Finans hám finanslıq munasábetlerdiń xarakterli belgileri

44. Byudjet mexanizmi. Mámleketlik byudjettiń eki funkciyasınan paydalanıw nátiyjesinde byudjet mexanizmi payda boladı. Byudjet mexanizmi degende, ádette finanslıq resurslardı mámlekettiń qolında akkumulyaciyalaw hám olardı byudjet kanalları boyınsha bólistiriwdiń ámeldegi sisteması názerde tutılmastan, bálkim qayta islep shıģarıwdıń barlıq basqıshlarına bul processtiń aktiv tásiri de túsiniledi. Bul mexanizmniń detalları júdá kóp: olarģa salıqlar hám byudjetke tólemler, byudjetten finanslastırıwdıń hár túrli formaları, qárejetlerdi byudjetler ishinde bólistiriw hám basqalar kiredi. Byudjet mexanizmi islewiniń nátiyjeligi oģan tiyisli bolģan detallardıń óz – ara tásirsheńligi hám olardıń bir – birine baylanısı menen belgilenedi. Mámlekettiń finans sisteması mámleketlik byudjetinde áhmiyetli orındı iyeleydi. Oraylastırılģan pul fondın qáliplestiriw arqalı mámlekettiń qolında úlken kólemdegi finanslıq resurslar toplanadı hám olar ulıwma mámleketlik mútájliklerdi qandırıwģa sarplanadı. Mámleketlik byudjet ulıwma mámleketlik máplerdi esapqa alģan halda ústinlik baģdarlar ushın finanslıq resurslardı jámlewde tiykarģı qural bolıp xızmet etedi.
45. Mámleket byudjetiniń áhmiyeti hám olardıń júzege keliw formaları. Xızmet kórsetip atırģan subektlerdiń finanslıq turaqlıģın támiyinlewde byudjet úlken áhmiyetke iye. Hár túrli obektiv hám subektiv faktorlardıń tásiri astında ayırım subektlerdiń óz finanslıq resursları olardıń nátiyjeli xızmet kórsetiwi ushın jeterli bolmay qalģanda shetten qarjı tabıwga mútájligi tuwıladı. Subektler xızmetin finanslıq resurslar menen birge támiyinlewde mámleketlik byudjettiń tártipke salıwshı roli tómendegi kóriniste bolıwı múmkin:- finanslıq resurslarģa bolģan jańa talaptı kelesi byudjet jılında byudjettiń qárejetleri quramına kiritiw;- finanslıq resurslarģa bolģan qosımsha mútájlikti bar bolģan byudjet resursların ashıp beriw, yaģnıy byudjet kreditlerin bir obektten ekinshisine ótkeriw jolı menen qandırıw. Bunday imkaniyattıń barlıģı ámelde ayırım subektlerdiń ózlerine usınıs etilgen finanslıq resurslardı tolıq ózlestiriwdiń ústinen shıģa almawı menen belgilenedi;- qosımsha mútájlikti húkimettiń zapas fondları esabınan qaplaw h.t.b.Mámleketlik byudjet milliy ekonomikalıq kárxanalardı texnika quralları menen qayta qurallandırıwda ayrıqsha áhmiyetke iye. Byudjetten ekonomikaģa ótip atırģan qárejetler hám finanslastırılģan investiciyalardı finanslastırıw, eń dáslep áne sol maqsetlerge xızmet etedi.