Flot a chalinar, aftidan, saroy ostidagi yergulalarda asla asozlar ishlamoeda edi

Sados—uzuzon.
Dorulmulk—bu yerda turar joy ma’nosida. emas, yu^, suyukli ustodiga kuyunganidan, uning aziz boshini ^ora bulutlar urab olganiga achinganidan, xolos! Nechun, nechun shunday buldi? Nechun falakiyot ilmini idrok eta olgan, utkir tafakkuri bilan koinot sirla- rini ochib, yangi yulduzlar kashf etgan allomalar sarboni¹ taxt va saltanatning bevafoligini idrok etolmadi? Nechun ^amma davri davron, ^amma davlat va $amma sho^ va foti^larning tarixini besh ^uliday biladigan bu zukko donishmand toj va ^okimiyat ^yech bir kimsaga vafo ^ilmaganini tushunmadi yoxud tushunsa-da, u ni tark etish- ga irodasi yetmadi? Nechun ^okimiyat deb atalmish bu soxta shon-shavkatdan voz kechib, butun tafakkuri, utkir mu- sho^adasi, butun salo^iyatini ilm-fanga, insonni ulug- lovchi ziyo—ma’rifatga baxsh etmadi? Nechun?..
Eshik ochilib, Ali ^ushchining xayoli bulindi. Ichka- ridan shayxulislom Bur^oniddinning tanish ingichka svo­zi chiyillab eshitildi:
—As salotin zillallo^u fil-arz! On^azratlari shariy sultonimizdur. Bas! Sultonimizning farmoni oliylari barchaga amri vojibdur!
Uning ovozini bosib gala-govur kutarilgan edi, us- todning xiyol bu gik;, uktam ovozi yangradi:
—Bas! Farmoni z^umoyun amri vojibdur! Amir Sul- tonsho^ barlos! Siz otlis ^irovul^{II III IV} bilan dar^ol yulga chizdaysiz!.. Amir Sulton Jondor tarxon! Siz barongor"^V suvoriylar bilan ^irovul ^ushinlarning ortidan yurgay- siz. Nasib bulsa dovonda uchrashurmiz. Masla\atlar uchun tashakkur. -Mashvarat^VI tamom!
Eshikda sha^ar dorugasi Mironsho^, uning ketidan ^ilich va xanjar ta^an amirlar, k,izil kimxob tuy kiygan devonbegi bilan saroy ma^ramlari kurindi. ^ammaning ^ovogi solis, che^ralari tund edi. Zarrin tun kiyib, kamariga oltin bandli shamshir takuan doruga Mironsho^ Ali K,ushchiga yer ostidan bir sarab ^uydi-da, rapidaday keng yuzini teskari burib, marmar pillapoya- larni dukurlatib, pastga tushib ketdi. Soxt-sumbati kelishgan, k;op-^ora soboli uziga juda yarashgan amir Sulton Jondor tarxon kumush kamariga osilgan egri ^ilichini etigiga shara^-shurus urib, Mironsho^ning ke- tidan shoshildi. Egnilariga ^izil, kuk, yashil movut va kimxob tun kiyib, k;ora ^unduz telpak va burklarini boshlariga bostirib olgan bopщa amirlar ^am nakal ^o^ilgan etiklari bilan marmar zinalarni ta^-tas bo- sib, pastga tushib ketishdi. Ularning birontasi sam Ali 1^ushchi bilan salomlashmadi, yolgiz shayxulislom Bur^o- niddin bir zum tuxtab, tasbe^ ushlagan ingichka, oppo^ barmo^larini kurishgali chuzdi.
Shayxulislom pastga tushib ketgach, xona chu^r sukutga chumdi, ^atto salomxonadan sam churs etgan tovush eshi- tilmas, davlatpanozdan da rak yus edi. Yo boshiga tushgan tashvish bilan bulib, shogirdini cha^irgani yodidan kutarildimikin?.. Xuddi shu payt, salomxona eshigi o^ista ochilib, ustod kurindi. Egnida, odatda saroyda kiyib yuradigan zarbof tun urniga kuk-yashil movut chakmon, boshida rasadxonada va madrasada kiyadigan uchlik i^opa duxoba salpos, oyogida ichiga olmaxon muynasi ^oplangan k;unji keng issi^ etik, ustod ostonada tuxtab, shogirdiga alla^anday sinovchan tikildi.
Uning sal tulisha boshlagan novcha buy-bastida, misday ^oramtir uzunchos yuzida, gialin ^oshlari ta gidan tikilib ^aragan uychan nigo^ida ^am temuriylarga xos kIshini uziga rom etuvchi shiddat, ^am ^ayadaydir pin^oniy majru^lik bor edi.
Ali 1^ushchi unga ya^inlashib tavoze bilan salom berdi, lekin Mirzo Ulugbek ung ^ulini vazmin kutarib uni tuxtatdi-da, pastdan chi^ib kelgan saroybonga yuzlandi:
—-Bakovullar istiro^atda emasmu?
—Siz ^azratimning xizmatiga muntazirdurlar.
—Taom va sharob!—dedi Mirzo Ulugbek saroybonning gapini bulib, sung, Ali {^ushchini yelkasidan suchib, turdagi na^shinkor kursilarga boshladi.—Yur, uglim, masla^at bor...
Mirzo Ulugbek boshg^a paytlarda ^am shogirdini "uglim" deb atardi. Lekin bugun ustodning ovozida, shogirdini suchib suzlashida bulakcha bir mezd, samimiyat, ayn i zamonda g^andaydir teran gam-andu^ sezilib turardi.
Ustod, kuzlari yarim yumu^, boshini egib, xayolga tolib utirardi. Uning chuzincho^ g^oramagiz yuzi sulgin, keng peshonasi va g^iygir burnining ikki yonidagi ajinlari g^uyu^lashgan, zotan, butun vujudida, katta yalpog; kafg- larini tizzasiga ^orgingina tashlab utirishida chu^ur iztirob, iz\or etish g^iyin bulgan teran bir mung bor edi.
Ali K,ushchi yuragi zir^irab, tasalli berishga ogiz juftlagan ^am edi, Mirzo Ulugbek, xuddi uz-uziga gapirayotganday g^ilib:
—Bu tun... Bu tun tushimda... Ustodni kurdim... — dedi-yu, yana xayolga chumdi.
Ali V^ushchi galati bulib ketdi. Uning kuz oldiga ili^ ba^or kuni keldi. Madrasai Ulugbek ^ovlisining marmar sa^niga, chin barg yozgan nav^iron chinor atrofiga oftobda gul-gul yongan k,izil paloslar yozilgan. Eng yaxshi sarpolarini kiyib, yasanib olgan yosh mullavachchalar ^ayajonda: bu kun ular davr Aflotuni ^isoblanmish mavlono Salo^iddin Muso ibn Maxmud ^ozizoda Rumiy bilan uchrashib, undan sabo^ eshitmok; baxtiga musharraf buladilar!..
Ali V^ushchi mavlono Rumiy t^grisida kup garoyib rivoyatlar eshitgani uchunmi yo bu tabarruk zot yaratgan va riyoziyot ilmining murakkab masalalariga bagishlangan risolalarini mutolaa silib, ^ayratlanib yurgani uchunmi, ^ikmat egasini ^andaydir basalobat va kalondimog bir odam deb tasavvur ^ilgan edi. Aslida esa soch-so^oli oppos, nimjongina bir cholni kurdi.
Keksa donishmandning soch-so^oligina emas, sosh-kip- riklari, boshidagi kulo^ga uxshagan uchlik ta^yasi, eg- nidagi chakmoni—^ammasi g^orday oppo^ edi!
Usha ili^ ba^or kuni mavlono V^ozizoda Rumiy uning peshanasvdan upgan, Mirzo Ulugbek esa Kuksaroyga tashrif buyurishini lutfan iltimos silgan edi... Mana, bu vo^yealar- ning bulganiga ^ancha yillar utdi, g^ancha suvlar og^ib ketdi, ammo-lekin Ali K^ushchi kuzini bir zum yumsa \amon keksa allomaning nuroniy cheeueasini kuradi, peshanasida uning lablarini, yuzida mayin sosolini ^is etadi...
Mirzo Ulugbek bosh chay^ab, miyigida kulimsirab •^uydi.
—Tushimda... jannatmakon ustod kaminani ^attig; koyidilar. Bu bevafo saltanatni deb ilm-fandan yuz ugirding, dedilar. Taxt so^ibi bulamen deb, shunday yetuk salo^iyatingni juvonmarg g^ilding, dedilar...
Ali K^ushchi urnida bir tebranib, ”Yo rabbiy!"—deb yubordi.
Mirzo Ulugbek yalt etib ^aradi, chu^ur botgan uychan kuzlarida savol alomati jilva g^ildi.
—Valine’mat ustod afv etsinlar,—dedi Ali V^ushchi ungaysizlanib,—va lskin men >^am bir-ikki soniya mu^ad- dam xuddi shu fikrni k^nglimdan kechirgan edim...

Mirzo Ulugbek yo^ut kuzli oltin uzuk ta^ilgan urta barmogi bilan na^shinkor xontaxtani chertgancha yana sukutga toldi. Uning usik; soshlari bir-biriga tutashib, urtasida chu^ur chizik; paydo buldi. Ali K^ushchi unga tasalli berish urniga alamli ^albini battar tiglaganini sezib, ungaysizlanib tomok gugrdi.
—Mavlono Ali!—dedi Mirzo Ulugbek kuzlarini bir nu^tadan uzmay.—Bandai ojiz Movarounna^rga salkam g^irk; yil raeugamolik g^ildim. Na^ot bu borada g^ilgan me^natim zoe ketdi, deb uylaysen? Na^ot ilm yulida, Movarounna^r osoyishtaligi yulida nafim tegmadi degan fikrdasen?
Ustvdning gam-andu^ga tuda ovozi fav^ulodda titrab ketdi-yu, Ali 1^ushchi gustozushk g^ilganini sezib, labini tishladi. Ustodning boshida g^ora bulutlar ^uyugugashgan bir paytda bu nozik gapni ^uzgab, uning dilini ogritmok; insofdanmi? Ali ^ushchi uz xatosini tuzatishga shoshil- ^DI- . „ „ „
—Ma’zur kurgaisiz, ustod. Bu borada siz ^azratim- ning prilgan xizmatlari shunday ulugdirkim, bunga shak- shub^a yugugir...
Mirzo Ulugbek to^atsizlik bilan bosh chay^adi.
—Kamina bariga tushunamen, Ali! Ammo ^odisalar silsilasi shundaykim, buni ilm aeush idrok etishdan ojizdir. Fozillar agugi niojyiap agugidan ojiz bulganidan emas, yus! Bil’aks, sas taolo sizlarga shunday poklik ato etgankim, ino>yiap ^ayotining mislsiz razolatini idrok etishdan ojizdursiz!
Mirzo Ulugbek bugilib ketayotganday tomogani silab u^ tortdi-da, guyo shogirdi bilan ba^slashayotganday g^ul siltab;
—Yus!—deb xitob g^ildi. —Men saltanatdan ayrilish- dan g^ur^maymen. Fa^at bu elga gugrk yil ra^namolik guglib orttirgan boyligim—madrasayu ra sad xonam, nodir xazinam—tuplagan kutubxonam va ii^oyat yaratgan asarla- rim—barchasi poymol bulishidan g^ur^amen. ^a, fag^at shundan ^ur^ameN. Tagan bir narsadan—kelgusi avlodlar bandai ojizdan ^azar ^ilmasmu, deb ^ur^amen. Mirzo Ulugbekday koinot sirlarini ochmogugi tilagan, fozil- likni da’vo etgan mavlono, ^ay^ot, oxir-o^ibat barcha shozu barcha taxt so^iblariday saltanatni deb, uz push- tikamaridan bulgan farzandi bilan toju taxt talashib- dur-da, degan nom k;oldirmokdan g^ur^amen, mavlono Ali!