Finans hám finanslıq munasábetlerdiń xarakterli belgileri

58.Ta’kirar o’ndiristegi roline ko’re ma’mleket byudjeti qa’rejeterinin’ gruppalaniwi. Qayta islep shıģarıwdaģı roline qaray byudjet qárejetleri milliy ekonomikaģa sarplanatuģın qárejetler hám sociallıq taraw hámde xalıqtı sociallıq qollap-quwatlaw qárejetlerine bólinedi. Bul qárejetlerge eń dáslep, mámleketlik kárxanalar hám mámleket úlesi bar bolģan kárxanalardıń ustav kapitalın qáliplestiriw, olardı jánede keńeytiriw hám rawajlandırıw, mámlekettiń materiallıq zapasların jaratıw qárejetleri kiredi. Byudjettiń sociallıq taraw hámde xalıqtı qollap-quwatlaw qárejetleri hám sociallıq tárepten zárúr bolģan qárejetler bolıp esaplanadı. Bul qárejetler tutınıw fondların qáliplestiriw menen baylanıslı. Olardıń bir bólegi jámiyet aģzalarınıń individual mútájliklerin, basqa bir bólegi bolsa barlıq jámiyettiń mútájliklerin qandırıwģa mólsherlengen. Bul jerde byudjet qárejetleri sociallıq tutınıw fondların (mámlekettiń qorģanıw fondı hám ilimiy izertlew fondı hám basqalar) qáliplestiriwdi tolıq, jeke tutınıw fondlardı bolsa shama menen támiyinleydi. Sol menen birgelikte, byudjet qarjılarınıń úlken bólegi jeke tutınıw fondlarınıń sociallıq fondlarģa (bilimlendiriw, den sawlıqtı saqlaw, mádeniyat, sport, ilim, sociallıq qamsızlandırıw hám sociallıq támiyinat, xalıq ushın sociallıq áhmiyetti talap etken xızmetler baxası ortasındaģı parıqlardı qaplaw, kóp balalı hám kem támiyinlengen shańaraqlarģa napaqalar fondları hám basqalar) tiyisli bolģan bólimin qáliplestiriwde keń paydalanıladı.
59.Ma’m byudjeti qa’rejetlerinin’ tarmaq belgisi boyinsha gruppalarg’a ajiratiwdin’ u’lesi. Byudjet qárejetleriniń tarmaq belgisi boyınsha gruppalarģa ajıratılıwınıń tiykarına milliy konomikanıń tarmaqlarģa bóliwi qabıl etilgen. Soģan muwapıq ráwishte byudjet qárejetleri sanaat, awıl xojalıģı, qurılıs, transport, baylanıs, bilimlendiriw, den-sawlıqtı saqlaw, mádeniyat hám sport, ilim, social qamsızlandırıw hám sociallıq támiyinat, mámleketlik basqarıwı, qorģaw hám h.b. qárejetlerge bóliwi mumkin. Byudjet qárejetleri milliy ekonomika tarmaqlarınıń pul fondların qáliplestiriwde bekkem finanslıq tiykardı jaratıw menen birgelikte, qárejetlerdiń tarmaqlar-aralıq bóliwi finanslıq resurslardı bólistiriwdegi qatnaslardı anıqlawģa da imkan beredi, milliy xojalıqtıń tarmaq strukturalıq dúzilisin kerekli baģdarda ózgertiredi. Máselen, házirgi waqıtta mámleketimizde jaratılģan milliy dáramattıń kólemi byudjet qarjılarınıń úlken bólimin social taraw hám xalıqtı tikkeley social qollap-quwatlawģa baģdarlaw imkanın berip atır. Bir waqıttıń ózinde ekonomikanıń ústin tarmaqlarınıń (mashinasazlıq, awıl xojalıģı, elektroenergetika hám basqalar) keń masshtablarda byudjetten finanslastırılıwıda támiyinlenip atır.Shólkemlik belgisine qaray byudjet qárejetleriniń klassifikaciyalanıwı byudjet assignovaniyaların alıwshı ministrlik, basqa mámleketlik shólkemler yaki yuridikalıq shaxstıń ajıratıp alıwına imkan beredi. Byudjet qárejetleriniń áne sonday klassifikaciyalanıwı nátiyjesinde basqarıw sistemasınıń ózgeriwi menen baylanıslı bolģan qárejetler strukturasındaģı ózgerisler óz waqtında kórsetiledi.