Fizika,2 qism 20

Gelioenergetika.  O‘zbekistonda  quyosh

energiyasidan  foydalanish  va  uning

istiqbollari

M a z m u n i : fotoelementlar; gelioenergitika; geliotexnika;

O‘zbekistonda  quyosh  energiyasidan  foydalanish  istiqbollari.

Fotoelementlar.  Yuqorida  qayd  etilganidek  ichki  fotoeffekt

asosida  ishlaydigan,  yorug‘lik  ta’sirida  elektr  yurituvchi  kuch

vujudga  keltiradigan  qurilmalarga  fotoelementlar  deyiladi.

Fotoelementlarda  EYK  vujudga  kelishi  mexanizmi  bilan  tani-

shish  uchun  42-rasmdagi  sxemani    tahlil  qilaylik  .  Elektrod

vazifasini o‘tovchi M metall plastinkaga p tiðidagi yarimo‘tkazgich-

ning  yupqa  qatlami  qoplangan.  O‘z  navbatida,  bu  qatlam  ham

ikkinchi  elektrod  vazifasini  bajaruvchi  ikkinchi  metall  qatlam

(oltin)  bilan  qoplangan.  Elektrodlar  esa  bir-biriga  galvanometr

25-§.

---

95

(G)  orqali  ulangan.  Agar  yarimo‘t-

kazgich ikkinchi elektrod orqali yoritilsa,

unda  ichki  fotoeffekt  natijasida  erkin

elektronlar  vujudga keladi. Bu elektron-

lar  betartib  harakat  qilib  M  qatlamga

o‘tadi.    Metall  —  yarimo‘tkazgich

chegarasida hosil bo‘lgan to‘suvchi qatlam

esa teshiklarning o‘tishiga to‘sqinlik qiladi.

Natijada  metall  qatlam  M  da  ortiqcha

elektronlar  hosil  bo‘ladi.

Boshqacha aytganda to‘siqning mav-

judligi ikki qatlam orasida foto-EYK ning

vujudga  kelishiga  olib  keladi  va  gal-

vanometr orqali tok oqadi. Shunday qilib,

fotoelement  yorug‘lik  energiyasini  be-

vosita  elektr  energiyasiga  aylantirib  beradi.  Bunday  fotoele-

mentlardan  quyosh  nurlari  energiyasini  elektr  energiyasiga

aylantirib  beradigan  quyosh  batareyalarini  yasash  mumkin.

Agar  metall-yarimo‘tkazgich    o‘rniga  p-n  tiðidagi  yarim-

o‘tkazgichlardan iborat qoplamalardan foydalanilsa, fotoelement-

ning f.i.k ancha yuqori bo‘ladi. Hozirgi paytda eng ko‘p tarqal-

gan  fotoelementlar  kremniyli  fotoelementlardir.