Filologiyasi

chiqish kelishigi bilan ma‘nodosh bo‗la oladi: Bu sumkadan sizda ham bor ekan-da. Demak, ega faqat bosh kelishikdagi so‗z bilan emas, shartli ravishda chiqish kelishigidagi so‗zlar ham ifodalanadi. Ammo sumkadan bor jumlasiga nisbatan boshqaruvli so‗z birikmasi emas, predikativ aloqa sifatida qarash o‗rinli.

1. 
   Qaratqich kelishigi shakli:
   

• 
  chiqish kelishigi bilan ma‘nodosh bo‗la oladi. Bunda qaratqich kelishigidagi so‗z ko‗p miqdordan oz miqdorni ajratib ifodalash, belgiga ta‘kid berish, butunning qismini ifodalash ma‘nosida keladi:
  

Qizlarning eng kichigi xonadan birinchi bo„lib chiqdi – Qizlardan eng kichigi xonadan birinchi bo„lib chiqdi.
Ko„chalardan to„rttasiga kirib chiqdik – Ko„chalarning to„rttasiga kirib chiqdik. Bolalardan ikkitasi orqada qoldi – Bolalarning ikkitasi orqada qoldi.

3. 
   Tushum kelishigi shakli quyidagi kelishiklar bilan o‗rin almashinishi mumkin:
   

Chiqish kelishigi: Yigit choydan ichib gaplashib o„tirdi – Yigit choyni ichib gaplashib o„tirdi.
Jo„nalish kelishigi: gapingizni tushunmayapman – gapingizga tushunmayapman.
Har ikki holatda ham tushum kelishigi bilan sinonim bo‗lgan so‗z vositasiz to‗ldiruvchi bo‗lib keladi, so‗z birikmasi sifatida boshqaruvli birikma hisoblanadi.

4. 
   Jo‗nalish kelishigidagi so‗z quyidagi kelishiklar bilan o‗rin almashinishi mumkin:
   

Chiqish kelishigi bilan: Dars tayyorlab kelmaganiga uyaldi – Dars tayyorlab kelmaganidan uyaldi. Mehrdan to„ymadik – Mehrga to„ymadik. Ko„rsatishga uyaldim – Ko„rsatishdan uyaldim. U bir so„z aytishdan (ga) cho„chir edi.