Fiziologiya 2-semestr oraliq nazorat javoblari javob tahlaganlar: zaydullaev bayrambay davolash 204-guruh

150. Нафас олиш тизимини идора килиш физиологияси 
(нафас марказлари, нафас олишда иштирок этувчи 
рецепторларнинг физиологияси ); 
Nafasning boshqarilishi. Nafasni boshqaruvchi mexanizmlar nafas
sistemasining turli qismlarida ham da markaziy nerv sistemasining 
turli bo'limlaridajoylashgan tuzilmalar ishtirokida amalga oshirilib, 
organizmning kislorodga bo'lgan ehtiyojini qondirishga qaratilgan 
jarayondir. O 'pka orqali nafas olishning asosiy fiziologik 
ahamiyati arterial qonda
gazlam ing optim al miqdorini ushlab turishga qaratilganligidadir. 
Miya o‘zagining nafas neyronlari orqa miya m otoneyronlariga va 
nafas m uskullariga ritm ik ravishda signallar yuborib turadi. Nafas 
markazi. Uzunchoq miyaning nafas ritmini ta’minlovchi hususiy 
yadrolari to ‘plami nafas markazi deyiladi. N afas m ark azlari 
fizio lo g ik sh aro itd a qo n d ag i От va H + lar qonsentratsiyasi 
haqidagi axborotni periferik va m arkaziy xemoreseptorlardan 
oladi. Xem oreseptorlardan kelayotgan afferent signallar nafas
markaziga kelayotgan boshqa afferent ta’sirlar bilan hamkorlikda 
ishlaydi, le k in o x ir o q ib a t n a fa sn in g g u m o ral b o s h q a 
rilis h i n e y ro g e n boshqarilishidan ustunlik qiladi. M asalan, 
inson uzoq vaqt nafasni ixtiyoriy ushlab turolmaydi, chunki bu 
paytda gipoksiya va giperkapniya kuchayib ketadi natijada nafas 
olishga m ajbur bo’ladi. Nafas markazi ikkita asosiy funksiyani 
bajaradi: birinchisi motor yoki harakat funksiyasi, nafas m 
uskullarining qisqarishi bilan nam oyon b o ’ladi va ik k in c h isi g 

---

o m e o sta tik -ichki m u h itd ag i 0 2 va C 0 2 konsentratsiyasiga 
bog’liq holda nafas o ’zgarishi kelib chiqadi.
Nafas markazining harakat funksiyasi MNT ning boshqa 
funksiyalari bilan hamkorlikda nafasni organizmdagi metabolitik 
ehtiyojiga moslab turadi. N afas m arkazining gom eostatik 
funksiyasi gazlam ing ( 0 2, C 0 2) va rNning qondagi va miya 
suyuqligidagi fiziologik miqdorini ta ’minlab turadi. Tana harorati, 
gazlar tarkibi o ’zgargan muhitdagi, masalan, ortgan va pasaygan 
baram etrik bosim da, nafasni ta ’minlaydi.xem oreseptorlardan 
afferent impulslar kelib turishi kerak. Nafasning reflektor 
boshqarilishi. Nafas markazi neyronlari nafas yo'li, o'pka alve olasi 
va qon-tomir refleks ogen sohalaridagi
mexanoreseptorlar bilan bog'langanligi tufayli reflektor 
boshqarilish amalga oshiriladi.Odam o'pkasida quyidagi m 
exanoreseptorlar mavjud:
1. Irritant yoki nafas yo'li shilliq qavatida joylashgan tez 
moslashuvchi reseptorlar; 2. O 'pka cho'zilganda qo 'zg‘aladigan 
reseptorlar; 3. Jreseptorlar. Irritant reseptorlar nafas y o 'lla rin in g 
epitelial va subepitelial qavatlarida jo y lash ad i va bir vaqtning o 
'z id a ham m exano-, ham xem oreseptor vazifasim o'taydi. Irritant 
reseptorlari ning qo'zg 'alish bo'sag'asi cho'zilish reseptorlariga 
nisbatan yuqoriroq.