Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

 
Фойдаланилган адабиётлар: 
1. Daubechies I Ten Lectures on Wavelets (Philadelphia: SIAM, 1991).; 
2. Droujinine A. Theory and seismic applications of the eigenimage discrete wavelet.; 
3. transform //Geophys. Prosp. 2006. V. 54, N 4. P. 441–461.; 
4. 3. Meyer Y Wavelets and Operators (Cambridge: Cambridge Univ. Press, 1992). 
5. А.А. Самарский , А.В. Гулин , «Численные методы» . Ўқ. қўлланма, М . , 
Наука , 1989. 
6. М.И.Исроилов, «ҳисоблаш методлари», Тошкент, Ўқитувчи, 1988 г. 

---

277 
ИНФОРМАТИКА ВА ЗАМОНАВИЙ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ 
ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ФАОЛИЯТИДА ЭГАЛЛАГАН ЎРНИ ВА 
АҲАМИЯТИ
 
Бустанов Худайқул Абрийевич - Самарқанд давлат университети
 
Ҳаммамизга маълумки ҳозирги пайтда нафақат талаба ва мутахассиларнинг 
фаолиятида информатика ва ахборот технологияларнинг ўрни жуда катта, балки 
бу ўрта мактаб академик литцей ва касб-ҳунар коллеж ўқвчиларининг ўқув 
машғулотларида ҳам асосий жойни эгаллайди. Чунки, агар ўқувчи ёшлар ўрта 
мактаб литцей ва коллежларда замонавий ахборот технологияларидан 
фойдаланишларни ва уларнинг имкониятларини чуқур ўрганишсалар жуда 
максадга мувофиқ бўлади. Буни нафақат замонавий ўқув жараёнлари балки 
ҳозирги куннинг ўзи албатта тақоза қилади балки замонавий ахборот 
технологияларнинг ўзлари ҳам бунга мажбур қилади. Чунки ҳозирги кунда 
замонавий ахборот технологиялар, инсонларнинг барча фаолиятларида 
қўлланилиши 
ва 
барча 
ўқув 
муассасаларида 
замонавий 
ахборот 
технологияларнинг имкониятларидан файдаланиш усулларини мукаммал билиш 
таълим соҳасининг долзарб муаммолардан бири ҳисобланади[1].
Информатика 
тушунчаси 1960 йилларнинг ўрталаридан иккита 
информация(ахборот) ва автомотика сўзлари биргаликда боғланиши 
натижасида, катталикларни кайта ишлаш жараёнларини автоматлаштириш 
соҳосини белгилаш учун фан тариқасида пайдо булган. Шунинг учун 
информатикани дастлаб компьютерлар билан, кейин эса уларда масалаларни 
ечиш учун боғлаб ўрганганлар. Ҳозирги кунда информатика илм-фаннинг 
фундаментал соҳаларидан бири бўлиб, атроф муҳитни тизимли-ахборотларини 
шакллантириш, уларни олишнинг, сақлашнинг, қайта ишлашнинг, қабул-қилиш 
ва узатишларнинг усулларини, ахборот технологиялардан фойдаланиш 
усулларини ифодалайди. Агар инсонларнинг ривожланиш жараёнида энергия 
энг асосий жойни эгаллаган бўлса, энди бу жараёнда замонавий тармоқ 
коммуникациялари асосий ички тузилмалардан иборат бўлади ва унда энг асосий 
ресурс бўлиб-информация ўз жойини эгаллайди. Булардан эса ёшларнинг 
ривожланишларида улардаги информациялардан фойдаланишлари келиб 
чикади. Бу ерда таълим жараёни ҳар бир инсонда энг асосий жойни эгаллайди. 
Шунинг учун билим соҳасида маълумотларни излаш, олиш ва уларни қайта 
ишлаш ҳамда сақлаш ишлашларга бўлган эҳтиёжлар кун сайин ошиб боради. 
Ушбу мақсадаларда жаҳон тармоғи-Интернет яратилган. Бунда халқаро 
лойиҳаларда иштирок этишдаги инсонларнинг имкониятларининг чегараси 
кенгайтирилади ва унинг ҳаётдаги ўрни бўлиб, қишлоқ, шаҳар ва бутун жаҳон 
ҳисобланади[2].
Бу ерда мактаб бу жамиятдаги жой бўлиб, унда ўсиб келаётган ёшларни 
ҳаётга тайёрлашдан иборатдир. Информатикани ўрганиш эса ёшларни тўлақонли 
ҳаётга тайёрлашдаги асосий ташкил этувчи қисмлардан бири бўлиб 
ҳисобланади. Информатикани ўрганиш жараёнида ўқувчилар илм-фанни 
ўрганишдаги моделлаштиришларни ва компьютер тажрибаларининг усулларини 

---

278 
ўзлаштиришга имкониятлар яратади. Бунда информатика ва информацион 
технологияларининг ўрни ниҳоятда жуда катта, ўсиб келаётган ёшларни 
меҳнатга ўргатишда, таълимни давом эттиришда, профессионал фаолиятида ва 
ёшларни ўзларини мустақилликка дават этишларида ўз акссини топган[3]. 
Информатика бу замонавий шароитда яшаш учун керак бўлган билимларни 
беради. Масалан уйдаги хўжалик техникаларини дастурлашни тузиш ва уларни 
ўрнатишлар 
амалга 
оширилади. 
Масалан 
магнитафонларни, 
видеомагнитафонларни, уяли телефонларни, микротўлқинли печкаларни, 
телевизорларни хуллас компьютерларни ҳам дастурларини тузадилар.
Ҳар қандай ҳаётий масалаларни ечишда ушбу боскичларни такидлаш 
мумкин, масалани қўйиш, масалани ечиш ва ечимни жорий этишлар. Кўпчилик 
ҳолларда бу босқичларни ҳар хил одамлар амалга оширишадилар, энг 
ақиллилари (стратеглар) масалани қўйишади, унча ақиллимаслари (тактиклар) 
масалаларни ечади ва энг ақиллимаслари эса қабул қилинган ечимларни 
бажаришади. Замонавий жамиятда инсонлар кўпинча масалаларнинг ечимлари 
билан тўғри келишмайди балки масалаларни атроф муҳитдан ажратиб олиш 
муаммоларига ҳам дуч келишади. Чунки масалани ечиш учун албатта уни 
мавжудлигини билиши керак.
Информатика ўз навбатида масалани қўйишни ўргатади. Шунинг учун 
информатика курсини тўлиқ тугатганлар, албатта ҳаётда стратегик ҳолатларни 
эгаллашади. Бугунги кунда мактабларда информатикани ўрганиш учун барча 
шароитлар тўлиқ яратилган. Компьютер синфлари эса замонавий компьютер 
техникалари билан жиҳозланганлар, мультимедияли проекторлар, интерактив 
доскалар ва Интернет ресурлари ҳам мавжуддир. 
Информатикани ўқитишда учта боскичдан фойдаланилади.
Биринчи босқич (V - VI синфларда) – пропедевтиллилик. Бу боскичда 
ўқувчилар 
компьютерлар 
билан 
дастлабки 
танишишларни 
амалга 
оширишадилар, ўқув дастурларидан фойдаланиш асосларининг маданиятлари 
билан танишадилар.
Иккинчи босқичда эса (VII - IX синфларда) – базали курс, бунда 
информатика бўйича ўқувчиларни мажбурий умумтаълим тайергарликлари 
таъминланади.
Учинчи босқич (X - XI синфларда) – юқори синфларда информатикани 
худди профилли ўқитиш каби давом эттирилади, у ўқувчиларнинг 
қизиқишларини ҳам ҳажм бўйича ҳам тузилиши бўйича дифференциаллайди.
Ҳар бир ўқитиш босқичи ўзида информатиканинг асосий учта йўналишлари 
билан боғланган, уларда умумтаълимнинг асосий аспектлари ўз аксларни топган 
яъни: дунёқарашлиликларини, фойдаланувчилик ва алгоритмикликларини.
Информатика асосан назарий ва амалий қисмлардан иборатдир. 
Ўқувчиларда информатикага бўлган қизиқишлари компьютерларни қўллашлар 
билан чамбарчас боғлангандир. Дарсларда биз ўқувчиларга энг асосий тушунча 
бўлиб информация ҳисобланишини ва улар эса замонавий жамиятда энг асосий 
жойни эгаллашларини ҳам такидлаймиз. Компьютерни эса худди 
информациялар билан ишлайдиган машина деб такидлаймиз. Компьютерларда 
мувоффақиятли ишлаш учун куп нарсаларни билиш керак бўлади. Камида, ҳеч 

---

279 
бўлмаганда яхши ўқишни ва ёзишни билиш талаб қилинади. Ҳозирги кунда 
кўплаб ўқувчиларнинг уйларида ҳам компьютерлари бор, улар асосан 
компьютерларда ўйинлар ўйнаш билан машғулдирлар. Айрим ҳолларда дарс 
машғулотларнини ёзишади, масалан рефератларни. Бундай машғулотлар ҳам 
фойдалардан ҳоли эмас. 
Информатиканинг бошқа масалаларини ўрганишда ўқувчилар бошқа 
фанлардаги билимларидан ҳам фойдаланишади. Информатикани билиш 
ўқувчиларни бошқа барча фанларни ўрганишда ёрдам беради. Бу ишда биз 
дарсликлар билан ишлашга ҳам эътиборни жалб қиламиз. Ўқувчиларда ўқишни 
тизимлаштиришни, структуралашни ва ахборотларни турларга ажратишларни 
шакллантиришга қаратамиз. Шулар билан бир қаторда топшириқлар бўйича 
жадваллар тузишни ҳам ўрганишга жалб қиламиз.