Fiziologiya 2-semestr oraliq nazorat javoblari javob tahlaganlar: zaydullaev bayrambay davolash 204-guruh

 
141. Компенсирловчи кон-томирлар физиологияси; 
Sfinkter (jo'mrak) tomirlar – prekapillyar arteriolalarning oxirgi 
qismi. Bu tomirlar qisqarsa, ishlab turuvchi (teshigi ochiq, qon 
o'tkazuvchi) kapillyarlarning soni kamayadi. Ular bo'shashsa, 
bunday kapillyarlarning soni ortadi. Natijada modda almashinuvi 
ro'y beradigan yuza o'zgaradi.
Kapillyarlar modda almashinuvida ishtirok etadigan tomirlarga 
kiradi. Ahamiyati juda katta bbo'lgan diffuziya va filtrlanish 
jarayonlari faqat kapillyar devori orqali sodir bo'ladi. Kapillyarlar 
qisqaruvchi unsurlarga ega bo'lmaganidan, faol qisqara olmaydi.
Ammo ularning diametri pre- va postkapillyar bosim o'zgarishi 
bilan sfinkter tomirlarning holatiga qarab, sust o'zgaradi. 
142. Резистив кон-томирлар физиологияси; 
Rezistiv (qarshilik ko'rsatuvchi) tomirlarga arteriyalarning oxirgi 
qismi va arteriolalar, qisman kapillyarlar va venulalar kiradi. 
Arteriyalarning oxiri va arteriolalar yoki prekapillyar tomirlar 
devorida silliq muskul qavati yaxshi rivojlangan, diamtri nisbatan 
kichik. Bu tomirlar qon oqimiga hammadan ko'p qarshilik 
ko'rsatadi. Silliq muskul qavatining qisqarishi va bo'shashishi 
tufayli ro'y beradigan tomirlar ko'ndalang kesimining o'zgarishi 
qon bosimini o'zgartiradi. Tananing a'zo va qismlaridan oqib 

---

o'tadigan qon hajmi (qon oqimining hajm tezligi) ko'proq shu 
rezistiv tomirlar tonusiga bog'liq.
Ko'proq venulalarning qisqarishi va bo'shashishi qon oqimiga 
bo'lgan postkapillyar qarshilikni belgilaydi. Prekapillyar bosim 
bilan postkapillyar bosim nisbati kapillyarlardagi gidrostatik 
bosimga ta'sir etadi va shu yo'l bilan kapillyarlarda filtrlanish va 
qayta so'rilish tezligini o'zgartiradi. 
143. Артериал кон босим параметрларининг курсаткичи 
(ВОЗ);
Arterial puls deb, sistola vaqtida bosim ning ko'tarilishi natijasidi 
arteriyalar devorining ritmik tebranishlariga aytiladi. Arteriyalar 
devori tebranishini (pulsni) yuzaki joylashgan arteriyalam i 
paypaslash yo 'li bilan aniqlash mumkin. O datta pulsni: bilak, 
(a.radialis), chakka (a.tem poralis), taqim (a.dorsalis pedis), uyqu 
(a. corotis) va boshqa arteriyalarda aniqlash m um kin. Puls to 'lq 
in i qon aortaga haydab chikarilganda hosil bo'lib, arteriya va 
kapillyarlarga tarqalib, so'nadi. Puls to'lqinlarining tarqalish 
tezligi, qon oqish tezligiga bog'liq emas. Puls to'lqinlarining 
tarkalish tezligi katta yoshli odam aortasida 5,5-8,0 m/sek, 
periferik arteriyalarda 6-9,5 m /sek ga teng. Yosh o'tgan sari, tom 
irlam ing elastikligi kam ayishi hisobiga bu tezlik aortada ortadi. 
Arterial pulsni yozib olish usuli-sfigmografiya deb ataladi. Yozib 
olingan sfigm ogram m ada ikkita asosiy qism: yuqoriga 
ko'tarilgan- anakrota va pastga tushgan - katakrota ajratiladi. A 
nakrota yurakdan qonni xaydash davrining b oshlanishida, arterial 
bosim ortishi va tom irlam ing cho'zilishidan hosil bo'ladi