Фирмаларнинг хўжалик фаолиятида фойданинг роли ва аҳамияти Режа

Харажатлар тури	Маҳсулот қийматидаги салмоғи %
Рақиб корхоналарига нисбаттан фарқи (+ харажатлардаги афзаллиги) (- рақибларнинг харажатлари қуйидаги)
А	Б	В
1	2	3	4	5
Материаллар	22	-0,5	+1,0	-
Иш ҳаққи	8	-0,5	+1,0	-
Ижтимоий харажатлар	7	-0,3	+0,5	-
Умуммий харажатлар	16	-0,5	+0,8	-
Жиҳозлар	17	+1,0	-1,5	-
Қувватлар юкланмаганлиги	0,7	0,6	0,77	Х
Унумдорлик меъёри	1	0,9	1,1	Х
Тақсимот харажатлари	8	-0,4	+1,0	-0,9
Харидор учун сервис	4	-	+0,4	+0,4
Сотилишни молиялаштириш	6	0,5	+2,5	+2,5
Бошқарув	6	+0,5	+2,0	+1,5
Сотилишнинг қолдиғи	2	+0,2	-1,0	-2,0
Жами умумий харажатлар	96	-12,5	+11,9	+15,1
Тўловларга фоида	4	+9,5	-11,1	-11,3
Солиқ (70%)	+2,9	-	4,8	7,8
Фойда тўловидан сўнг	1,2	+9,5	-11,1	-11,3
Жами ишлаб чикариш Харажатлари	100,0	Х	Х	Х

4. Маҳсулот ишлаб чиқаришда харажатларни камайтириш йўллари.
Хорижий корхоналарда маҳсулот ишлаб чиқариш харажатларни камайтирувчи омиллар-сотиб олинадиган материаллар партияси омиллар миқдорини белгилаш ва унга риоя қилиш, маҳсулот ишлаб чиқариш учун сотиб олинадиган материаллар сериясининг оптимал миқдори, алоҳида компанентлар ва будловчи маҳсулотларни ўзимизда ишлаб чиқариш ёки бошқа ишлаб чиқарувчилардан сотиб олиш масаласини ҳал қилиш ва бошқалар.
Маълумки сотиб олинадиган хом ашё партияси қанча катта бўлса, ўрта йиллик захира миқдори шунча катта ва шу хомашёни сақлашга доир харажатлар ҳам шунча катта (омборхоналар учун ижара пули, узоқ сақлашдаги табиий камайишлар, инқирозга асосан йўқотиш ва ҳоказолар). Лекин катта партиялар билан хомашё ва материалларни сотиб олиш ўзининг афзаллигига ҳам эга. Товарлар олиш учун буюртмаларни жойлаштириш товарларни қабул қилиш, ҳисоблардан пул кўчиришларни назорат қилиш кабиларга харажатлар камаяди. Шундай қилиб сотиб олинадиган хомашё ва материалларнинг оптимал миқдорини аниқлаш вазифаси борпо бўлди. Қуйидаги схема билан тақрибий ҳисоб олиб бориш мумкин.

	Сериялар сони
	1	2	3	4	5
Партия катталиги, кг	20000	10000	6667	5000	4000
Ўртайиллик захира, кг	10000	5000	3333	2500	2000
Ўртайиллик захиранинг қиймати, минг. сўм	100000	500000	33333	25000	20000
Омборга сақлаш харажатлари, минг сўм	20000	10000	6667	5000	4000
Сотиб олиш (закуп) бўйича харажатлар, минг сўм, бир йилда	1250	2500	3750	5000	6250
Омборга сақлаш ва сотиб олши хизматлари ҳаммаси жами харажатлар, минг сўм 1 йилда	212500	12500	10417	10000	10250

Жадвалдан кўриниб турибдики, бир йиллик сотиб олиш серияси сони 4 (тўрт)та бўлса энг оптимал ҳисобланар экан, чунки омборга сақлаш ва сотиб олишга хизмат кўрсатиш харажатлари энг кам бўлади.

Ана шу қоидалар сотиб олиши серияларининг оптимал миқдорини топиш учун ҳам қўл келади. Сотиб олиш сериялари оптимал миқдорини ҳисоби жадвал 3 да берилган.
Жадвал 3 дан кўриниб турибди ким, сотиб олиш сериялари ичида энг оптимал 2 чи серия 4500 донадан, булар натижасида тайёр маҳсулотларни омборхоналарда сақлашни ташкил этиш бўйича харажатлар минимал миқдорни ташкил этадилар – 11908 минг сўм бир йилда.

	Сериялар сони
	1	2	3	4	5
Сериялар кўлами, катталиги, дона	3000	4500	3000	2250	1800
Тайёр маҳсулотнинг ўрта йиллик захираси, дона	3375	1680	1125	844	675
Ўртайиллик захира қиймати, минг. Сўм	47250	23632	15750	11816	9450
Тайёр маҳсулотларни омборхонада қўйиш харажатлари, минг сўм бир йилда	11813	5980	3938	2954	2363
Ишлаб чиқаришни тайёрлаш бўйича харажатлар, минг сўм бир йилда	3000	6000	9000	12000	15000
Тайёр маҳсулотларни омборхонада қўйиш ва ишлаб чиқаришни тайёрлаш бўйича харажатлар ҳаммаси, минг.сўм бир йилда	14813	11908	12938	14954	17363

Албатта, бу тариқа ҳисобларни етарлича объектив ва тўғри деб қабул қилиш мумкин эмас, лекин маълум яқинликда қабул қилиш мумкин.

Янги пайдо бўлган омиллар харажатларни пасайтиришнинг анъанавий йўллари билан биргаликда маҳсулот ишлаб чиқаришдаги харажатлар миқдорини оптимал даражасига олиб келиш мумкин.