Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlar texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

Aldegid va ketokislotalar
T

uzilishida bir vaqtning o‘zida karbonil va karboksil guruxlari ishtirok etadigan birikmalar aldegidokislotalar yoki ketonokislotalar deyiladi. Karboksil va karbonil guruxlarini o‘zaro xolatiga qarab ular -, -, - va x.k. Aldegido- va ketonokislotalarga bo‘linadilar. Ular empirik va sistematik nomenklaturalar bo‘yicha nomlanadlilar. Quyida aldegid- va ketonokislotalarni nomlashga misol keltiramiz.
O

linish usullari. Glioksil kislota tabiatda g‘o‘r mevalar tarkibida uchraydi. Uni etil spirtini, glikolin yoki glikol kislotani oksidlab hosil qilish mumkin:
2

) Dixlor sirka kislotani gidrolizlab olish mumkin:

Pirouzum kislotani uzum kislotadan, sut kislotadan yoki 2,2- dixlorpropan kislotadan olish mumkin:

A

setosirka kislota uning efirlarini gidrolizlab yoki diketenga suv ta’sir ettirib olinishi mumkin:
Oksialdegidlar va oksiketonlar
Tuzilishida bir vaqtning o‘zida gidroksil va karbonil guruxlari bo‘lgan birikmalar oksialdegidlar va oksiketonlar deyiladi.
Gidroksil va karbonil guruxlarning o‘zaro xolatlariga qarab, ular -, -, - va x.k. oksialdegid va oksiketonlarga bo‘linadilar:

Oksialdegid va oksiketonlar ko‘p atomli spirtlarni oksidlab, galogen saqlovchi aldegid va ketonlarni gidrolizlab, aldol kondensatlanish orqali va boshqa usullar bilan olinishi mumkin:

1

. Ko‘p atomli spirtlarni oksidlanganda oksialdegid va oksiketonlarning aralashmasi hosil bo‘lishi mumkin, maslan:
2

. Aldol kondensatlanish yordamida -oksialdegid va oksiketonlarni hosil qilish mumkin:

Oksialdegid va oksiketonlar aldegid, keton va spirtlarning xossalarini namoyon qilish bilan birgalikda, ular uchun bir qator o‘ziga xos hususiyatlar ham mavjuddir:

1

) - va γ-oksialdegid siklik yarim asetallarni hosil qiladilar:

2) -oksialdegid va -oksiketonlar qizdirilganda suvni yo‘qotib to‘yinmagan aldegid va ketonlarni hosil qiladilar:

3

) -oksialdegid va -oksiketonlar uch malekula fenilgidrazin bilan reaksiyaga kirishib, ozozonlarni hosil qiladilar:
4

) Ishqorlar ishtirokida -oksikarbonilli birikmalar izomerldanish reaksiyalariga kirisha oladilar: