Filologiya hám tillerdi oqıtıw (qaraqalpaq filologiyası) 4-a kurs studenti Qabıllaǵan

Metodı hám metodologiyası: Til bilimi hám táriyxı boyınsha qaraqalpaq tilinde dereklerden paydalandıq. Bul miynet arqalı ilimde júzege kelgen aǵımlar haqqinda maǵluwmatlarǵa iye bolamız. Sonday-aq ózbek lingvisti S.Usmanovtıń “Umumiy tilshunoslik” miynetinen paydalanıp óz jumısımızdı tolıqtıramız.
Maqseti hám wazıypaları: Jumısımızdıń tiykarǵı maqseti XIX ásir ulıwma til biliminiń kelip shıǵıw dereklerin úyreniw. Tildiń kelip shıǵıwı haqqında áyyemgi dáwirden baslap búgingi dáwirge shekemgi dóreliw táriyxın úyrenip shıǵıwdan ibarat. Sonday-aq til biliminde áyyemgi dáwirden baslap júzege kelgen tillik teoriyalar hám aǵımlardı úyrenip, olardıń áhmiyetin túsindirip beriwden ibarat. Til iliminde aǵımlardıń tutqan ornıń hám ahmiyetin ashıp beriw, naturalizm aǵımı haqqında keń túrde maǵluwmatlar berip, onıń júzege shıǵıwında úles qosqan ilimpazlardıń miynetleri hám pikirlerin talqılaw arqalı til bilimine qızıǵıwshılardıń dıqqatın awdarıwdan ibarat.
Izertleniw jaǵdayı: Til biliminiń basqa ilimlerden óz-aldına bólinip shıǵıwı, jeke ilim bolıp qáliplesiwi XIX ásirdiń basına tuwra keledi. Bunnan XIX ásirge shekem til bilimi bolmaǵan degen juwmaq shıǵarıwǵa bolmaydı. Seslik tildiń sırın biliwge adamzat ilim payda bolaman degenge shekemgi dáwirde de talpınǵan. Biziń eramızdan burınǵı 5-6- mıń jıllar burın egipet, shumerlerdiń, t.b. Shıǵıs xalıqlarınıń joqarı mádeniyatlı bolǵanlıǵın eske alsaq, olarda jazıwdıńqollanılǵanlıǵın eskersek, til biliminińeski ilimlerden biri bolatuǵının ańlaymız. Til boyınsha aǵımalardıń júzege keliwi boyınsha maǵluwmat beriwshi bir qansha miynetlerdi keltirsek boladı.
Bul aǵımnıń tiykarǵı wàkilleri: I. Gerder, A. Shlegel, A.Shleyxer,V.Gumboldt, G. Shteyntal, A.A. Potebnya, V. Vundt h.t.b. Olardıń miynetlerinde tildiń tàbiyatın hám onıń oylawǵa qatnasın anıqlaw, tildiń ulıwma teoriyasın qàliplestiriw hám tildiń evolotsiyalıq teoriyasınıń tiykarǵı principlerin islep shıǵıw màseleleri izertlenildi. Bul ilimpazlardıń hár biri hár qıylı aǵımlarǵa tiykar salǵan desek qátelespeymiz. Solardan A. Shleyxer naturalizm aǵımına yaǵnıy tildiń kelip shıǵıwın biologiyalıq qubılıs sıpatında túsindiriwge umtılǵan, Gumboldt tildiń kelip shıǵıwın filosofiyalıq kóz qarastan izertlegenlerin aytıp ótiwge boladı.