Fizika,2 qism 20

Òutuvchi  pîtånsiàl.  Fîtîeffåktning  vîlt-àmpår  õàràktåris-

tikàsidàn ko‘rinib turibdiki, ànîd kuchlànishi nîlgà tång bo‘lgàndà

hàm zànjirdà tîk bo‘làvårar ekan. (Ànîd kuchlànishi nîlgà tång

bo‘lgàndà  fîtîelåktrînlàrni  ànîdgà  tîmîn  hàràkàtlàntiruvchi

elåktr  màydîn  bo‘lmàydi.)  Bungà  sàbàb,  kàtîddàn  urib

chiqàrilàyotgàn  elåktrînlàrning  tàshqi  tà’sir  bo‘lmàgàndà  hàm

V

G

K

A

R

Yorug‘lik

37- rasm.

---

85

ànîdgà yetib îlishlàri uchun yetàrli bo‘lgàn kinåtik enårgiyagà

egà bo‘lishlàridir. Bu elåktrînlàrni to‘õtàtish uchun tîrmîzlîvchi

kuch  bo‘lishi  kåràk.  Bundày  kuchni  vujudgà  kåltirish  uchun

îldingisigà  tåskàri  yo‘nàlishdà  kuchlànish  qo‘yilàdi  và  hîsil

bo‘lgàn elåktr màydîn elåktrînlàrning ànîdgà tîmîn hàràkàtigà

to‘sqinlik qilàdi. Nàtijàdà tîrmîzlîvchi kuchlànishning mà’lum

qiymàtidàn  bîshlàb  bàrchà  elåktrînlàr  to‘õtàtib  qîlinàdi  và

zànjirdàgi  tîk  nîlgà  tång  bo‘làdi.  Êuchlànishning  bu  qiymàti

tutuvchi  kuchlànish  (U

t

)  dåyilàdi.  Òutuvchi  kuchlànishning

qiymàtigà qàràb chiqàyotgàn elåktrînlàrning tåzligini àniqlàsh

mumkin.

Àytàylik,  m  màssàli  elåktrîn  v  tåzlik  bilàn  chiqàyotgàn

bo‘lsin. Undà elåktrînning kinåtik enårgiyasi 

mv

2

2

 gà tång bo‘làdi.

Ikkinchi  tîmîndàn,  e  zàryadli  elåktrîn  U

t

  pîtånsiàlli  tutuvchi

màydîndàn  o‘tishi  uchun  eU

t

  enårgiya  sàrflàshi  kåràk.  Àgàr

elåktrînning  kinåtik  enårgiyasi  tutuvchi  màydîn  enårgiyasidàn

kàttà  bo‘lsà,  ya’ni 

m

eU

v

2

2

>

,  elåktrîn  ànîdgà  yetib  bîràdi.

Àks  hîldà,  ya’ni 

2

2

m

t

eU

<

v

  bo‘lgànda,  elåktrîn  ànîdgà

yetîlmàydi.

2

2

m

t

eU

=

v

                       (22.1)

hîl  chågàràviy  hîl  hisîblànàdi  và  tutuvchi  pîtånsiàlning  shu

qiymàtidàn bîshlàb  elåktrîn tîrmîzlîvchi  màydîndà tutib  qî-

linàdi. Dåmàk, yuqîridàgi tånglikdàn, elåktrînning ànîdgà yetib

I

I

t2

I

t1

A

1

A

U

t

U

F

2

 > F

1

F

1

38- rasm.

---

86

bîrà  îlishini  tà’minlày  îlmàydigàn  chågàràviy  tåzligini  tîpish

mumkin:

v =

× ×

2 e U

m

t

.                    (22.2)