Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining fizika

Xromofor guruxi tutgan organik moddalarning 
UB spektrlari 
Tuzilishi o‗rganilayotgan modda UB sohada yutilish maksimumiga ega 
bo‗lmasa, uning tarkibida dien, polien sistemalarining, aromatik xalqa va 
karbonil guruxi  yo‗qligidan dalolat beradi. 
Agar molekulada bitta qo‗shbog‗ yoki uch bog‗ bo‗lsa, ya‘ni etilen va 
atsetilenning  oddiy  hosilalarining  UB  spektrini  nazarda  tutsak,  ularga 
tegishli bo‗lgan 

* elektron o‗tish maksimumining qiymati 200 nm dan 
kichik qiymatli sohada namoyon bo‗ladi, shuning uchun bunday birikmalar 
amaliyotda  UB  spektri  bilan  o‗rganilmaydi,  ammo  qo‗shbog‗lar  sonining 
ortib  borishi  molekulada  yutilish  maksimumlarini  katta  to‗lqin  uzunlik 
sohada namoyon bo‗lishiga sababchi bo‗ladi. 
Konyugirlangan bog‗li dienlar uchun 

* o‗tishga tegishli bo‗lgan 
yutilish  215-270  nm  oralig‗ida  sodir  bo‗lib,  spektr  maksimumining 
qiymatlari  dien  tuzilishiga  ham  bog‗liq  bo‗ladi.  Agar  dien  trans-
konformatsiyali  tuzilishda  bo‗lsa,  uning  yutilish  maksimumi  sis-
konformatsiyalini-kidan  kichikroq  qiymatli  sohada  namoyon  bo‗ladi  (4-
jadval).  Molekulada  qo‗shbog‗larning  joylashishiga  qarab  izomer 
birikmalarni bir-biridan farq qilish mumkin. Masalan, 

  ì àê ñ  <   200  í ì

  ì àê ñ 
=
  2 5 8   í ì   (

  7 2 0 0 )
 
 
Xalqali  dien  sistemalarning  yutilish  maksimumlari  qo‗shbog‗larning 
bir-biriga  nisbatan  qanday  joylashishiga  hamda  xalqaning  tuzilishiga 
bog‗liq bo‗ladi (2-jadval). 
 

 
 
53
 
2-jadval.  
Ayrim dien birikmalarning UB sohada yutilish maksimumlari 
Birikmalar 
Tuzilishi 

maks
, nm 

maks
 
1. 3-metilensiklo-
penten-1 
C H
2
 
234 
14000 
2. Siklopenta- dien-
1,3 
 
240 
3400 
3. 1,2-dimetilen-
siklopentan 
C H
2
C H
2
 
243 
12000 
4. 3-metilensiklo-
geksen-1 
C H
2
 
231 
19800 
5. Siklogeksadien 
 
258 
7200 
6. 1,2-dimetilen-
siklogeksan 
H
2
C
H
2
C
 
243 
12000 
7. Siklogeptadien 
 
248 
76000 
 
Dien birikmalarning UB sohadagi yutilish maksimumlar qiymatlariga 
molekuladagi alkil radikalining hamda qo‗shni xalqadagi guruxlarning soni 
ta‘sir  qiladi.  Bunday  ta‘sirlarni  e‘tiborga  olib  yutilish  maksimumini 
Vudvord formulasi yordamida hisoblash mumkin. 
 

maks
.

217

5A

30V

5C 
 
 
(7) 
 
217 - butadienning yutilish maksumumi  
A - alkil guruxlar soni  
V - konyugirlangan qo‗shbog‗lar soni  
S - ekzoxalqali qo‗shbog‗lar soni 
 
 
+o‗shbog‗dan  alohida  joylashgan  alkil  guruxi  moddaning  UB 
sohadagi  yutilish  maksimumiga  ta‘sir  qilmaydi;    dien  sistemaning  birinchi 
yoki  to‗rtinchi  holatida  joylashgan  alkil  guruxi  bataxrom  siljishni,  ya‘ni 

 
 
54
 
kichik to‗lqin uzunlik sohadan katta to‗lqin uzunlik sohaga (7-10 nm gacha) 
o‗tishni  hosil  qiladi,  ikkinchi  yoki  uchinchi  holatdagisi  esa  3-4  nm  gacha 
siljishga  olib  keladi.  Vudvord  formulasi  asosida  dienlar  uchun  hisoblab 
topilgan  yutilish  maksimumining  qiymati  amalda  topilganidan 

5  nm  ga 
farq qiladi. 
Molekulada konyugirlangan qo‗shbog‗lar sonining oshishi UB sohada 
bataxrom  siljishga  sababchi  bo‗ladi.  Zan-jirga  har  bir  yangi  qo‗shbog‗ning 
kiritilishi yutilish maksimumining qiymatini avvalgisiga nisbatan taxminan 
40 nm ga oshiradi. 

ì à ê ñ
=
3 0 7 í ì
    (

  5 8 0 0 0 )

ì à ê ñ
=
2 6 7 í ì
    (

  3 4 6 0 0 )

ì à ê ñ
=
2 1 7 í ì
    (

  2 1 0 0 0 )

ì à ê ñ
=
3 6 4 í ì
    (

  1 3 8 0 0 0 )
 
Molekulada konyugirlangan qo‗shbog‗lar sonini yanada oshib borishi 
yutilish  maksimumini  ko‗rinuvchan  sohaga  siljitadi,  bunday  moddalar 
rangli  ko‗rinishda  bo‗ladi.  Masalan, 

-karotin  tuzilishini  misol  qilib 
ko‗rsatish mumkin. 
 

ì à ê ñ  
= 
4 5 2   í ì   (

  1 4 0 0 0 0 )
 
 
 
Demak, moddalarning UB sohada yutilish maksimumi asosida molekula 
tarkibida polien sistema borligini va konyugirlangan qo‗shbog‗larning 
sonini aniqlash mumkin. 
Tarkibida  karbonil  guruxi  tutgan  moddalar  -  aldegidlar,  ketonlar, 
karbon  kislotalari  va  ularning  hosilalari  tabiatda  va  sintetik  kimyoda  keng 
tarqalgan  birikmalar  hisoblanadi.  To‗yingan  aldegid  va  ketonlar  uchun 
yutilish maksimumi 275-290 nm. ni tashkil etadi va yutilish n

* elektron 
o‗tishga  tegishli  hisoblanadi.  By  o‗tish  simmetriya  bo‗yicha  taqiqlangan 
bo‗lgani uchun maksimum intensivligi kichik bo‗ladi (

15-20). Aldegid va 
ketonlar  yutilish  maksimumining  qiymatiga  erituvchining  tabiati  ta‘sir 

 
 
55
 
qiladi.  Karbonil  guruxi  bilan  vodorod  bog‗  hosil  qiluvchi  erituvchilar 
(

S

O....N-O-R)  yutilish  maksimumining  qiymatini  kichik  to‗lqin  uzunlik 
sohaga  (gipsoxrom)  siljishiga  sababchi  bo‗ladi,  chunki  vodorod  bog‗ining 
hosil bo‗lishi p-orbitalning energetik holatini kamaytiradi. 
Kislotali  muhitda  n

  elektron  o‗tish  maksimumi  kuzatilmaydi, 
chunki  bu  sharoitda  karbonil  guruxidagi  kis-lorodning  taqsimlanmagan 
elektronlari  kislotaning  vodorod  ionlari  bilan  bog‗lanib  qoladi,  ya‘ni 
protonlanish  hodisasi  ro‗y  beradi.  Karbonil  guruxiga  tegishli  bo‗lgan 
maksimum asosan katta to‗lqin uzunligidagi sohada namoyon bo‗ladi. 
To‗yinmagan  aldegid  va  ketonlar  UB  sohada  yuqori  intensivlikdagi 

* va kamroq intensivlikdagi n

* elektron o‗tishlarga tegishli yutilish 
maksimumlarini namoyon qiladi. Karbonil guruxiga tegishli bo‗lgan n

* 
elektron  o‗tish  to‗yingan  aldegid  va  ketonlarga  nisbatan  to‗yinmagan 
birikmalarda  katta  qiymatli  to‗lqin  uzunlik  sohasida  yutilish  maksimumini 
hosil qiladi. 
Aromatik  birikmalarning  UB  spektri  murakkabligi  va  o‗ziga  xosligi 
bilan ajralib turadi. Benzol UB sohada ikkita maksimumni, ya‘ni 

maks

200 
nm  (

  8000  )  va 

maks

255  nm  (

  200)  hosil  qiladi.  Agar  benzol  xalqasida 
o‗rinbosar  bo‗lsa,  yutilish  maksimumi  o‗rinbosarlarning  tabiatiga  bog‗liq 
bo‗ladi. Masalan, alkil radikali 

6 nm, galogen 

9 nm, ON, OSN
3
 

15 nm, 
NH
2
 bo‗lsa 
+
25 nm ga oshiradi (5-racm). 
 
5-rasm. Benzol va uning hosilalarining 
UB spektrlari: 1-benzol; 2-fenol; 3-anilin. 
 
Agar  benzol  xalqasidagi  o‗rinbosarlar  soni  ikkita  bo‗lsa,  yutilish 
maksimumlari  o‗rinbosarlarning  bir-biriga  nisbatan  xalqada  joylashishiga 
va  o‗rinbosar  elektrono-donor  yoki  elektrono-akseptorligiga  ham  bog‗liq 
bo‗ladi. Orta va meta izomerli benzol hosilalarining UB spektrlari bir-biriga 
o‗xshash,  ammo  para-izomerlarniki  esa  ulardan  keskin  farq  qilib,  bitta 
intensiv yutilish maksimumini namoyon qiladi. 

 
 
56
 
Kondensirlangan  aromatik  birikmalarning  UB  sohadagi  yutilish 
maksimumining  intensivligi  yuqori  bo‗lib,  ularda  benzolga  nisbatan 
bataxrom  siljish  namoyon  bo‗ladi.  Masalan,  naftalin 

maks
q221  nm  (

 
117000),  275  nm  (

  10000),  297  nm  (

  650),  antratsen 

maks
q251  nm  (

 
200000), 265 nm (

 7500). 
 
3-jadval. 
Benzol hosilalarining UB-yutilish maksimumlari. 
R 
Ikkinchi 
yutilish 
maksimumi, 

maks
 

- 
intensivlik 
Uchinchi 
yutilish 
maksimumi, 

maks
 

-intensivlik 
N 
203 
74000 
256 
200 
SN 
206 
7000 
261 
225 
F 
204 
8000 
248 
500 
Cl 
210 
7400 
264 
190 
Br 
210 
7900 
261 
192 
OH 
211 
6200 
270 
1450 
SH 
236 
8000 
271 
630 
NH 
230 
8600 
280 
1430 
CHqCH
2
 
244 
12000 
282 
750 
NO
2
 
259 
8000 
- 
- 
OCH
3
 
217 
6400 
269 
1480 
COOH 
230 
11600 
273 
970 
 
4-jadval. 
Organik moddalarning UB yutilishidagi ma‘lumotlar 
Maksi-
mumlar 
soni 
Maksimumlar parametrlari 

 (

) 
Molekula tuzilishi haqida 
xulosa 
1 
2 
3 
0 
----------- 
Molekulada xromofor 
guruxlar yo‗q 
1 
200-225 nm (10000-15000) 

,

-to‗yinmagan karbon 
kislotalari va hosilalari. 
 
215-235 nm (10000-20000) 
Xalqali va ochiq zanjirli 
dien birikmalar (trans 
izomer) 
 
240-270 nm (3000-8000) 
Sis konfiguratsiyali xalqali 
dien 
 

 
 
57
 
1 
2 
3 
 
275-290 nm (15-25) 
To‗yingan aldegid yoki 
keton 
 
270-370 nm (50000-150000) 
Tarkibida 3-6 
konyugirlangan qo‗sh bog‗li 
polien 
 
400-470 nm (150000-180000) 
Tarkibida 7-12 
konyugirlangan qo‗sh bog‗li 
polien 
 
200-230 (7000-9000)  
260-280 (200) 
Benzol hosilalari 
2 
200nm (500)  
276-280 nm (20)  
240-230 nm (1200-20000)  
320-340 nm (20-40) 

,

-to‗yinmagan aldegid 
yoki keton nitrobirikmalar 
3 
221 nm (117000), 
275 nm (10000), 
297 nm (650) 
 
Ko‗p xalqali aromatik 
birikmalar (naftalin, 
antratsen va boshqalar) 
To‗yinmagan  geteroxalqali  birikmalarning  UB  spektrlari  xalqaning 
tuzilishiga bog‗liq bo‗lib, besh a‘zoli bunday birikmalarda elektron o‗tishga 
tegishli  maksimum  kuzatilmaydi,  chunki  geteroatomdagi  taqsimlanmagan 
elektronlar jufti xalqadagi qo‗shbog‗ning 

 elektronlari bilan o‗zaro tasirida 
bo‗ladi  (delokallanish).  Ayrim  geteroxalqali  birikmalarning  UB  sohadagi 
yutilish maksimumlari quyidagi qiymatlarda bo‗ladi: 
 

maks
 (geksan) 

 
Furan 
200, 
252 
10000,  
1,0 
Tiofen 
- , 
235 
- , 
4500 
Pirrol 
210, 
350 
15000,  
300 
Piridin 
195, 
250 
7500, 
2000 
Xinolin 
275, 
311 
4500, 
6300 
 
Keltirilgan ma‘lumotlar to‗yinmagan geteroxalqali birikmalarning  UB 
sohada yutilish maksimumlari benzol molekulasining yutilishiga 
yaqinligidan dalolat beradi. 
Agar  geteroxalqali  birikmalar  qo‗shbog‗  tutgan  birikmalar  bilan 
bog‗langan bo‗lsa, bataxrom siljishni kuzatish mumkin. 
Agar  benzol  xalqasi  besh  xalqali  geteroatom  tutgan  birikma  bilan 
kondensirlangan  bo‗lsa,  masalan  indol  sistemasida,  ikkita  yutilish 
maksimumi namoyon bo‗ladi (6-rasm). 

 
 
58
 
 
6-rasm. Indolning UB spektri. 
 
 
Indol  molekulasiga  tegishli  bo‗lgan  yutilish  maksimumlaridan 
tabiatda  ko‗p  tarqalgan  va  katta  sinfni  tashkil  qiladigan  indol 
alkaloidlarining tuzilishini aniqlashda ishlatish mumkin. 
N
H
 
N
H
N
O
C
H
3
C
O
O H
 
N
H
N
O
C
H
3
C
O
 
Indol 
Alloioximbin 
Aymalitsin 
q 
 
q 270 
q 
 
q 
 
q 
 
q 
 
 
Aymalitsin  alkaloidining  UB  spektrida 

q225  nm  maksimumi  va 

 
qiymatining  yuqori  bo‗lishiga  asosiy  sabab  SN
3
SOO  guruxi  yon  tomonida 
qo‗shbog‗ning borligi deb hisoblash mumkin. 
 
 
5. Ultrabinafsha spektroskopiyaning organik moddalar tuzilishini 
aniqlashda ishlatilishi 
Organik  moddalarning  tuzilishini  aniqlash  uchun  elektromagnit 
spektrining  200-800  nm  sohasi  amaliyotda  ishlatiladi,  bundan  kichik 
qiymatli  sohadagi  yutilish  jarayonlarini  o‗rganish  uchun  ancha  murakkab 
asboblar  kerak  bo‗ladi.  200-800  nm  sohada  to‗yingan  uglevodorodlar  va 

 
 
59
 
ularga  mos  kelgan  aminlar,  spirtlar  va  efirlar  yutilish  maksimumini  hosil 
qilmaydi. 
Tarkibida  qo‗shbog‗  tutgan  karbon  kislotalari  200-250  nm  oralig‗ida 
yutilish maksimum hosil qiladi, ammo bu sohada ikkita qo‗shbog‗ va benzol 
xalqasi bo‗lgan birikmalarning yutilish maksimumlari namoyon bo‗lganligi 
uchun  to‗-yinmagan  karbon  kislotalari  ham  UB  spektri  yordamida 
o‗rganilmaydi. 
Elektron  spektrlar  asosan  tarkibida  bir  qancha  qo‗shbog‗  tutgan 
hamda 
n

* 
elektron 
o‗tish  bilan  izohlanadigan  geteroatomli 
molekulalarni  tekshirishda  kerakli  ma‘lumotlar  beradi.  UB  spektrini 
o‗rganishda moddaga tegishli bo‗lgan yutilishning molyar koeffitsientini (

) 
va 
to‗lqin  uzunligining  (

) 
qiymatini 
aniqlash 
kerak. 
Ayrim 
xromoforlarning bu qiymatlari 5-jadvalda ko‗rsatilgan. 
Agar  UB  spektrida  lg 

 

  2  bo‗lsa  noma‘lum  modda  tarkibida  SqO 
yoki CqS guruxlari, lg 

 q 2-3 hamda 

 q 250-300 nm bo‗lsa benzol xalqasi 
borligi  va  lg 

 

  4, 

maks
 

  200  nm  ga  ega  bo‗lsa  molekulada  bir  qancha 
qo‗shbog‗lar borligini kuzatish mumkin. 
Agar  molekulada  bir-biriga  o‗xshash  ikki  yoki  undan  ortiq  xromofor 
guruxlar  bo‗lsa,  spektrdagi  yutilish  maksimumlarining  qiymati  va  holati 
xromofor guruxlarning bir-biriga nisbatan joylashishiga bog‗liq bo‗ladi. 
Xromofor guruxlar yonma-yon joylashsa, har bir guruxga xos bo‗lgan 
ikkita yutilish maksimumi namoyon bo‗ladi. 
Masalan, 

 - dikarbonilli birikmalar kichik intensivlikdagi ikkita yutilish 
maksimumini (

.maks
) hosil qiladi (7-rasm). 
5-jadval. 
Ayrim xromoforlarning UB sohada yutilish qiymatlari. 
Xromofor 
guruxlar 

, 
nm 

 
Elektron 
o‗tish 
Erituvchi 
Etilen SN
2
qSN
2
 
165 
15000 

* 
Gaz 
 
193 
10000 
 
 
R-CHqCH
2
 
177 
10000 
 
 
R-CHqCH-R 
 
 
 
 
Trans 
180 
 
 
 
Sis 
183 
 
 
 
Atsetilen CH

CH 
173 
6000 

* 
Gaz 
Karbonil 
190 
1900 

* 
n-geksan 
(CH
3
)
2
CO 
280 
15 
n

* 
n-geksan 
CH
3
-CHO 
290 
16 
n

* 
n-geptan 
Karboksil SN
3
SOON 
204 
60 

* 
Suv 
Azometin SqN- 
190 
5000 

* 
Suv 
Nitril –S

N 
160 
- 
 
- 

 
 
60
 
Azo-NqN (azometan) 
347 
45 
n

* 
Dioksan 
Nitrozo –NqO 
(nitrozobutan) 
300 
665 
100 
20 

* 
n

* 
Efir 
Nitrat – ONO
2
 
(etilnitrat) 
270 
12 
n

* 
Dioksan 
Nitro – NO
2
 
(nitrometan) 
271 
19 
n

* 
Spirt 
Nitrit – ONO 
(amilnitrit) 
218,5 
346,5 
1120 

* 
n

* 
Efir 
Sulfoksid >SqO 
210 
1500 

* 
Spirt 
Sulfon >SO
2
 
180 
 

* 
Spirt 
 
Foydalanilgan adabiyotlar. 
1. 
James  W.  Robinson,  Eileen  M.  Skelly  Frame,  George  M.  Frame  II
 
Undergraduate Instrumental Analysis // Crystallography, Rigaku Americas 
Corporation, The Woodlands, TX. www.rigaku.com/smc. © Rigaku Corporation.  
2.Loginova  N.V.,  Polozov  G.I.  Vvedenie  v  farmatsevtichekuyu  ximiyu  Minsk, 
Elektronnaya kniga BGU, 2004. 
3. Farmatsevtichna ximiya pod redaktsii P.O. Bezuglogo, Xarkov - 2002 g.  
4. Farmatsevtichniy analiz pod redaktsii P.O. Bezuglogo, Xarkov -2001 g.  
5. Maksyutina N.P. i dr. Metodы analiza lekarstv, Kiev, 1984. 
6. Arzamastsev i dr. Analiz lekarstvennыx smesey. Moskva 2000 g.  
7. "Dori vositalarining sifatini nazorat qilish va standartlash" fani uchun o‘quv 
qo‘llanmasi (Elektron darslik) Mualliflar jamoasi. 
8. Mavzular bo‘yicha uslubiy qo‘llanmalar. 
9. Rukovodsvo k laboratornыm zanyatiyam po farmatsevticheskoy ximii, pod 
redaktsii A.P.Arzamastseva, Moskva, 2001 g.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
61
 
3.Mavzu: Miqdoriy taxlilning asosiy usullari: kolibrlangan grafik, standart, 
standart qo„shimchalar. Qo„llanilish shartlari va xatolarning kelib 
chiqishi. 
1.
 
Miqdoriy taxlilda kolibrlangan grafikning mazmuni 
2.
 
Standart, standart qo‗shimchalar xaqida tushunchalar 
3.
 
Qo‗llanilish shartlari va xatolarning kelib chiqishi. 
 
 
Titrlangan eritma  deb, hajmiy tahlilda titrlash uchun qo‘llaniladigan, aniq 
konsentratsiyaga  ega  bo‘lgan  eritmalarga  aytiladi.  Titrlangan  eritmalarning 
(titrantni) konsentratsiyasi mol/l da ifodalanib, aniq moddalarga nisbatan titr bilan 
belgilanadi. Molyarli eritma konsentratsiyasi bir litr eritmadagi erigan moddaning 
mol miqdori bilan ifodalanadi (mol/l). 
1  ml  eritmada  erigan  moddaning  grammlardagi  massasi  g/ml  bilan 
ifodalanib, eritmaning titri deyiladi. 
1  ml  titrantga  ekvivalent  bo‘lgan  aniqlanuvchi  moddaning  grammlar  bilan 
ifodalangan massasi aniqlanuvchi moddaning titrant bo‘yicha titri deyiladi. 
Aniqlanuvchi  moddaning  titri,  titrantning  molyarligi,  titrlash  jarayonida 
boradigan kimyoviy jarayonning stexiometrik koeffitsiyentlari va aniqlanayotgan 
modda asosida hisoblanadi. 
1000
N
E
T


 
 
Davlat  Farmakopeyasining  XI  nashri  talabiga  ko‘ra,  titrlovchi  eritmalar 
shartli  ravishda  molyar  eritmalar  deb  atalgani  uchun  yuqoridagi  formulani 
quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin: 
1000
M
E
T


 
 
Titrlangan  eritmani  tayyorlash  usullari  Davlat  Farmakopeyasida  keltirilgan 
bo‘lib, ularning titrini aniqlashning 2 xil usuli mavjud. 
1.  Bu  usulda  titrlangan  eritmaning  molyarligi,  titrni  aniqlovchi  moddaning 
aniq miqdori bo‘yicha aniqlanadi: 
V
E
a
M



1000
 
 
a — eritmaning titrini aniqlash uchun olingan moddaning gramm miqdori; 
E — modda ekvivalent massasining g/mol miqdori; 
V — moddani titrlash uchun sarf bo‘lgan titrant hajmi, ml. 
2. Titri aniqlanayotgan titrant bilan titri aniq bo‘lgan eritmani titrlash orqali 
aniqlanadi: 
V
M
V
M



0
0
            
V
V
M
M
0
0


 
M — titri aniq bo‘lgan eritmaning molyarligi; 

 
 
62
 
V — titri noma‘lum bo‘lgan eritmaning hajmi; 
V
0 
— titri aniq bo‘lgan eritmaning hajmi. 
Titrlangan  eritmalar  uchun  ularni  shartli  molyarligiga  bo‘lgan  tuzatish 
koeffitsienti — K  hisoblanadi. 
0
M
M
K

 
formulada M
0
 — titrlangan eritmaning talab etilgan shartli molyarligi; M — 
titrlangan eritmaning shartli molyarligi. 
Aytaylik, M
0
= 0,l mol/l, M=0,102 mol/l bo‘lsin. U holda K=0,102/0,1 = 1,02 
bo‘ladi. 
Davlat  Farmakopeyasi  talabiga  ko‘ra,  titrlangan  eritmalarning  tuzatish 
koeffitsienti 0,98—1,02 oralig‘ida bo‘lishi lozim. Agar K talab etilgan qiymatdan 
farq  qilsa,  titrlangan  eritma  quyultiriladi  yoki  suyultiriladi.  Titrlangan  eritmani 
suyultirish  lozim  bo‘lsa,  u  holda  uning  1  litriga  qo‘shiladigan  suvning  hajmi 
auvidagi formula bilan hisoblanadi: 
1000
)
1
(



K
V
 
formulada K — titrlangan eritmaning aniqlangan tuzatish koeffltsiyenti. 
Titrlangan  eritmaning  1  litrini  quyultirish  uchun  kerak  bo‘lgan  moddaning 
gramm miqdori quyidagicha hisoblanadi: 
a
K
v



)
1
(
 
a  —  1  litr  titrlangan  eritmani  tayyorlash  uchun  tortib  olingan  moddaning 
grammlardagi miqdori; 
v—1  litr  eritmani  quyultirib,  tuzatish  koeffitsiyentini  1  ga  yetkazish  uchun 
qo‘shilishi lozim bo‘lgan moddaning miqdori. 
Titrimetrik  usulda  aniqlanuvchi  moddaning  foiz  yoki  gramm  miqdori 
quyidagi formulalar yordamida hisoblanadi: 
a) to‘g‘ridan to‘g‘ri titrlanganda 
 
yoki 
 
b) qayta titrlanganda 
 
 
 yoki    
 
 
 
d) nazorat tajribasi o‘tkazilganda 
   
                      
yoki 
 
Bunda: V — titrlash uchun sarf bo‘lgan titrant hajmi;  
K — titrantning tuzatish koeffitsienti; 
T — aniqlanuvchi moddaning g/ml lardagi titri;  
a
T
K
V
X
100
%




a
P
T
K
V
X
gr




a
T
K
V
K
V
X
100
)
(
2
2
1
1
%






a
P
T
K
V
K
V
X
gr






)
(
2
2
1
1
a
K
T
Vn
V
X
100
)
(
1
%





a
P
K
T
V
Vn
X
gr





)
(
1

 
 
63
 
V
1
 — birinchi titrant hajmi; 
V
2
 — ikkinchi titrant hajmi; 
K
1
,K
2
 — tuzatish koeffitsientlari; 
V
n 
— nazorat tajribasi uchun sarf bo‘lgan titrant hajmi;  
P — dori turining massasi. 
Kislotalarni titrlash (Alkalimetrik usul)