Tarix-7 2017.(Uzb). indd

14-§. OSIYO 
MAMLAKATLARI MÀDÀNIYATI
Islîm màdàniyati và O‘rtà Îsiyo. 
Arab xalifaligi tîmînidàn istilî etil-
gàn màmlàkàtlàrdà yangi – àràb sivi-
lizàtsiyasi vujudgà kåldi. Uning pàydî 
bo‘lishidà islîm dinining àhàmiyati ni-
hîyatdà kàttàdir.
G‘àrbiy Îsiyoning qàdimgi yuksàk 
mà 
dàniyatli o‘lkàlàrigà kålgàn àràblàr 
dàstlàb yunînlàr, yahudiylàr, suriyaliklàr, 
48-rasm. 
«Bayt ul-hikma»

---

60
II BÎB. ILK O‘RTA ÀSRLÀRDÀ ÎSIYO
fîrslàr, sug‘diylàrgà nisbàtàn qîlîq edilàr. Àmmî ushbu 
õàlqlàr mà 
dàniyatini o‘zlàridà singdirib, yanàdà yuksàkrîq 
màdà 
niyatning vujudga kelishigà shàrîit yaràtdilàr. Õu-
susàn, õàlifà Horun ar-Rashid sàrîyidà IX àsr bîshlàridà 
«Bàyt ul-hikmà» – «Dînishmàndlik uyi» tàshkil etilàdi.
Bu dàvrdà àniq fànlàr – màtåmàtikà, àstrînîmiya, 
gåîgràfiyaning tàràqqiyoti kuzàtilib, bu jàràyon hunàr-
màndchilik và sàvdîning yuksàlishiga olib kelàdi. Zàmîn-
làr o‘tib õàlifàlikdà iõtirî qilingàn glîbus và usturlob (ast-
rolyabiya)dàn bàrchà màmlàkàtlàrdà fîydàlànà bîsh 
lànàdi. 
Yevropa tibbiyoti esà XVII àsrning o‘rtàlàrigà qàdàr bilim 
và àmàliy tàvsi 
yalàrni O‘rtà Îsiyodà yåtishib chiqqàn 
àllîmàlar – Àbu Àli ibn Sinî va Àbu Bàkr àr-Rîziy 
àsàrlàridàn îlgàn.
Vàtàndîshimiz Muhàmmàd Õîràzmiy (IX àsr) 
màtåmàtikà tàriõidà birinchi bo‘lib àlgåbrà fànigà àsîs 
sîlàdi. Màtåmàtikàdà fîydàlànà bîshlàngàn hind ràqàm-
làri kå 
yinchàlik Yevropagà àràb ràqàmlàri nîmi bilàn 
tàrqàlàdi.
Bag‘dîd và Dàmàshqdà ràsàdõînàlàr bàrpî etilib, 
ulàr 
dà muràkkàb o‘lchîv 
làrdàn fîydàlàngàn àstrînîm-
làr yer shàrining meridianini hisîblàb chiqàdilàr. Àràb 
sàyyohlàri yevropaliklàrdàn bir nåchà àsr àvvàl Hindistîn 
và Õitîydà, Àfrikà và Sharqiy Yevropaning eng chåk 
kà 
hudud 
làridà bo‘lib qàytàdilàr. Àl-Ma’sudiy, Ibn Dàst, Ibn