Flot a chalinar, aftidan, saroy ostidagi yergulalarda asla asozlar ishlamoeda edi

Muxobarai digar—kechki yozishmalar.
Muk^addarot—taedir. chining shiddatli chezurasi, guazur bilan chagunab turgan utli nigozui, mardonavor guiyofasi esiga tushdi-yu, bir uyida amir Jondorni zuaytargisi, mavlononi suros guilishni uning uziga yuklagisi keldi. Lekin ajabo: zuazratlari Ali K,ushchi tugrisida suzlagandan beri bu odam uning xayolidan chizumay «uoldi, uni kurgisi, u bilan bazus «uilgisi, uning uylarini bilgisi kelar edi- Mana zuozir zuam, xayoliga galati bir fikr kelib, urnidan turib ketdi. Basharti Ali Yeuushchi yaxshilik bilan uz gunozuiga izuror bulib, oltin va javozuirlarni zuaytarsa, kufr kitoblar yashiringan joyni kursatsa, uni devonga olsa bulmasmi? Magribdan mashrizuzuacha dong chizuargan bu munajjim saroyda, shazuzodaning yonida bulsa yomon buladimi? Mirzo Ulugbekning eng salozuiyatli shogirdi va maslazuatguyi zuisoblanmish bu allomai zamon Kuksa- royda, shazuzodaning muzuarrablari zuatorida zuul zuovushti- rib tursa... shu bilan barcha fiszui fasod gaplar, uabizu mishmishlarga chek kuyilmasmi?.. Ali K,ushchi kelsa, Mir­zo Ulugbekning boshzua shogirdlari, masheuur shoirlar, muarrixlar, barcha ilm azuli saroyga kelmasmi?.. Bukun shoirlardan biri uz izmi ixtiyori bilan kirib keldi, lekin shazuzoda Miryusuf Xilvatiyday sertakalluf, ammo tupori shoirlarni emas, Ali ^ushchiday dongi olamga ketgan allomai davronlarni tiz chuktirgisi kelardi...
K^ushni xonada oyozu tovushlari eshitildi. Shazuzoda negadir yuragi uynab, shoshzualozulik bilan uzini oltin kursiga tashladi-da, uning sillizu suyanchizularini mazukam ushlab oldi. Raxlariga tilla tasmalar zuozuilib ziynat- langan ogir eshik sekin ochilib, amir Sulton Jondor kurindi.
—Bandini kelturdim, davlatpanozu...
Shazuzoda "Kirsin!" degan ma’noda bosh irgadi.
Amir Jondor orzuaga chekinib, uning Urniga Ali Yeuushchi kirdi, kirdi-yu,' bilinar-bilinmas bosh irgab salom bergan buldi-da, madori zuuriganday kuzlarini yumib, devorga suyandi.
Mirzo Abdullatif zuazuri kelib: "Tiz chu k, ey noba- kor!" deb bazuirgisi keldi, lekin dilida uygongan zuizizusinish ustun kelib, zuayrat bilan tikilib zuoldi. Boshiga darveshlarning kulozuiga uxshagan murisimon zual- pozu, egniga zuora jun chakmon kiygan bu novcha, zuozusuyak odam, guyo zuech uzgarmagan edi. Yeuoramagizdan kelgan uzunchozu ozgin yuzida, lablarini zuimtib, ochizu kuksini kerinzuirab, guyo shazuzodani kurmaganday kuzlarini yumib turishida birinchi kurishidayok; sha^zodani ^ayratga solgan usha shuur, usha ^at’iyat bor, fa^at ^issagina chuedi sobolyata bitta-yarimta ok; tushgan... "Usgozi ^anday ta- kabbur bulsa, bu ^am shunday takabbur!"—xayolidan utdi sha^zodaning.
Ali K,ushchi, guyo uning fikriga tushunganday kuzini ochdi-yu, sandildagi shamlarning charogon shu’lasiga tob berolmay, ^ayta yumdi...
\ay^ot! Atigi bir ^afta-un kun avval bu, charogon xonada, bu oltin taxtda jannatmakon ustod ultirgan edi! Xuddi shu oltin kursida utirib, unga, Ali ^ushchiga kunglidagi dardlarini iz^or etgan, sunggi vasiyatlarini, tilaklarini aytgan edi. Endi bu kursida... uz pushti- pano^ini ^atl ^ilgan bu riyokor ^otil, u padarkush utiribdi... ^a, uning riyokor bir ^otil, xunxur bir padarkush ekani che^rasidan, siyrak muylovining sovu^ dikrayishidan, bejo yongan kuzlaridan kurinib turibdi. Kukimtir tusga kirgan za^il yuzida yomok bir xastalik- ning nishonasi, kuzlarida alla^anday ^ur^uv, yu^, sur^uv emas, telbalik bor!..
"Kuzlarini ochmaydi. Menday so^ibi tojdan ^ayismaydi!" Sha^zoda ^ullarini oltin kursining suyanchigiga tirab, shitob bilan urnidan turdi.
—Mavlono Ali!—dedi u kinoya bilan.—Bu dargo^ga uxlagani kelmagandursiz? Oching kuzingizni!
Ali 1^ushchi kafti bilan kuzlarini shu’ladan tusib, boshini kutardi.
—Afv etgaysiz, sha^zoda. Zulmatga urgangan kuzim bu shu’laga chidamaydur...
—Zulmatdan ^utulmos mavlononing uz yzmi ixtiyori- dadur!—dedi sha^zoda ma’nodor kulimsirab.
"Kamina seni ^ilichidan 1^on tomgan bir ^attol desam, tulkilikni ^am bilasenmi?.."
—Suzingizni anglamadim, sha^zoda?..
Mirzo Abdullatif yal-yal yongan sheroziy gilamlarni tovushsizgina bosib, eshikka ya^inro^ keldi. Uning kukim­tir, kasalmand che^rasida, chu^ur botgan sargish kuzlarida alla^anday ichki bir dard, ^andaydir mungli ifoda paydo buldi-yu, ustodning ma^zun che^asiga uxshab ketdi.
—Mavlono Ali, men sizday donoyi davronni be^ad ^urmat ^ilamen. Shu boisdan bilmoschimen: siz fa^irni kim deb bilasiz?—sha^zodaning ovozi fav^ulodda gamgin eshitildi.
"Yo darig! Bu nobakor ne deydi? Muddaosi ne?
Kunglimni eritmo^mi? Kunglimni eritib uziga tobe ^ilmo^mi?"
Ali K,ushchi sha^zodaning gamgin nigo^idan k^zini uzib, bir nu^taga tikilib ^oldi.
—Nechun indamaysiz, mavlono?—dedi shazzoda allasan- day uksib.—Menga ayon: siz meni... uz valine’mati... uz ^iblago^i bilan toju taxt talashgan bir nobakor zurriyot, el-ulus osoyishtaligini buzgan bir mustabid, a^li urfon ganimi bulmish jo^il bir gumro^ deb bilasiz!.. Va lekin!..—Shazzoda kuziga yosh kelgan odamday tusatdan ^ult-^ult yutinib, indamay ^oldi.
Ali Pugachi uning gamgin kuzlariga kuzi tushishidan ^ursib, ^amon yerga ^arab turar, xayolidan esa boyagi fikr chi^mas, sha^zodaning ma^sadiga tushunolmay ^iynalardi. Dar^a^i^at: uz nadari poki bilan saltanat talashgan, toju taxt deb uni satl ^ilgan, ^okimlik jilovi suliga tekkan ^amon barcha ma’rifat dargo^zriga ^ulf osdirib, barcha ilm a^shni tumtarasay ^ilgan bu xrkimi mutla^ nechun uning oldida, ^ibsda yotgan bir bandi oldida uzini o^lamooda urinadi, nechun kuz yoshi tukadi?
—Va lekin...—dedi shazzoda uzini bosib olib.—Osiy banda uz padarimni taxtdan sarnigun ^ilgan bulsam... bu yumushni mulki islom yulida silganmen, mavlono! Menga ayon: siz ul zotni ustod deb bilasiz. Va lekin, ne silay, ul zot ^adisni z^ukmi om bil may, shariati musta- foni dasturil-amal tutmay, betavfik^pik ^ilsa ne cho- ra?—dedi shazzoda va guyo Ali K,ushchi ztiroz bildiri- shidan ^urodanday, bir yutinib davom etdi:—Yu^, mening ilmi fununga ^arshilik ^ilmo^ niyatim yu^, mavlono. Fa^at ilm deb, ^ak; taoloni unutmo^ joiz emasdur...
Ali K,ushchi yuragida uygongan tugyonni zurga bosib:
—Beayb parvardigor, shazzoda!—dedi sekin.—Ul ban­dai pokni taolo bu fano dargo^idan uz orompsiga chorlamishdur. Xudovandi karim dargo^iga parvoz etgan osiy bandani yomonlamok;, uning silmishlarini suzlamo^ guno^i azimdur, shazzoda.
Ali K^ushchi sha^zodaning yuziga ^aramadi, lekin uning ran topolmay dami ichiga tushib ketganini sezdi. Ancha sukutdan keyin shazzoda:
—Ne chora?—dedi uf tortib.—Bir-ikki mal’un xun- xurlar bu mash’um ishni silgandir. Parvardigori olam sho^id, mavlono. Eshitib son yigladum. Bu mash’um yumushga bosh tushgan barcha ^otillarni tuttirib, barining kallasini oldirdim, mavlono!.. -
Ali K,ushchi yuragi muzlab, sha^zodaga yalt etib ^aradi. Mirzo Abdullatif oltin kursiga suyanib, ^ak^ayib turar, uning rangi uchgan, ^ilich bandini changallab olgan k;uli dir-dir titrar edi.
Ali K,ushchi yana kuzini olib ^ochdi.
"Bas! Bu mislsiz tubanlik, bu riyokorlikka chek ^uymo^ darkor!"
—Sha\zoda! Kaminaga bu suzni suzlamo^dan murodingiz ne?
—Murodim,—dedi sha^zoda.—Murodim...Sizday ilm
a\liga ^a^i^atni yetkazmoedur!
"^a^i^atni aytmo^mi yo uni yashirmo^mi?.."
Sha\zoda Ali ^ushchidan javob kutib sukut sa^zardi. Lekin Ali K,ushchidan sas chi^mas, u ^amon yerga tikilib, ^ovogini solib turar, uning bu turishida ^andaydir isyonkor bir narsa bor edi. Sha^zoda ^albida uygonastgan gazab bilan olishib:
—Men bilamen!—dedi.—Barcha ilm a^lining dilida ne borligini bilamen! Ma^sadlari ne? Barini bilamen, mavlono!..
—Sha^zoda!—dedi Ali 1^ushchi.—Siz ^a^i^atdan suz ochdingiz. Agarchi siz aytgan suzlar ^a^ik;at bulsa, ilm a\li ne deydi—bundan ^ur^magaysiz. Zero bandasi ne demasin, \a^i^at—^a^i^atligicha ^oladur. Basharti mud- daongiz shu b^lsa...
—Muddaom—bu ^a^i^atni barcha a^li mu’minga yetkaz- mo^dur. Fa^ir bu ishda sizday fozillarning yordamiga mu^tojmen, mavlono!
"Yo tavba! K,achondan beri bu padarkush fakir bulmish?"
Sha^zoda Ali T^ushchining sukutini uzicha tushundi chamasi:
—Ma’zur tutgaysiz, mavlono,—dedi yana ovozi mulo- yimlashib.—Nobakor amirlag :izday allomalar sarbonini beruxsat sibeta olibdilar. Bas! Al>;ol martabangiz bu- rungidan ^am yuksakro^ buladur!
Ali \ushchining esiga sovu^, zim-ziyo ^ibsxona tushdi, kana va burgalar bijgib yurgan gadir-budir devorlar kuz oldiga kelib, a’zoyi badani jimirlab ketdi.
—Tilasangiz devonga olamiz, devonbegi bulasiz, tila- sangiz saroyda muarrixlik ^ilasiz... Yoningizga uzingiz istagan fuzalo va shuaroni olib, saltanat yumushlarini ^alamga olib ultirasiz...