«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим

Парабиоз физиологияси;

Parabioz (para... va ... bioz) — 1) tirik toʻqimaning qoʻzgʻatuvchi taʼsiriga javoban kechiradigan davriy holati. Nerv (muskul)ning oʻzgargan qismi taʼsirchanligi pasayishi tufayli beriladigan qoʻzgʻalish ritmini oʻtkazmaydigan boʻlib qoladi. P. haqidagi tushunchani rus olimi

N. Ye. Vvedenskiy ishlab chiqqan. P.ning rivojlanishi bir necha fazalar orqali oʻtadi. Provizor, yaʼni tenglashtirish fazasida nerv (muskul)ning davriy impulslarni oʻtkazish xususiyati har
qanday qoʻzgʻalish kuchiga nisbatan bir xilda pasaygan boʻladi. Paradoks al faza — kuchli qoʻzgʻalishlar nervning oʻzgargan qismi orqali oʻtkazilmaydi, kuchsiz qoʻzgʻalishlar esa muskullarning kuchli qisqarishiga olib keladi. T o r mozlovchi faza — nervning qoʻzgʻalishni oʻtkazish xususiyati butunlay yoʻqoladi. P. — qaytar hodisa, lekin zararlovchi omilning kuchayishi hayotiy faoliyatning butunlay izdan chiqishi va oʻlimga olib kelishi mumkin. Vvedenskiy P.ni turgʻun, yaʼni oʻzgarmas qoʻzgʻalishning oʻziga xos holati, kelayotgan qoʻzgʻalishlar toʻlqini turgʻun qoʻzgʻalishlar bilan birga qoʻshilib chuqurlashtirishi hamda nerv markazlarida qoʻzgʻalishni tormozlanishga oʻtish modeli sifatida qaragan. Zamonaviy ada- biyotlarda "P." termini, asosan, eks-tremal va patologi k vaziyatlarga nisbatan qoʻllanadi.

2) Bir organizmning ikkinchisi bilan oʻzaro taʼsirini oʻrganish maqsadida 2 ta (baʼzan 3 ta) hayvonni qon aylanish sistemasi yoki ular terisini tikib qoʻyish orqali sunʼiy birlashtirish. Tuban tuzilgan organizmlarda (boʻshliq-ichlilar, chuvalchanglarda), shuningdek, dumli suvda va quruqlikda yashovchilarda P.ni amalga oshirish ancha oson, is-siqqonli hayvonlarda bu juda mushkul.

Parabioz doktrinasining asosini tashkil etuvchi eksperimental faktlar, N.V. Vvedenskiy (1901) o'zining "qo'zg'alish, inhibe va behushlik" klassik asarida ta'kidlagan.

Parabiozni o'rganishda, shuningdek, qobiliyatsizlikni o'rganishda asab-mushak tayyorgarligi bo'yicha tajribalar o'tkazildi.
N.E.Vvedenskiy, agar asabning hududi o'zgarishi (ya'ni shikastlovchi vositaga ta'sir qilishi), masalan, zaharlanish yoki shikastlanish bilan duch kelsa, bunday saytning yaroqliligi keskin kamayishini aniqladi. Zararlangan hududda har bir harakat potentsiali sekin bo'lganidan keyin asab tolasining dastlabki holatini tiklash. Ushbu sohada tez-tez sodir bo'ladigan stimullar ta'sirida, u ma'lum bir tirnash xususiyati ritmini qayta ishlab chiqara olmaydi, shuning uchun impulslarning o'tkazuvchanligi bloklanadi.
Neyromuskulyar preparat nam xonaga joylashtirildi va uning nervlariga tirnash xususiyati keltirib chiqaradigan va biopotentsialni ajratib turadigan uch juft elektrod qo'llanildi. Bundan tashqari, tajribalarda buzilgan va o'zgargan joylar o'rtasida mushak va asabiy kasılmalar qayd etildi. Agar tirnash xususiyati beruvchi elektrodlar va mushaklar orasidagi maydon giyohvand moddalarga duchor bo'lsa va asabni tirnash xususiyati davom etsa, unda bir muncha vaqt o'tgach, tirnash xususiyati bilan javob to'satdan yo'qoladi. YO'Q Vvedenskiy, xuddi shunday sharoitda dorilarning ta'sirini o'rganib, telefon yordamida behushlik ostidagi nervning asabiy bioko'plarini tinglab, tirnash xususiyati ritmi mushaklarning tirnash xususiyati uchun javob
berishidan biroz oldin butunlay yo'q bo'lib ketishini payqadi. Kamaytirilgan layoqatlilik holati
N.E. Vvedenskiy parabiozi deb nomlangan. Parabioz holatining rivojlanishida ketma-ket bir- birini almashtirgan uch bosqichni qayd etish mumkin:
Tekislash, Paradoksal va Tormoz
zaif (kam uchraydigan), mo''tadil va kuchli (tez-tez) tirnash xususiyati asabiga qo'llanilganda qo'zg'aluvchanlik va o'tkazuvchanlikning turli darajalari bilan ajralib turadi.
Agar giyohvand moddalar inhibitatsiya fazasi rivojlanib borganidan keyin harakat qilishni davom ettirsa, asabda qaytarilmas o'zgarishlar bo'lishi mumkin va u o'ladi.
Agar preparatning ta'siri to'xtatilsa, asab asta-sekin asabiy qo'zg'aluvchanlik va o'tkazuvchanlikni tiklaydi va tiklanish jarayoni paradoksal fazani rivojlanishidan o'tadi Parabioz holatida qo'zg'aluvchanlik va yengillik pasayadi.
N.E.Vvedenskiyning parabioz haqidagi ta'limoti tabiatan universaldir, chunki nerv-mushak tayyorgarligini o'rganishda aniqlangan javob shakllari butun organizmga xosdir. Parabioz tirik mavjudotlarning turli ta'sirlarga moslashuvchan reaktsiyalarining shaklidir va parabioz doktrinasi nafaqat hujayralarga, to'qimalarga, organlarga, balki butun organizmga turli xil javob mexanizmlarini tushuntirish uchun keng qo'llaniladi.
Bundan tashqari: Parabioz - "hayot yaqinida" degan ma'noni anglatadi. Parabiotik stimulyator nervlarga ta'sir qilganda (ammiak, kislota, yog 'erituvchilari, KCl va boshqalar) paydo bo'ladi, bu tirnash xususiyati beruvchi ta'sirchanlikni o'zgartiradi va pasaytiradi. Bundan tashqari, u bosqichma-bosqich, asta-sekin pasayadi.
Parabiozning bosqichlari:

1. 
   Birinchidan, parabiozning tenglashtirish bosqichi kuzatiladi. Odatda kuchli stimul kuchli javob beradi, kichikroq esa kichikroq javob beradi. Bu erda turli xil kuchlarning turli stimullariga teng darajada zaif reaktsiyalar kuzatiladi (Grafik namoyishi).
   
2. 
   Ikkinchi bosqich parabiozning paradoksal bosqichidir. Kuchli stimul zaif javob beradi, kuchsiz esa kuchli javob beradi.
   
3. 
   Uchinchi bosqich - parabiozning inhibitatsion fazasi. Va zaif va kuchli tirnash xususiyati beruvchi narsaga javob yo'q. Bu qobiliyatning o'zgarishi bilan bog'liq.
   

Birinchi va ikkinchi bosqichlar teskari, ya'ni. Parabiotik vosita ta'sir etgandan so'ng, to'qima dastlabki holatiga qaytariladi.
Uchinchi faza tiklanmaydi, qisqa vaqtdan keyin inhibisyon fazasi to'qima o'limiga o'tadi. Parabiotik fazalar vujudga kelish mexanizmlari

1. 
   Parabiozning rivojlanishi shikastlovchi omil ta'sirida layoqatsizlik va funktsional harakatchanlikning pasayishi bilan izohlanadi. Bu parabioz fazalari deb ataladigan javoblarning tagiga yotadi.
   
2. 
   Oddiy holatda to'qima tirnash xususiyati kuchi qonuniga bo'ysunadi. Tirnash xususiyati qanchalik katta bo'lsa, javob shunchalik ko'p bo'ladi. Maksimal javobni keltirib chiqaradigan tirnash xususiyati beruvchi narsa mavjud. Va bu qiymat tegmaslik chastota va tirnash xususiyati sifatida belgilanadi.
   

Agar bu chastota yoki stimulning kuchi oshsa, unda javob kamayadi. Ushbu hodisa - bu tirnash xususiyati chastotasi yoki kuchining pasayishi.

3. 
   Optimalning qiymati layoqatlilik qiymatiga to'g'ri keladi. Chunki lability - bu to'qimaning maksimal qobiliyati, bu to'qimaning eng katta javobidir. Agar o'zgaruvchanlik o'zgarsa, unda tegmaslik o'rniga pessimum rivojlanadigan qiymatlar siljiydi. Agar siz to'qimalarning yaroqliligini o'zgartirsangiz, unda tegmaslik reaktsiyaga sabab bo'lgan chastota endi pessimumga olib keladi.
   

Parabiozning biologik ahamiyati
Vvedenskiyning laboratoriya sharoitida nerv-mushak tayyorgarligi bo'yicha parabiozning aniqlanishi tibbiyot uchun juda katta oqibatlarga olib keldi:

1. 
   U o'lim hodisasi bir zumda emasligini, hayot va o'lim o'rtasida o'tish davri borligini ko'rsatdi.
   
2. 
   Ushbu o'tish bosqichlarda amalga oshiriladi.
   
3. 
   Birinchi va ikkinchi bosqichlar qaytariluvchi, uchinchisi esa qaytarilmas. Tibbiyotda bu kashfiyotlar klinik o'lim, biologik o'lim tushunchalariga olib keldi. Klinik o'lim - bu qayta tiklanadigan holat.
   

Biologik o'lim - qaytarib bo'lmaydigan holat.
"Klinik o'lim" tushunchasi shakllanishi bilanoq, yangi fan paydo bo'ldi - reanimatsiya ("re" - qaytish bahonasi, "anima" - hayot).

58. Орка мия физиологияси;

Orqa miya. Orqa miya kelib chiqishiga ko’ra markaziy nerv sistemasining qadimiy bo’limi hisoblanadi. Tashqi ko’rinishidan u ayrim umurtqalardan hosil bo’lgan mustahkam va ayni vaqtda egiluvchan g’ilofga joylashgan oldingi-orqa yo’nalishda yassilashgan silindrsimon tortmadir. Orqa miya umurtqa pog’onasidan kaltaroq, u uzunchoq miyadan boshlanib, birinchi ikkinchi bel umurtqalarida tugallanadi. U segment shaklida tuzilgan bo’lib, unda 8 ta bo’yin, 12 ta ko’krak, 5 ta bel, 5 ta dumg’aza va 1-2 ta dum segmentlari bor. Jami 32 ta

segment bo’lib, ularning har biridan ikkita juftdan orqa miya nervlari chiqadi. Ular umurtqalarning har biriga mos keladi. Ular umurtqa pog’onasi kanali orasidagi teshik orqali o’tib, muskullar, paylar, bo’g’imlar, teri, organlar va to’qimalarga boradi. Orqa miyaning har bir segmenti muskullarning muayyan gruppasi, teri va boshqa organlarning ma’lum qismi uchun javobgar.
Orqa miyaning ko’ndalang kesmasida nerv hujayralari tanasining to’plamidan hosil bo’lgan kulrang modda va nerv tolalaridan hosil bo’lgan oq modda ajralib turadi. Orqa miyaning ko’krak bo’limi sathida vegetative nerv sistemasi markazlarining bir qismi bo’ladi. Kulrang moddaning oldingi shoxlarida harakat neyronlari jamlangan. Ularning nerv tolalari turli- tuman bo’lib yig’iladi, orqa miyadan chiqadi va oldingi ildizlar hosil qiladi. Sezuvchi neyronlarning tanasi orqa ildizlarning orqa miya tugunlarida, ya’ni orqa miyadan tashqarida bo’ladi. Oldingi va oprqa ildizlar birga qo’shilib va orqa miya nervi tarkibida skelet muskullariga boradi.

Orqa miya faoliyati bosh miyaning yuqorisida joylashgan bo’limlarning muvofiqlashgan ta’siriga talaygina darajada bo’ysunadi. Agar hayvonning orqa miyasi olib tashlansa, bu hol harakatlarining falajlanib qolishiga olib keladi, periferik nervlar atrofigauchraydi, kichrayadi, hayvon gavdasi va oyoq-qo’llari retseptorlaridan kelayotgan ta’sirni sezmaydi.

58. Орка мия рефлекслари

Orqa miya bir tarafdan talaygina reflekslar markazi bo'lsa, ikkinchidan pastdan tepaga va tepadan pastga o'tadigan bir talay yo'llarning yig'indisi hisoblanadi. Shunga ko'ra, uning faoliyatini shartli ravishda reflektor faoliyatga va o'tkazuvchi yo'l faoliyatiga bo'ladilar.
Orqa miya bajaradigan faoliyatlar doirasi juda keng. U deyarli barcha harakat reflekslarini yuzaga chiqarishda ishtirok etadi (bosh muskullari harakatidan tashqari), siydik ajratish va jinsiy faoliyat, to'g'ri ichak faoliyati, haroratning barqarorligini saqlab turish va modda almashinuvini boshqarish, ko'pchilik qon tomirlarning tonusini saqlash bilan bog'liq bo'lgan reflekslarni yuzaga chiqaradi.
Orqa miyaning harakat va tonik reflekslari tananing fazodagi harakatlarini, tana qismlarini bir-biriga nisbatan harakatlarini, yotish, o'tirish, tik turishni (vaziyatni) ta'minlaydi. Orqa miyaning reflektor faoliyati to'g'risida ma'lumot olish uchun 2- jadvalga qarang.
Yuqorida ko'rsatilgan spinal reflekslar sun'iy yo'l bilan hosil qilinadi. Masalan, paylarga ta'sir qilinmasa, bu reflekslar tabiiy sharoitda kuzatilmaydi. Ammo tabiiy
sharoitda pay (cho'zilish) reflekslari o'ziga xos tarzda sodir bo'ladi. Odam tik turganda yerning tortish kuchi oyoqlarni tizza bo'gimlarida bukishga qaratiladi. Natijada sonning to'rt boshli muskuli sal cho'ziladi, taranglashadi. Muskul cho'zilib, proprioretseptorlarni (muskul duklarini) qo'zg'atadi va ulardan orqa miyaga borgan impulslar to'rt boshli muskulni qisqartiradi. Bu esa oyoqlarni gavda og'irligidan bukilishiga yo'l qo'ymaydi.
Tana qismlarining ma'lum holatini ta'minlovchi vaziyat reflekslari orqa miya reflekslarining katta guruhini tashkil qiladi. Bulardan bo'yin-tonik reflekslari katta ahamiyatga ega. Ular miya stvolining boshqa qismlari boshqaradigan tonik reflekslar bilab chambarchas bog'liq. Vaziyat va tonik reflekslarga keyinroq yana qaytamiz. Orqa miyaning visseral reflekslari ichki a'zolar faoliyati bobida bayon qilinadi.

58.