Flot a chalinar, aftidan, saroy ostidagi yergulalarda asla asozlar ishlamoeda edi

"Dardi ^olimdin sanam gofil agar ogos esang, X,yech ga mim y$s sen menga gar dilbaru dilxok esang..."
"Yo rab! Gadolik yulini ixtiyop etgan bu darvesh eski dardni kuzgab ne kiladi? Nechun keldi? Muddaosi ne uning?"
Xurshida Zonu uzuklari yalt-yalt ^ilgan barmokrgari bilan kipriklaridagi yoshlariki artib, K,alandarga Pa­radi.
—Mendan bir sirni yashirmo^a urinasiz?!
—Bonu...
—Suzlang! Boshga tushganini kuz kurar. K^ur^mang!
"Vzidan xavfsiraydi. Endi suzlamasam kungliga yomon shubxa tushadi..." Kalandar kukragini tuldirib nafas oldi, guig:
—S chz ustod Mirzo Ulugbek "<;atl uilingachidan xaba- ringiz eormu?—deb suradi.
—Yo rab! Kachon?!
—Bir ^afta buldi... Ne chora, ?z farzandi sha^zoda Abdullatif ^atl kilmish...
—Yo parvardigor!—Xurshida bonu x^elariyai yumib lab- larini sekii -ichirlatdi. Uyayaig digo^i eddiga Kuksaroy ^aramyyaing ser^ashzm xonasi, xonaga xirib, ^arir ipak parda or^asida tuxtagan a’lo^azratlari keldi, ^ulo!u1ari ostida uning alla^anday gamgin tovushi eshitilganday buldi: "Bonu! Shazzoda sizni satti^ xurlabdur. Men uni ^atti^ koyidim. Lekin ’ ne chora? Bular ish bulibdur. Endi ne ^ilasiz? ^aramda ^olasizmu yo uz xonadoningizga ketasizmu?"
—A’lo^azratlari ijozat etsalar, ketar edim...
—Tilagingiz vojib b^lur. Saroybonga aytamen, shu bukun eltib fgyadur. Otangiz bilan bobongizga duoi salomimni yetkazgaysiz. On^azrat sha\zodaning bu tuban yumushi uchun uzr suraydur, degaysiz. Yoshsiz. Ollo taolo emdi sizga saodat ato ^ilgay, ^izim!..
Xurshida bonu ^uru^shagan lablarini yalab:
—Yo parvardigor!—deb takrorladi.—Farzand ^z buz- rukvorini satl silsa! K,ay kunlarga $oldik? Ne safolat, ne ^abo^at bu?..
—\a, tengsiz safolat, tengsiz ^abo>;at! —dedi ^a- landar bugilib.—Lekin zurriyotlari ^anchalar razil bulsa. ustod shunday tok edi. Farzandlari bir zulmat bulsa, ul zoti oliy misoli bir oftob edi. Bu oftobning ziyosidin yolgiz bizday muslimlar emas, sizday muslima- lar kam bakramand edingiz...
Xurshida bonu ‘ xak suk" deganday oxisga bosh irgadi. !'alandar oy shulasida bosh egib turgan bu ma’sum lnamga tikil ganicha oir zum jim koldi. U yana boyagiday sirnk ochish-ochmasligini uylab kiynalar, ochay desa, vhmhi yuragink kon kilishdan ^urkar ochmay desa... Bonu butun vujudi g^ulok bulib kutib turardi.
—Ustod Mirzo Ulugbek '^irs yil sho^lik kilib orttirgan xazinasini asrab kolmos niyatida, bu fojiadan bir xafta mu^addam, mavlono Ali ^ushchini cha^irib, xazinani unga toshpirgan edi...
—Xazina?!.
—Ilm xazinasini aytamen. Rasadxonadagi barcha nodir kitoblarni^ barcha noyob k.ulyozmalarni aytamen. Bu kitob- lardan oa’zilarini kurgandursiz, bonu?
—/^a, x_ta, kurganmeya...—Bonuning zsiga lop etib otasi bergan risola tushdi. Alokazratlarining olis tarix \odisalarini k^ilU³'^!I bu risolasini bonu sargu- zasht xissaday sizsh;ib uk.ib chin^an, shuning uchun ^am uni bulakcha bir me^r bilan o»da kuchirib bergan edi!..
—Suzlay beriig!—dedi bonu shivirlab.
—Ustod bu xazinaning ta^dirini mavlono Ali K₄ushchiga topshirgan edi. Mavlono Ali K^shchi ustodning vasiyatiga amal k^ili$> e^tiyot choralarini kurgan edi.
Butkul dorussaltanada bu sirdan bor-yugi uch kishi vo^if edi...
—Shulardan biri... siblago^imdur?
—Balli!
—Siz bu sirni otam oshkor ^ilmogidan ^ur^asiz?
—Ne chora, shub\a ^ilmos^a sabab bordur.
—Yus!—Xurshida bonu ^orongida kuzlari chara^lab, K,alandarga tik bo^di.—Buzrukvorim bu tubanlikka bor- maydi!
—Inshoollo^, aytganingiz kelsin. Va lekin...—1^a- landar bonuning porlab turgan kuzlaridan kuzini olib z\ochdi. —X^aR ^alay, mavlono bilan bir su^batlashmo^ niyatida keldim, bonu.
Xurshida bonu chu^ur tin olib:
—Sabr ^ilgaysiz,—dedi.—Otaxonim bilan uzim suzla- shamen! Agar-chi, siz aytganday Kuksaroydan beshikast ^aytsa uzim suzlashamen.
—Fatsir erta-buruskun kelamen,—dedi K,alandar va javob kutib bonuga ^aradi. Lekin Xurshida bonu inda- madi. U boshidagi oppo^ tivit rumolining uchini bar- mouzariga urab, kukdagi oyga tikilib dolgan, lablari z^imarilgan, muloyim chezdeasida, butaning kuzlariday katta-katta kuzlarida cheksiz bir mung aks etib turardi...
—Kelmasam bulmas. Sababi... jannatmakon Mirzo Ulugbek ^azratlarining noyob xazinasigina emas, mavlono Ali }\ushchiday ilm oftobining ta^diri z^am buzrukvo- ringizning sulidadur, bonu...
—Men suzlashamen,—dedi Xurshida bonu. Lekin uning ovozidagi boyagi ^atiyat sungan, bu ^at’iyat teran bir uychanlik bilan almashgan edi.
—Tashakkur, bonu,—dedi ^alandar.
Gap tugagan edi. Lekin ^alandar ^arnokiy ketgisi kelmas, boshini xam ^ilib chusur uyga chumib dolgan bu nozik sanamga tikilib, uning ^ullaridan ushlab uzos turgisi, bagriga bosib yupatgisi, nechundir oyogiga tiz chukib sayta-sayta kechirim suragisi kelardi. Lekin uzr aytish z^am orti^cha, bopщa suzga z^am z^ojat ^olmagan edi. Buni bonu z^am tushundi chamasi:
—Xayr sizga,—dedi eshitilar-eshitilmas.—Omon bul- gaysiz...
—Xayr, bonu...—^alandar ogir xursinib, yongok; tagi- dan chi^di-da, oyo^ ostidagi xazonlarni shatirlatib, bog oxiridagi jarlikka tushib ketdi. Xurshida bonu bir-bir bosib ork^aga z^aytdi. Bog eshikka yetganda butun vujudi bushashib, eshikka suyanib soldi. Sung, negadir birdan upkasi tulib, issi^ peshanasini muzday paxsaga ^uyib yum-yum yigladi...
7
Yus, bu Ali K,ushchi uylagan ^uduugay chu^ur, mud^ish zindon emas, uzuniga uch-turt, eniga ikki-ikki yarim ^adam keladigan zimiston bir ungur edi. Kechasi Ali \ushchini olib kelib ^amaganlarida, bu zim-ziyo xona unga chin zindonday mud^ish tuyulib, tirno^larigacha zirsirab ketgan edi. Asta-sekin e^ushini yigib, ^amosxo- nani bir aylanib chiedi. Ali K^ushchi umrida zindon kurmagan bulsa ^am, uning da^shatlari tugrisida bir-bi- ridan nanimali kup gaplar eshitgan edi. Z^ar ^alay, bu ^ibsxonaga shukur ^ilsa bulardi. Yolgiz bir narsa yomon, \ibsxona saroy otxonalariga yondosh bulsa kerak, dimogni yorib yuborguday ^ulansa bir ^id kelar, gadir-budir tosh devorlar oftob utkazmagani uchun juda sovu^ va zax edi. Lekin ne chora? Uni Kuksaroyga, ilgarigiday Mirzo Ulugbekning gulgun ziyofatlariga, shoirlar va fozillar davrasida utadigan dilkash su^batlarga emas, tamom bogata joyga, bopp^a muddaoda olib kelmishlar... Bu mud^ish, kambar ^ibsxonadan uning ^achon chi^ishini, zotan tirik chi^adimi, yuщmi—buni yolgiz parvardigori olam biladi, xolos. Bundan buyon unga yolgiz bir narsa— sabot kerakdur, sabot!..—Ali K,ushchi uzini bosishga kancha urinmasin, guyo ^afasga tushgan sherday bsto^at bulib, ^ibsxonada gir aylanar, ^orongida turtinib gadir-budir devorlarni, temir ^oplangan ogir eshikni ^ayta-^ayta paypaslab kurardi, guyo nafas yetmayotganday tuyulib bugilar, tulganar edi. Go^o-go^o ^ushiga kelib, ^adamini sekinlashtirar, tor ^ibsxonani o^ista aylanarkan, uning uchun endi bittayu bitta chora ^olganini, u $am bulsa sabru tosat ekanini ^ayta-^ayta kunglidan kechirar, lekin sal utmay bu a\di esidan chi^ib, yana to^atsizlana boshlar edi. Ni^oyat, ^oldan toydi chamasi, kuz oldi ^orongilashib, burchakdagi eski buyraga chordana ^urib utirdi, utirgann ^amon nechundir esiga enasi tushdi.
Kecha kechщgrun enasi Tillabibi yana kelgan edi. Mushtipar kampir! U O^saroydan rasadxonaga nuxat so- lingan bir lagan palov kutarib kelibdi. Ali ^ushchi, garchi kampirning taomlarini yaxshi kursa ^am, uning tez-tez kelishini, kelib uglining dunyodan suvdabosh utayotganidan nolib, kuz yoshi ^ilishlarini yo^tirmas edi. Lekin bu safar ertalabdan nechundir kungli gash bulib, uzini noxushro^ sezib yotgani uchunmi, enasini kurib suyunib ketdi. Miram Chalabiyga aytib, taichaning ^urini yangilatib, kampirga joy solib berdi. Sung, uchovlon tancha atrofiga utirib, dasturxonni ochishdi. Ziravorlar solinib, Ali ^ushchi suygan i^opa murch sepilgan issik; palovning xushbuy ^idi tor e^ujrani tuldirib yubordi. Lekin ular ^ali palovga ^ul urmagan ^am edilarki, tashsarida alla^anday gala-govur kutarilib, xonaga uch- tu^t nafar navkar yopirilib kirdi.
Navkarlarni kurgan Ali Kushchi bilan Miram Chalabiy urinlaridan sakrab turishdi. Tillabibi esa, avval Utir- gan joyida bosh saraklab, be^ush serrayib ^oldi, keyin Ali K,ushchini olib chi^ib ketayotganlarini kurib, apil- tapil uriidan turdi-da, pildirab kelib, uglini buynidan ^ucho^tab oldi...
Enasining unsiz yigisi, sunik kuzlaridan tir^irab o^an yosh tomchilari esiga tushgan Ali Kushchi vujud-vu- judigacha ^a^shab sekin ingrab yubordi. U kuzlarini yumib, tishini tishiga bosib uzo^ utirdi, sung, asta-sekin , ^ushini yigib, uzini koyishga tutindi: "Nechuk tulganasen, nechuk yosh boladay besabr-beto^at bulasen, senga ne buldi, Ali? ^ai\ taoloning sinovlaridan, bu mud\ish ^ibsu zindonlardan k_kurk,sang, nechuk ustodning tilagiga rizolik berding? Boshda, ustod Kuksaroyga cha^irib, gardaningga bu xatarli yumushni yuklaganida... nechuk xup deding, nechuk bir barona topib uzingni chekkaga olmading? Yo sha^zoda Abdullatif e^azrat Nizo­middin Xomush yanglig bid’at va xurofot maddo\larining ^ulidagi bir ^ora chu^mor ekanini bil mae edingmi? Uz padari pokiga ^ilich kutargan bu mustabid ^yech bir kimsaga shaf^at ^ilmasligini, me\ru o^ibatdan ma^rum bir maxlu^ ekanini bilmas ..edingmi? Yu^, bilar eding! Ustodning boshida turgan ^ilich sening boshingda \am yar^irab turganiga, ustod toju taxtdan judo bulsa, sening boshingta ^am kup savdolar tushishiga a^ling yetar edi. Ayling yetib turib, bu xatarli yumushga bel boglagan eding.' Ilm-ma’rifat yulida, bulgusi avlodlarga Ulugbek ziyosidan bir nur soldirmos niyatida bu yumushga rizolik bergan eding! Bas! Boshda ^ammasiga a^ing yetib turib, bu xatarli ishga bel boglabsen, al^ol nechun titraysen? Nechun telbalanib, uzingni u yo1ushn-bu yo^a otasen? Sabru tosat urniga boshingni devorga urib, faryod ^ilasen?— Ali 1^ushchi yana boyagiday iste^zoli kulib ^uydi.—Bilib k^uy, ey, allomai zamon! Bu ^ibsxona, bu mislsiz sinov ssn uchun \ali bir ^alvodir! Ollo biladi, boshingda ^ali ne savdolar, ne sinovlar bor? E^timol, ustodning ^utlug boshini kesgan mash’um ^ilich sening boshingni ^am tanangdan judo ^ilur? E\timol, dolgan umring shu tor, zax, zimiston gurda Utib ketar! E^timol, endi ^yech k;achon uzing suygan cheksiz koinotni, tunlarda milt-milt yongan sirli yulduzlarni kurmassen? Ularning unsiz rozini eshitmassen?.. ^arindosh-urug, yor-birodarlaring, volidai me\riboning bilan abadulabad diydor kurishmassen? Sen- ku boshingga tushganini kurarsen, yetmishdan oshgan mush- tipar enangning ^oli ne kechadi?"
Ali K,ushchi suyak-suyaklarigacha zirsirab, iztirob ichida urnidan turib ketmokchi buldi-yu, yana uzini bosib, ma’yus bosh tebratdi: "Sabot ^ilgaysen, birodari aziz! ^ibsga tushganingga bir kun utmay bunday beto^at bulsang, keyin ne ^ilasen? Boshingga bundan ^atti^ musibat, bundan yomon savdolar tushganda ^oling ne buladi, azizim? Yo parvardigor! Osiy bandangni bu yolgon dunyodan uz ra^matingga chorlagaysen va lekin yulduzlar tuda koinot­ni kurmo^ va musho^ada ^ilmo^, falak sirlarini idrok etmos saodatidan ma^rum ^ilmagaysen!"
Rasadxonani eslashi bilan Ali ^ushchining kuzi ol- diga yana ustod kelib, kungli xiyol ravshan tortdi.
Ustod saltanat yumushlaridan bezgan yo kungli alla^an- day gam-andu^ga tulgan ma^alda ^amisha rasadxonaga kelar, kuliga olatlarni olib, falakka kuz tikib, tong ottirar edi. Go^ida, yulduzlarni kuzatib charchagan yoxud mutolaadan tolik^an paytlarida kuliga suyukli tanburi- ni olardi...
Ustod tanbur chertishda benazir edi. Sha^odat bar- mogiga oltin no^in ta^ib, kuzlarini yumib, tanburni svista chertganida, kishining dilini alla^anday tini^, kuz oftobiday mayin bir mung chulgab olar, kishi nechundir yiglagisi kelar, lekin kuzdan oedan bu yosh yurakni ezmas, aksincha, butun andu^, butun dard, butun guborni yuvib ketardi... No^in ta^ilgan barmo^ tagidan o^ib chi^ayotgan bu ^azin kuy, tasvir etish ^iyin bulgan bu teran mung kishini ^andaydir sofro^, yaxshiros, mezdibonros bulishga undardi...
Ustod uzi ^am, tanburni chertib bulib, kipriklarida miltiragan kuz yoshlarini artarkan: "Galat narsa-da bu
kuy!—deb vd'yardi.—Go^o bu foniy olamga kelganimdan pushaymon bulamen. Umar Xayyom ^azratlari aytgandek, bu dunyoga nechun keldimu, nechun ketdim, degan xayollarga borib, tulib ketamen. Va lekin bir marotaba "Chorgo^"ni eshitsam, barcha ku^i gamdan ^utulib, kecha tugilgan gudakday musaffo bulamen. Fil^a^i^at, bu dunyoga kelib, inson farzandi yaratgan bu bir kuyni eshitib ketmos uzi bir saodat emasmu, uglim Ali?.."
Ne chora? Tengsiz salo^iyat egasi bulmish shunday inson bu baxti saro elning peshanasiga sigmadi! Ne chora?..
Ali 1\ushchi tagidagi buyradan ma^sisining ichiga sandaydir ^asharotlar givirlab kirganini va dar^ol oyo^lari jazillab ketganini sezib, urnidan turib ketdi... ^ibsxonaning v^ulansa ^idi, zaxligi va sovusligi yetmas edimi? Endi burgayu kanata sm bulish soldimi?
Ali T^ushchi bir uyi tong otdi chamalab, bir uyi uzini ovutish umidida, ta^oratga suv surab, eshikni ^o^di, ^yech kim javob bermagach, {^ullarini tupro^a surtib, tayammum ^ilgan buldi-da, chakmonini yozib namoz u*radi. Namozdan keyin yana xayol dengiziga shungidi. 1^ancha fursat utdi? Tong otdimi yo unta shunday tuyuldimi? Basharti tong ottirish shunday ^iyin bulsa, bir umr sibeta maskum ^ilintan mazlumlar 1^anday bardosh silar ekan?..
Va^t utmovdami yo tuxtab soldimi, bilib bulmas edi, datsi^alar shunday sekin utar ediki, nazarida tabiatning azaliy sonuni buzilgan, kun chi^ib botishi, korongi tun yorug kun, zulmat ziyo bilan almashishi tuxtagan, butun mavjudot ^arakatsiz joy-joyida ^otib dolgan edi. Tun bilan kunning far^ini u fak^at bir narsadan bilar, kechasi devor kavaklaridan chi^adigan kana va burgalar kupayar, kunduzlari negadir kama yar edi. ^ar kuni ik- ki ma\al temir tasmalar ^o^ilgan ogir eshikning kaft- dekkina darichasi ochilib, sorovul piyolaning yuzidekkina arpa kulcha bilan bir cheti kemtik sopel kosada sovu^ suv berardi. Ali ^ushchi bu suvning yarmini ichib, yarmi bilan yuz-1(ullarini yuvgan bular, arpa kulchani uchga bulib, bir sultum suv bilan uch mazdsh tanovul ^ilardi.
Zabega tushganining uchinchi yoki turtinchi kuni tun yarmidan oshgan edi chamasi, kanayu burgalar bilan olisha- olisha endi kuzi ilingan Ali K_kushchi eshik zulfinlarining shaddir-shuldirini eshitib, chuchib uytondi. Temir ^oplan- gan ogir eshik yoglanmagan gildirakday zorli gichirlab ochildi-da, ^llarida mashal ushlagan odamlar kurindi.
Bir necha kundan beri yorut kurmagan Ali Kkushchi mash’alga tob berolmay kuzini yumdi. Kuzini z^ayta ochganida esa, beixtiyor yuragi z^aprizrzb ketdi. Busagada... labini silich kesib, tirtiz^ bulib dolgan, bir kuzi gilay kusa yasovul bilan (Ali K^ushchi uni z^aerdadir kurgan edi) amir Sulton Jondor tarxon turar, ularning orz^asi- da mash’al ushlagan ikki nafar yasovul kurinardi.
Oyogiga z^izil saxtiyon etik, ustiga k^k movut chakmon kiyib, belini kumush kamar bilan boglagan, boshiga esa z^unduz telpak kiyib, uchiga sizil popiltiri^ tazrnb olgan (bu popiltiriz^ amirlik alomati edi) amir Sulton Jondor tarxon ichkariga kirmozrsh bulib bir kladam bosdi-da, ikkilanib t^xtadi. Uning z^alin soshlari ostita yashiringan sal z^isiz^ kuzlari Ali Kushchiga sinovchan tikilgan, guyo uning irodasi bukilganmi, yuz^mi, bil- moz^chi edi. N izdoyat, u barvasta z^addini ogir tebratib:
—Mavlono Alouddin ibn Muxammad Ali Pugachi z^azratlari salomat bulsinlar!—deb xitob sildi.
"Kinoya zrzlmoz^chi!—xayolida dedi Ali K^ushchi. Beixtiyor ustodga xiyonat z^ilgan lashkarboshilar tugrisidagi mish- mishlar esiga tushdi. —Bundan chizrzi, Mirzo Abdullatif bilan til biriktirib, ustodga cho^ z^azigan amirlardan biri shu kazzob Sulton Jondor ekan-da! Ming z^iylayu nayranglar bilan ustodning kamoli ishonchini zrzzonib, amirlik lavozimiga k$tarilgan, katta davlat orttirib, nom chi^argan bu iblis alz^ol uni mazax zrslarmishmi?”— Ali 1^ushchi shu tozzda ajal bilan uynashayotganini bilsa \am, pichingdan uzini tutolmadi:
Shazfiyori falak-izrgzzdor Mirzo Ulugbek zrzzratla- rining ung z^uli bulmish amir Sulton Jozzdor tarxon janoblari bu gulshann firdavsga xush keptilar!
Amir Jondorning kuzlaridapz sinovchan ifoda sunib, peshanasi tirishdi. U yer ostidan gilay yasovulga bir z—Mavlono Ali,—dedi u z^ovogini solib.—Kamina ilm- fandan yiroz^, z^urs bir navkar edim. Ammo siz... sizni a^li zukko alloma deb ez^tirom z^ilar edim. Taassuflar bulgaykim, z^attiz^ yanglizzzibmen.
—-^ayz^ot! Fikrimiz bir yerdan chiz^andur!
—Ne fikr?
—Bandai gofil z^am sizni razriatlik ustoddan k^p yaxshilik kurgan, uning eng sodiz^ amirlarvdan biri deb uylagan edim. Nadomatlar bulgaykim, fak.ir zrzm z^attiz^ yanglishibmen!
Amir Sulton Jondor bir k;adam oldinga yurdi. Uning uy^usizlikdan kirtayib dolgan kuzlarida z^ayratga uxshash bir narsa milt etdi, lekin ikkinchi daz^itsada bu ^ayrat sunib, z^ilichini yarmigacha sugurib oldi, keyin negadir z^ayta "shaz;" etib z^iniga soldi, ta^asimon chi- royli muylovining uchlari galati dikrayib, gilay yaso- vulga yuzlandi: "Olib chiz$!"
U shunday deb bosh irgadi-da, shitob bilan yurib z^ibsxonadan chizuzi. Gilay yasovulning ishorasi bilan uning ketidan Ali 1^ushchi z^am chikdi.
8
Mirzo Abdullatif Ali K^ushchini z^ibsga olishga far* mon bergan kuniyo^ usiz z^am yopilgan rasadxona bilan Ulugbek madrasasining darvozalariga z^ulf urib, z^amma tolibi ilmlarni tar^atib yuborishga, ilm azuzi ustidan esa nazorat olib borishga z^ukm chikardi. Sha^zoda bu farmonga imzo chekib, muzuz bosarkan, z^uli saltiramadi z^am, zotan, z^azrat Nizomiddin Xomush kelib ketganidan keyin uning kungli xiyla tinchidi. Dorussaltana va Kuksaroydagi z^ayot asta-sekin uz iziga tusha boshladi. ^ar sub^idam unga yukunib, arzi e^tirom zuzlgani barcha zoti shariflar, arkoni z^arb va arkoni davlat, a’yon va boyonlar, bek va bekzodalar Kuksaroyga tashrif buyuri- shadigan buldi. Egnilariga la’l va dur ^adalgan zarbof tun, avrasi kimxob, tulki va suvsar pustin, boshlariga z^immatbazuz z^unduz telpak, tulki tumok; va oltin rang suvsar burk kiygan bu kibru ^avo asilzodalar, Mirzo Abdullatifning chizuzshini kutib, salomxonada lashkarday saf tortib turishadigan, shaz^zoda kuringanda esa guyo Mirzo Abdullatif emas, so^ib^iron Amir Temur Kuragoniy tirilib kelganday, ikki bukilib sajdaga bosh egadigan bulishdi. Ular sha^zodaning z^ar bir suzini jon z^ulozuzari bilan eshitishar, z^ar bir gapini farmoni z^umoyun deb bilishar edi. Kecha ertalab dorussaltana savdogarlari nomidan elchi bulib, bir guruz^ savdogarlar yukunib kelishdi. Ular z^uruz^ kelishmagan, un ikki nortuyaga toy-toy shoyi va ipak, movut va kimxob matolar, z(ivd choyi va Chin mamlakatining billur idishlarini z^adya z^zzlib olib kelishgan edi. Savdogarlar Abdullatifga siz^at- salomatlik, ulug baxt va shon-shavkat tilab chi^ib ketishdi. Ular chi^ishi bilan saroybon kirib, ta’zim z^ildi:
—Shoir Miryusuf Xilvatiy davlatpano^imga izgori ixlos niyatida tashrif buyurmishlar!
—Shoir Miryusuf Xilvatiy?..
Sha^zoda bu shoirning nomini ^aerdadir eshitgan, ^atto uning devoniga ^am kuzi tushgan edi, u masjidi jomega shoshayotgan bulsa \am, negadir suyunib ketib, shoirni taklif ^ildi.
Eshikdan boshiga gullik gilam duppi, egniga uzun banoras tun kiygan yumalozdina bir odam kirib, poygakka tiz chukdi-da, kaftlarini gilamga tekkizib, lablariga, sosh-kuzlariga surtdi.
Shoirning bu xatti-^arakati shunday tez va kulgili chivdiki, sha^zoda beixtiyor iljayib, uni kursiga taklif ^ildi. Lekin Miryusuf Xilvatiy kuzlarini yumganicha labi-labiga tegmay bidirlay ketdi:
—Fakiru ^a^ir sizday adolat maskanining shamsi ziyosi, saltanat tojining durri gav^ari, nazm ilmining malikul kalomi sha’niga bir she’r bitgan edim, sizday ta’bi nazm lozim topsangiz u^ib bersam...
Sha^zoda yana uzini kulgidan tutolmay:
—Sizday suz sultoni lutfan she’r bitibdur, nechun lozim topmasmen?—dedi.—Bosh ustiga. Urningizdan tu- riig, azizim!
Miryusuf Xilvatiy banoras tunining keng etaklari orasida oyo^lari chalishib, urnidan turdi, sultigidan ipak matoga uralgan bir kitobchani olib ochdi va anorday ^ip-^izil, yum-yumalo^ yuzi il^omdan lov-lov yonib, ovozi ^ayajondan titrab, u^iy ketdi: