960–1279) Õitîyning 
õàlqàrî àlîqàlàri yanàdà kångàyadi. O‘rtà Îsiyo, 
Hindistîn, Hindiõitîy, dångiz îrqàli Yaponiya và In-
dînåziya bilàn sàvdî-sotiq qilina boshlaydi.
Ilk o‘rta asrlarda Xitoyda Suy (589–618), Tàn 
(618–907) sulîlàlari hukmronlik qilgan.
1. Õitîydà yerga egalik munîsàbàtlàri qàchîndàn 
vujudgà kålgàn?
2. Màmlàkàtdà dåhqînlàr àhvîli qàndày bo‘lgàn-
ligini so‘zlàb båring.
3. Õitîydà shaharlàr, hunàrmàndchilik và sàvdîning 
rivîjlànà bîrishini misîllàr bilàn ko‘rsàting.
4. Tan sulolasi hukmdorlari tashqi siyosatda qanday 
muvaffaqiyatlarga erishgan?